الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين.
ފިޤުހުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފުތައް މެދުވެރިވި ސަބަބުތަކާ އަދި އެބޭކަލުންނަށް އެކަމުގައި ޢުޛުރު އޮތްކަން ބަޔާންކުރައްވާފައި ޝައިޚުލް އިސްލާމް އިބްނު ތައިމިއްޔާ رحمه الله ވަނީ ރިސާލައެއް ލިޔުއްވާފައެވެ. އެ ރިސާލާގެ ނަމަކީ: “رفع الملام عن أئمة الأعلام” އެވެ. ޢިލްމުވެރިން ޚިލާފުވެފައިވާ ސަބަބުތައް ބަޔާންކުރައްވަމުން، އެފޮތުގައި އެކަލޭގެފާނު ބަޔާންކުރައްވާފައިވަނީ މައިގަނޑު 3 ސަބަބެކެވެ. އަދި އެ ސަބަބުތަކުން ކުރި ފަޅާފައިވާ އިތުރު ސަބަބުތަކެއްވެސް ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ.
އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނު ބަޔާންކުރައްވާފައިވާ މައިގަނޑު 3 ސަބަބަކީ:
- ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އެފަދައިން ޙަދީޘްކުރެއްވިކަމަށް އެބޭކަލެއްގެ އަރިހުގައި ޘާބިތުވެފައި ނުވުން.
- އެކަމަށް އެ ޙަދީޘަކުން ދަލީލު ލިބޭކަމަށް ވިސްނިވަޑައި ނުގެންނެވުން.
- އެ ޙުކުމް މަންސޫޚުވެފައިވާކަމަށް ޤަބޫލުކުރެއްވުން.
އެކަން ތަފްޞީލުކުރާނަމަ މައިގަނޑު 10 ސަބަބެއް ވާކަން ބަޔާންކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އެއީ:
- އެބޭކަލަކާ ހިސާބަށް ޙަދީޘް ފޯރާފައިނުވުން:
އެހެންކަމުން އެ ޙަދީޘާ ޚިލާފުވެ، އާޔަތަކަށް ނުވަތަ އެހެން ޙަދީޘަކަށް ނުވަތަ ޤިޔާސަކަށް ބުރަވެވަޑައިގެން އެބޭކަލަކު ފަތުވާ ދެއްވަފާނެއެވެ. އަދި އެ ޙާލަތުގައި އެބޭކަލެއްގެ ފަތުވާއަކީ ރަނގަޅު ފަތުވާއަކަށް ނުވަތަ އެބޭކަލަކާ ހަމައަށް ނުފޯރާ ޙަދީޘާ ޚިލާފު ފަތުވާއަކަށްވެސް ވެދާނެއެވެ. ޙަދީޘަކާ ޚިލާފަށް ފަތުވާ ދެއްވާފައިވާ ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން އެފަދައިން ފަތުވާ ދެއްވާފައިވަނީ މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި މި ސަބަބާ ހުރެއެވެ. އެއްވެސް ބޭކަލަކީ ހުރިހާ ޙަދީޘެއް އެނގިވަޑައިގަންނަވާ ބޭކަލެއް ނޫނެވެ. 4 ޚަލީފާއިންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ބޭކަލަކަށްވެސް ހުރިހާ ޙަދީޘެއް އެނގިވަޑައިނުގަންނަވާއިރު، އޭގެ ފަހުން ވަޑައިގެންނެވި މުޖުތަހިދުންނަށް ހުރިހާ ޙަދީޘެއް އެނގިވަޑައިގަތުމަކީ އަދި މާ ދުރުކަމެކެވެ! އެހެންކަމުން ފުރިހަމައަށް ހުރިހާ ކަމެއްގެ ޢިލްމު ލިބިފައިވުމަކީ މުޖުތަހިދަކަށްވުމުގެ ޝަރުޠެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް ޙަދީޘްތަކުގެ ތެރެއިން މަދު ޙަދީޘެއް ފިޔަވާ، ގިނަ ޙަދީޘްތައް އެ ބޭކަލަކަށް އެނގެންވާނެއެވެ. މިކަމުގައި ފާހަގަކޮށްލަންޖެހޭ އެންމެ މުހިންމު ނުކުތާއަކީ ގިނަ ޙަދީޘްތައް އެއް ތަނަކަށް ޖަމާކުރެވިފައިވަނީ ފިޤުހީ 4 މަޛުހަބުގެ މަޝްހޫރު 4 އިމާމުން އަވަހާރަވުމަށް ފަހުގައެވެ. އެބޭކަލުންގެ ފަތުވާތައް އެކި މައްސަލަތަކުގައި ތަފާތުވެފައިވާ މައިގަނޑު ސަބަބަކީ މިއީއެވެ.
