ތިންވަނަ އަޞްލު: ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ މަޢުރިފާކޮށް ދެނެގަތުން އެކަލޭގެފާނަކީ ހާޝިމުގެ ދަރި ޢަބްދުލް މުއްޠަލިބުގެ ދަރި ޢަބްދުﷲ ގެ ދަރި މުޙައްމަދެވެ. އަދި ހާޝިމުއަކީ ޤުރައިޝުވަންހައިގެ މީހެކެވެ. އަދި ގުރައިޝުވަންހައަކީ ޢަރަބިންގެ
ސުންނަތުގެ ދަލީލަކީ ޖިބްރީލުގެފާނުގެ މަޝްހޫރު ޙަދީޘެވެ. عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَيْضًا قَالَ: ” بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ، إذْ
އިޙްސާންކަމުގައިވަނީ އެންމެ ރުކުނެކެވެ. އެއީ ތިބާ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ދެކެދެކެހުރެ އަޅުކަންކުރާ ފަދައިން އަޅުކަންކުރުމެވެ. އެގޮތަށް އަޅުކަން ނުކުރެވޭނަމަ އެ އިލާހު ތިބާ ދެކެވޮޑިގެންވާކަން އެނގިހުރެ އަޅުކަންކުރުމެވެ. މިކަމުގެ ދަލީލަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ
އީމާންކަމުގެ ހަތްދިހަ އެތައް ބައެއްވެއެވެ. އޭގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަކީ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا اللَّـهُ ކިޔުމެވެ. އަދި އޭގެ އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަކީ މަގުމަތީގައި މީހުންނަށް އުނދަގޫވާގޮތަށް ހުންނަ ތަކެތި އެއްފަރާތްކޮށްލުމެވެ.އަދި ލަދުވެތިކަމަކީ އީމާންކަމުގެ
– ޙައްޖަކީ ﷲގެ މަގުގައި ނަފްސާއި މުދަލުން ހޭދަކުރުމުގެ އަސާސެވެ.
– އެކަލޭގެފާނު ގެނެސްދެއްވި އެންމެހާ ޚަބަރެއް ތެދުކުރުން. އެއީ ﷲ ތަޢާލާއާއި މަލާއިކަތުންނާއި ނަބީބޭކަލުންނާއި އާޚިރަތްދުވަހާ އަދި މީނޫނަސް ޚަބަރުތައް ތެދުކުރުމެވެ.
އިސްލާމްކަމުގެ ރުކުންތައް ފަހެކެވެ. އެއީ؛ ﷲފިޔަވައި ޙައްޤުގޮތުގައި އަޅުކަންވެވޭ އިލާހަކު ނުވާކަމަށާއި، މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައީ އެއިލާހުގެ ރަސޫލާކަމުގައި ހެކިވުމެވެ. އަދި ނަމާދު ޤާއިމު ކުރުމާއި ޒަކާތް ދިނުމާއި ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ
* މީސްތަކުން ތަބާވާ ދީންތައް ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ. ނަމަވެސް ޙައްޤު ދީނަކީ އެންމެ ދީނެކެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނެވެ. އެހެން ދީންތަކަކީ ބާޠިލުދީންތަކެކެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
* ވާތްގަށްއެދުމަކީ (الإِسْتِعَانَة) : ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވާތްގަށް އެދުމެވެ. އޭގައި ހިމެނިގެންވަނީ ފުރިހަމަގޮތުގައި އެއިލާހަށް ނިކަމެތިވުމާއި ކަންކަމުގައި އެއިލާހަށް ބަރޯސާވުމެވެ.
* އެންމެހާ އަޅުކަމެއްވެސް އަދާކުރަންޖެހޭނީ ހަމައެކަނީ ﷲއަށެވެ. އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކަށް އެއިންކަމެއް އަދާކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ އަމުރުކުރައްވާފައިވާ އަޅުކަމުގެ ބާވަތްތަކަކީ، މިސާލަކަށް އިސްލާމްކަން، އީމާންކަން، އިޙްސާންކަން އޭގެތެރޭގައި ދުޢާކުރުމާއި، ބިރުގަތުމާއި،([1]) އުންމީދުކުރުމާއި، ވަކީލުކުރުމާއި، އުންމީދާއެކު އެދުމާއި،([2]) ރެކުމުގެބިރުގަތުމާއި،([3]) މަޑުމޮޅިވެމަޑުމައިތިރިވުމާއި،([4]) ބިރުވެތިވުމާއި،([5]) ތައުބާވުމާއި، ވާތްގަށްއެދުމާއި،([6]) ރައްކާތެރިކަމަށްއެދުމާއި،([7]) މަދަދަށްއެދުމާއި،([8]) ކަތިލުމާއި،
ރައްބަކީ އެއީ އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤު ފަރާތެވެ.
