الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين.
މީހަކަށް ދަރަންޏެއް ދޭއިރު، އެ ދަރަނި އަނބުރާ ދައްކާއިރުގައި ދަރަނީގެ ގޮތުގައި ނެގި ޢަދަދަށް ވުރެ އިތުރަށް ދަންކަން ޝަރުޠުކުރުމަކީ ދަރަނި ދޭމީހާއަށް ހުއްދަވެގެންވާ ކަމެއް ނޫނެވެ. ދަރަނި ދޭމީހާއަށް އިތުރު ފައިދާއެއް ލިބޭ ގޮތަށް ދޭ ކޮން ދަރަންޏަކީ ރިބާކަމާމެދުގައި ޢިލްމުވެރިން އެއްބަސްވެވަޑައިގެންފައި ވެއެވެ.
އިބްނު ޤުދާމާ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ.
“އިތުރަށް ދެއްކުމަށް ޝަރުޠުކުރާ ކޮންމެ ދަރަންޏަކީ ޙަރާމް އެއްޗެއް ކަމާމެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ. އިބްނުލް މުންޛިރު ވިދާޅުވިއެވެ. ‘ދަރަނި އަނބުރާ ދައްކާއިރު އިތުރަށް ދިނުމަށް ނުވަތަ ހަދިޔާއެއް ދިނުމަށް ދަރަނި ދޭމީހާ ޝަރުޠުކުރާނަމަ، އިތުރަށް އެ ނަގާ އެއްޗަކީ ރިބާއެވެ.’
(ދަރަނި ދޭމީހާއަށް) މަންފާވާ ގޮތަށް ދޭ ދަރަނި އެއީ މަނާ އެއްޗެއްކަމުގައި އުބައްޔު ބުން ކަޢުބާއި އިބްނު ޢައްބާސްއާއި އިބްނު މަސްޢޫދު – رضي الله عنهم – ދެކިވަޑައިގެންނެވިއެވެ.” [المغني لابن قدامة (4 / 240)]
ދަރަނި ދޭމީހާ، އޭނާ ދަރަނި ދިނުމަށްޓަކައި ކުރަންޖެހޭ އިދާރީ ކަންކަމުގެ ޚިދުމަތަށް އަގެއް ނެގުމަކީ ހުއްދަ ކަމެކެވެ. އެކަމުގެ ޝަރުޠަކީ އެ ނަގާ އަގަކީ، ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ދަރަނި ދިނުމާ އަދި އެކަމާ ގުޅުންހުރި ކަންކަމުގައި އޭނާ ދޭ ޚިދުމަތާ އެކަށީގެންވާ އަގަކަށް ވުމެވެ. ފަހެ، ޚިދުމަތުގެ ޙަޤީޤީ އަގަށް ވުރެ ބޮޑުވެއްޖެނަމަ، އެވާނީ ރިބާއަށެވެ.
މަޖްމަޢުލް ފިޤްހުލް އިސްލާމީގެ 13 ވަނަ ޤަރާރުގައި ވެއެވެ.
“ފުރަތަމައީ: ދަރަނި ދިނުމުގެ ޚިދުމަތަށް އަގެއް ނެގުމަކީ ހުއްދަ ކަމެކެވެ. އެއީ އެކަމުގެ ޙަޤީޤީ އަގުކަމުގައި ވާނަމައެވެ.
ދެވަނައީ: ޚިދުމަތުގެ ޙަޤީޤީ އަގަށް ވުރެ އިތުރުވާ ކޮންމެ އެއްޗެއް ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. އެއީ އިސްލާމީ ޝަރީޢަތުގައި ޙަރާމް ކުރައްވާފައިވާ ރިބާއަށް ވާތީއެވެ.”
ޚިދުމަތުގެ އަގުގެ ގޮތުގައި ނަގާ ފީއަކީ ޙަޤީޤަތުގައިވެސް ދޭ ޚިދުތަމާ އެކަށީގެންވާ ޢަދަދަކަށްވާން ޖެހޭނެކަމަށް ބުނާ ބަހުގެ މުރާދަކީ: ދަރަނީގެ ގޮތުގައި ނަގާ ޢަދަދާ އެކު އެ ފީގެ ޢަދަދުވެސް ބޮޑުވެގެން ނުވާނެއެވެ. އަދި ދަރަނި އަނބުރާ ދެއްކުމުގައި ކަނޑައަޅާފައިވާ މުއްދަތަށް ވުރެ ލަސްވިޔަސް، ފީގެ ގޮތުގައި ނަގާ ޢަދަދު ބޮޑުވެގެން ނުވާނެއެވެ. އަދި ދަރަނީގެ މުއްދަތުގެ ދިގުކަމާއި ކުރުމަށް ބަލާފައިވެސް އެ ފީ ބޮޑުވެގެން ނުވާނެއެވެ.