- އެ ބޭކަލަކާ ހަމައަށް ޙަދީޘް ފޯރާފައިވިޔަސް އެބޭކަލެއްގެ އަރިހުގައި އެ ޙަދީޘް ޘާބިތުނުވުން:
އެއީ ފަހަރުގައި އެ ޙަދީޘްގެ ސަނަދުގައި މައްސަލައެއް ހުރުމުން ނުވަތަ ރާވީގެ މައްސަލައެއް ހުރުމުން ނުވަތަ އެ ޙަދީޘްގެ ރަނގަޅު ލަފްޒަކަށް ނުވުމުންނެވެ. ތާބިޢީންނާއި އަތުބާޢުއްތާބިޢީންގެ ޒަމާނުގައި އެއީ ވަރަށް ޢާންމު ކަމެކެވެ. އެ ދުވަސްވަރުގައި ޙަދީޘްތައް ވަނީ ފެތުރިފައެވެ. އެހެނަސް ބައެއް ފަހަރު ޞައްޙަ މަގުން، އަނެއްބައި ފަހަރު ޞައްޙަ ނޫން މަގުތަކުން ޢިލްމުވެރިންނާ ހަމައަށް ޙަދީޘްތައް ފޯރާފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން ބައެއް އިމާމުން މައްސަލަތަކުގައި ފަތުވާ ދެއްވަމުން ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. “މި މައްސަލައިގައި މިއީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅެވެ. އަދި މި މައްސަލައިގައި ޙަދީޘެއްވެސް ވާރިދުވެފައިވެއެވެ. އެ ޙަދީޘް ޞައްޙަނަމަ އެއީ މި މައްސަލައިގައި ތިމަންކަލޭގެފާނުގެވެސް ބަސްފުޅެވެ.”
- ޙަދީޘް ޞައްޙަކުރެއްވުމުގައި އެކި ޢިލްމުވެރިން އިޖުތިހާދުކުރައްވާފައި، ގެންގުޅުއްވި މިންގަނޑުތައް ތަފާތުވުން:
ރާވީންގެ ތެރޭގައިވެސް އެއީ އިތުބާރުހިފޭ ރާވީންކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވާ ރާވީންނާއި އެއްބަސްނުވާ ރާވީން ވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބޭކަލުން އެއީ އިތުބާރު ހިފޭ ރާވީންކަމުގައި ކަނޑައަޅުއްވަފާނެއެވެ. އަދި ބައެއް ބޭކަލުން އެއީ ބަލިކަށި ރާވީންކަމުގައި ކަނޑައަޅުއްވަފާނެއެވެ. ބައެއް މުޙައްދިޘުން، ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި ރިވާކުރައްވާ ޙަދީޘް ޞައްޙަވެއެވެ. މިސާލަކަށް ޢުމުރުން ދުވަސްވުމުގެ ސަބަބުން ބައެއް ރާވީން ޟަޢީފުވެފައި ވެއެވެ. އެހެނަސް އޭގެ ކުރިން އެ ރާވީން ރިވާކުރެއްވި ޙަދީޘްތައް ޞައްޙަ ވެދާނެއެވެ.
- އާޙާދު ޙަދީޘްތަކުގައި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން އިތުރު ޝަރުޠުތައް ކުރެއްވުން:
އާޙާދު ޙަދީޘްތަކުގައި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން އިތުރު ޝަރުޠުތައް ކުރެއްވިޔަސް އަނެއްބައި ޢިލްމުވެރިން އެފަދަ ޝަރުޠުތައް ކުރައްވާފައިނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން އެފަދަ ޝަރުޠުތައް ކުރައްވާ ޢިލްމުވެރިންނާއި ނުކުރައްވާ ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޙަދީޘް ޞައްޙަކުރެއްވުމުގައި ތަފާތުތަކެއް ހުރެދާނެއެވެ.