* ބުއްދިވެރި އިންސާނުން ކައުނަށް ބަލާ ހަދާނީ ޣާފިލުކަމުގައެއް ނޫނެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް މަތިވެރިވެގެންވާ މަޚުލޫޤާތުތަކާ މެދު އެފަދަ މީހުން ވިސްނާފިކުރުކޮށް، އޭގައިވާ ﷲ ގެ މަތިވެރިކަމާއި ކުޅަދުންވަންތަކަމަށް ވިސްނާފިކުރު ކުރާނެއެވެ. ފަހެ އޭގެ ސަބަބުން ޚާލިޤުވަންތަ އިލާހު މަތިވެރިކުރާޙާލު، އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް މަޑުމޮޅިވެގެންދެއެވެ.
ﷲ ފިޔަވާ އެހެން ހުރިހާ ތަކެއްޗަކީ ޢާލަމެވެ. އަދި އަހަރެންނަކީ އެޢާލަމުގެ ތެރެއިންވާ އެކަކީމެވެ.
އަޅުކަންކުރުމުގެ މާނައަކީ: އެއްކައުވަންތަކުރުމެވެ.
* ތިބާއާ ކިތަންމެ ދުރުގައި އުޅުނަސް، ދީނުގެ އަޚުވަންތަކަމުގެ ގޮތުން ހުރިހާ މުސްލިމުންނަކީ ތިބާގެ އަޚުންނެވެ. ﷲއާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާއާ ދެކޮޅުވެރިވާ މީހަކީ، ނަސަބުގެ ގޮތުން ތިބާގެ ކިތަންމެ ގާތް މީހަކަސް، ދީނީ ގޮތުން ތިބާގެ ޢަދާވާތްތެރިއެކެވެ.
ތިންވަނަ އަޞްލު: ނަބިއްޔާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ މަޢުރިފާކޮށް ދެނެގަތުން އެކަލޭގެފާނަކީ ހާޝިމުގެ ދަރި ޢަބްދުލް މުއްޠަލިބުގެ ދަރި ޢަބްދުﷲ ގެ ދަރި މުޙައްމަދެވެ. އަދި ހާޝިމުއަކީ ޤުރައިޝުވަންހައިގެ މީހެކެވެ. އަދި ގުރައިޝުވަންހައަކީ ޢަރަބިންގެ
ސުންނަތުގެ ދަލީލަކީ ޖިބްރީލުގެފާނުގެ މަޝްހޫރު ޙަދީޘެވެ. عَنْ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَيْضًا قَالَ: ” بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ، إذْ
އިޙްސާންކަމުގައިވަނީ އެންމެ ރުކުނެކެވެ. އެއީ ތިބާ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ދެކެދެކެހުރެ އަޅުކަންކުރާ ފަދައިން އަޅުކަންކުރުމެވެ. އެގޮތަށް އަޅުކަން ނުކުރެވޭނަމަ އެ އިލާހު ތިބާ ދެކެވޮޑިގެންވާކަން އެނގިހުރެ އަޅުކަންކުރުމެވެ. މިކަމުގެ ދަލީލަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ
އީމާންކަމުގެ ހަތްދިހަ އެތައް ބައެއްވެއެވެ. އޭގެ އެންމެ މަތީ ދަރަޖައަކީ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا اللَّـهُ ކިޔުމެވެ. އަދި އޭގެ އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަކީ މަގުމަތީގައި މީހުންނަށް އުނދަގޫވާގޮތަށް ހުންނަ ތަކެތި އެއްފަރާތްކޮށްލުމެވެ.އަދި ލަދުވެތިކަމަކީ އީމާންކަމުގެ
– ޙައްޖަކީ ﷲގެ މަގުގައި ނަފްސާއި މުދަލުން ހޭދަކުރުމުގެ އަސާސެވެ.
– އެކަލޭގެފާނު ގެނެސްދެއްވި އެންމެހާ ޚަބަރެއް ތެދުކުރުން. އެއީ ﷲ ތަޢާލާއާއި މަލާއިކަތުންނާއި ނަބީބޭކަލުންނާއި އާޚިރަތްދުވަހާ އަދި މީނޫނަސް ޚަބަރުތައް ތެދުކުރުމެވެ.