އައްޝައިޚް ޔޫސުފް އައްޝުބައިލީ حفظه الله ވިދާޅުވިއެވެ.
“ބޭންކަށް އިތުރަށް ދައްކަން ޝަރުޠުކުރާ ޢަދަދަކީ ދަރަނި އަނބުރާ ދެއްކުމަށް އެއްބަސްވާ މުއްދަތުގެ ދިގުމިނާ ނުވަތަ ދަރަނީގެ ގޮތުގައި ނަގާ ޢަދަދާ ގުޅުންހުރި އެއްޗަކަށް ވެއްޖެނަމަ، ފަހެ، އެއީ ޙަރާމް އެއްޗެކެވެ.
އެއީ ބަހާލައިގެން ބޭންކަށް ދައްކާ އެއްޗަކަށްވިޔަސް (މިސާލަކަށް ކޮންމެ އަހަރަކު %0.5) ނުވަތަ ދަރަނި ނަގާއިރު ނުވަތަ އަނބުރާ ދައްކާއިރު އެއް ފަހަރާ ދައްކާ އެއްޗަކަށް ވިޔަސްމެއެވެ. އަދި އެއަށް “އިންޓަރެސްޓު” ނުވަތަ “ޚިދުމަތުގެ އަގު” ނުވަތަ “އެޑްމިނިސްޓްރޭޓިވް ޗާޖު” ނުވަތަ މި ނޫން ކޮންމެ ނަމެއް ކީ ކަމުގައިވިޔަސް މެއެވެ. ފަހެ، ޢަޤުދުތަކުގައި ބަލާނީ އެ އެއްޗެހީގެ މާނައާއި ޙަޤީޤަތަށެވެ. ހަމައެކަނި އެއަށް ކިޔާ ނަމަކަށް ނޫނެވެ.
އިތުރަށް ދައްކަން ޝަރުޠުކުރާ މިންވަރަކީ ކަނޑައެޅިގެން ވަކި މިންވަރެއް ނަމަ އަދި ދަރަނީގެ ގޮތުގައި ނަގާ އަދަދުގެ ބޮޑުކަމަށް ބަލާފައި، ނުވަތަ ދަރަނި އަނބުރާ ދައްކަން އެއްބަސްވާ މުއްދަތަށް ބަލާފައި ބަދަލުވާ މިންވަރަކަށް ނުވާނަމަ ދަންނައެވެ. އެއީ އެ ދަރަނި ދޫކުރުމަށްޓަކައި ނަގަން ކަޑައަޅާފައިވާ، (ދަރަނީގެ ކުޑަބޮޑު މިނަށް ނުވަތަ އަނބުރާ ދައްކަން އެއްބަސްވާ މުއްދަތަށް ބަލާފައި) ބަދަލު ނުވާ އިދާރީ ފީއެކެވެ. އެއީ މިސާލަކަށް އެކަމަށް 150 ދީނާރު ނެގުމެވެ. އެކަމުގައި ބޮޑަށް ބުރަވެވެނީ އެއީ ހުއްދަ މުއާމަލާތެއް ކަމަށެވެ. އެ ފީއަކީ ލޯނު ދެއްކުމާ މުޅިން ވަކިން އޮންނަ ފީއެއް ކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ލޯނުގެ ޖުމްލަ އަދަދަށް އިތުރުކުރާ އެއްޗެއް ކަމުގައިވިޔަސްމެއެވެ. އެހެނީ އެ ފީގެ ޙަޤީޤަތަށް ބަލާއިރު އެއީ ލޯނަށް އިތުރުކުރެވޭ ފީއެއް ނޫނެވެ. އެހެނަސް އެއީ ބޭންކުން ލޯނު ދޫކުރުމަށްޓަކައި ކުރާ މަސައްކަތްތަކަކަށް ބޭންކަށް ޙައްޤުވާ އުޖޫރައެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި އެކަމަށްޓަކައި ބޭންކުން ކުރާ ފޯނުކޯލުތަކާއި ތައްޔާރުކުރާ ލިޔެކިޔުންތަކާއި މުވައްޒަފުންގެ އުޖޫރައާ އަދި އެނޫނަސް ބޭންކުން ކުރާ ކަންތައްތަކަށް ޝަރުޢީ ގޮތުން އުޖޫރަދިނުން ޙައްޤުވާ ކަންކަން ހިމެނެއެވެ.”
______________________