- ޞައްޙަ ޙަދީޘެއް ފޯރުމަށް ފަހުގައި އެ ހަނދާން ނެތުން:
މިފަދަ ޙާދިޘާއެއް ޢުމަރުގެފާނާ ޢައްމާރު ބުން ޔާސިރު رضي الله عنهما އާ ދެމެދު ހިނގާފައިވެއެވެ. އެއީ ޖުނުބުވެރިވުމުން ތަޔައްމުމުކުރެވޭނެ ކަމާމެދު ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘެވެ. ޢުމަރުގެފާނު އެ ޙަދީޘް ހަނދުމަފުޅު ނެތުމުން، ޢައްމާރު ބުން ޔާސިރު އެކަލޭގެފާނަށް އެ ޙަދީޘް ހަނދުމަފުޅުކޮށްދެއްވިއެވެ. [1]
- ޙަދީޘުގެ ލަފްޒެއްގެ މާނައާ މެދު ނުވަތަ ތަފްސީރާ މެދު ޚިލާފުވުން:
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދުވަސްވަރު ބޭނުންކުރި ބަހުރުވައާ އަދި ފަހުން ޢަރަބި ބަހަށް އައި ބަދަލުތަކާއެކު ޢަރަބި ބަހުގެ އެކި ލަފްޒުތައް ބޭނުންކުރާ މާނަތައްވަނީ ތަފާތުވެފައެވެ. އެހެންކަމުން ބައެއް ފިޤުހުވެރިން އެބޭކަލުންނަށް އެނގިފައިވާ ގޮތަށް ޙަދީޘްތައް މާނަކުރުމުން، ޙަދީޘްގެ މާނައާމެދު ޚިލާފުވެފައި ވެއެވެ.
- ޙަދީޘުން އެ މައްސަލައިގައި ދަލީލު ނުލިބޭކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވުން:
ބައެއް ފަހަރު ފިޤުހުވެރިންނަށް ޙަދީޘެއްގެ މާނަ އެނގުނަސް، އެހެން ޙަދީޘްތަކުގެ އަލީގައި އެ ޙަދީޘަށް ޢަމަލު ނުކުރުމަށް ބައެއް ފިޤުހުވެރިން ނިންމައެވެ. އެކަމުގައި ބައެއް ބޭކަލުންނަށް އޮޅުންއަރައިފައިވުންވެސް އެކަށީގެންވެއެވެ.
- އެ ޙަދީޘުން ލިބޭ ދަލީލާ ތަޢާރުޟުވާ އެހެން ދަލީލެއް އޮތްކަމަށް ޤަބޫލުކުރެވުން:
ޢާންމު ޙަދީޘެއް ޚާއްޞަކުރާ ޙަދީޘެއްވާކަމަށް ޤަބޫލުކުރުން ނުވަތަ މުޠުލަޤު (ތަނަވަސް) މާނައެއްގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘެއް މުޤައްޔަދު (ހަނި) މާނައެއްގައިވާކަމަށް ކަނޑައެޅުމުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފުވުން އެކަށީގެންވެއެވެ.
- ޙަދީޘަކާ ތަޢާރުޟުވާ އެހެން ދަލީލެއް އޮތްކަމަށް ޢިލްމުވެރިން އިއްތިފާޤުވުން:
އޭގެ ސަބަބުން އެ ޙަދީޘް ޟަޢީފު ޙަދީޘެއްކަމަށް ނުވަތަ މަންސޫޚުވެފައިވާ ޙަދީޘެއްކަމަށް ނުވަތަ އެހެން މާނައެއްގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޙަދީޘެއްކަމަށް ޤަބޫލުކޮށްފާނެއެވެ. މިކަންކަން ކަނޑައެޅުމުގައި ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި ޚިލާފު ހުރެއެވެ.
- ޙަދީޘަކާ ތަޢާރުޟުވާ އެހެން ދަލީލެއް ކަނޑައެޅުމަށް ޢިލްމުވެރިން ޚިލާފުވުން:
އޭގެ މިސާލަކީ ކޫފާގެ ޢިލްމުވެރިން ބައެއް ޞައްޙަ ޙަދީޘްތައް ކީރިތި ޤުރުއާނާ ޚިލާފުވާކަމަށް ބުނެ އެ ޙަދީޘްތަކަށް ޢަމަލުނުކުރުމެވެ. މިފަދައިން އިޢުތިރާޟުކުރާ އިރުގައި ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ކުށް ބަސްތައް ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
[1] ބައްލަވާ: صحيح مسلم (112 – (368)).