އިސްލާމްކަމުގެ ރުކުންތައް ފަހެކެވެ. އެއީ؛ ﷲފިޔަވައި ޙައްޤުގޮތުގައި އަޅުކަންވެވޭ އިލާހަކު ނުވާކަމަށާއި، މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައީ އެއިލާހުގެ ރަސޫލާކަމުގައި ހެކިވުމެވެ. އަދި ނަމާދު ޤާއިމު ކުރުމާއި ޒަކާތް ދިނުމާއި ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ
* މީސްތަކުން ތަބާވާ ދީންތައް ވަރަށްވެސް ގިނައެވެ. ނަމަވެސް ޙައްޤު ދީނަކީ އެންމެ ދީނެކެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނެވެ. އެހެން ދީންތަކަކީ ބާޠިލުދީންތަކެކެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
* ވާތްގަށްއެދުމަކީ (الإِسْتِعَانَة) : ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ވާތްގަށް އެދުމެވެ. އޭގައި ހިމެނިގެންވަނީ ފުރިހަމަގޮތުގައި އެއިލާހަށް ނިކަމެތިވުމާއި ކަންކަމުގައި އެއިލާހަށް ބަރޯސާވުމެވެ.
* އެންމެހާ އަޅުކަމެއްވެސް އަދާކުރަންޖެހޭނީ ހަމައެކަނީ ﷲއަށެވެ. އެއްވެސް މަޚްލޫޤަކަށް އެއިންކަމެއް އަދާކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ އަމުރުކުރައްވާފައިވާ އަޅުކަމުގެ ބާވަތްތަކަކީ، މިސާލަކަށް އިސްލާމްކަން، އީމާންކަން، އިޙްސާންކަން އޭގެތެރޭގައި ދުޢާކުރުމާއި، ބިރުގަތުމާއި،([1]) އުންމީދުކުރުމާއި، ވަކީލުކުރުމާއި، އުންމީދާއެކު އެދުމާއި،([2]) ރެކުމުގެބިރުގަތުމާއި،([3]) މަޑުމޮޅިވެމަޑުމައިތިރިވުމާއި،([4]) ބިރުވެތިވުމާއި،([5]) ތައުބާވުމާއި، ވާތްގަށްއެދުމާއި،([6]) ރައްކާތެރިކަމަށްއެދުމާއި،([7]) މަދަދަށްއެދުމާއި،([8]) ކަތިލުމާއި،
ރައްބަކީ އެއީ އަޅުކަންކުރުން ޙައްޤު ފަރާތެވެ.
* ބުއްދިވެރި އިންސާނުން ކައުނަށް ބަލާ ހަދާނީ ޣާފިލުކަމުގައެއް ނޫނެވެ. އެއާ ޚިލާފަށް މަތިވެރިވެގެންވާ މަޚުލޫޤާތުތަކާ މެދު އެފަދަ މީހުން ވިސްނާފިކުރުކޮށް، އޭގައިވާ ﷲ ގެ މަތިވެރިކަމާއި ކުޅަދުންވަންތަކަމަށް ވިސްނާފިކުރު ކުރާނެއެވެ. ފަހެ އޭގެ ސަބަބުން ޚާލިޤުވަންތަ އިލާހު މަތިވެރިކުރާޙާލު، އެބައިމީހުންގެ ހިތްތައް މަޑުމޮޅިވެގެންދެއެވެ.
ﷲ ފިޔަވާ އެހެން ހުރިހާ ތަކެއްޗަކީ ޢާލަމެވެ. އަދި އަހަރެންނަކީ އެޢާލަމުގެ ތެރެއިންވާ އެކަކީމެވެ.
އަޅުކަންކުރުމުގެ މާނައަކީ: އެއްކައުވަންތަކުރުމެވެ.
* ތިބާއާ ކިތަންމެ ދުރުގައި އުޅުނަސް، ދީނުގެ އަޚުވަންތަކަމުގެ ގޮތުން ހުރިހާ މުސްލިމުންނަކީ ތިބާގެ އަޚުންނެވެ. ﷲއާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާއާ ދެކޮޅުވެރިވާ މީހަކީ، ނަސަބުގެ ގޮތުން ތިބާގެ ކިތަންމެ ގާތް މީހަކަސް، ދީނީ ގޮތުން ތިބާގެ ޢަދާވާތްތެރިއެކެވެ.
