އާޙާދު ޙަދީޘްއަކީ ޢަޤީދާ ޘާބިތުކުރުމުގައާއި ޝަރުއީ ޙުކުމްތައް ޘާބިތުކުރުމުގައި ޙުއްޖަތެއް

الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين.

ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން ޙަދީޘެއް ޞައްޙަކޮށް ޘާބިތުވެއްޖެނަމަ އެޙަދީޘެއްގައި ވާއެއްޗަކަށް އީމާންވެ އެއާއި އެއްގޮތަށް ޢަމަލުކުރުން އެއީ މުސްލިމުންގެ ޢަޤީދާއެވެ. އަދި އެއީ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުބޭކަލުން ތަރުބިއްޔަތު ކުރައްވާފައިވާ ގޮތެވެ. މިގޮތުން ބައެއްކަންކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ސުންނަތަށް ތަބާވެ، އަނެއްބައިކަންކަމުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ ހިދާޔަތު ދޫކޮށްލުން އެއީ އެބޭފުޅުންގެ ގޮތެއް ނޫނެވެ.

ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތް އިންކާރުކުރާމީހުން އިސްލާމީ އުންމަތުގައި އެކި ޒަމާންތަކުގައި ފާޅުވެފައިވެއެވެ. އެކި މީހުން އިންކާރުކުރަނީ އެކިމިންވަރަށެވެ. އަދި އެކިމީހުން ދައްކަނީ އެކި ބަހަނާއެވެ. ނަމަވެސް މިފަދަ ކޮންމެ ބަޔަކީ ޙައްޤުން އެއްކިބާވެފައިވާ ބަޔެކެވެ. އެހެނީ މިފަދަ މީހުން ގިނަ މައްސަލަތަކެއްގައި އިސްލާމްދީނުގެ ޙުކުމްތައް އިންކާރުކުރަމުންދެއެވެ.

މިކަމުގެ މިޘާލެއް މިތާ ޛިކުރުކޮށްލާނަމެވެ. މުރުތައްދުވާ މީހާ ތައުބާ ނުވެއްޖެނަމަ އިސްލާމީ ދައުލަތުގެ ފަރާތުން އޭނާގެ މައްޗަށް މަރުގެ ޙުކުމް ތަންފީޛުކުރަން ޖެހެއެވެ. މިކަން މިފަދައިން ކުރަން ޖެހެނީ އިބްނު ޢައްބާސް ރަޟިޔަﷲ އަންހު ރިވާކުރައްވާފައިވާ އަންނަނިވި ޞައްޙަ ޙަދީޘްގެ އަލީގައެވެ.

(صحيح) ((مَنْ بَدَّلَ دِينَهُ فَاقْتُلُوهُ)) [رواه البخاري / كتاب: استتابة المرتدين… / باب: حكم المرتد والمرتدة واستتابتهم / رقم: 6922 ]

މާނައީ: “އެމީހެއްގެ ދީން ބަދަލުކޮށްފިމީހާ ޤަތުލުކުރާށެވެ.”

ނަމަވެސް މިޙުކުމް އިންކާރުކުރާ ބަޔަކު އިސްލާމީ އުންމަތުގައި ވެއެވެ. މިބައިމީހުން މިޞައްޙަ ޙަދީޘް އިންކާރުކުރުމަށް ގެންނަ ބަހަނާތަކުގެ ތެރެއިން އެއްކަމަކީ ޙުދޫދުތައް ޘާބިތުކުރުމުގައި މިބައިމީހުން އާޙާދު ޙަދީޘް ޤަބޫލުނުކުރާކަމެވެ.[1] ނަމަވެސް މިބައިމީހުންގެ މިދަޢުވާއަކީ އުންމަތުގެ ސަލަފުންގެ ބަހާއި ޢަމަލާއި އަދި ޢިލްމުވެރީންގެ އިއްތިފާގާއިވެސް ޚިލާފު ބަހެކެވެ. މި ޤައުލުގެ ބާޠިލުކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވާ ޢިލްމުވެރިންވަނީ ގިނަގުނަ ރައްދުދެއްވާ ދަލީލުތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައެވެ. އިސްލާމްދީނާއި ދެކޮޅަށްކުރެވޭ ފިކުރީ ހަނގުރާމާއިގައި މިބައިމީހުންގެ މިފަދަ ނުރައްކާތެރި ހަމަލާތަކަށް ކޮންމެ މުސްލިމަކުވެސް ހުށިޔާރުވެ ރައްކާތެރިވާން ޖެހެއެވެ.

މިބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ލިޔުންތަކުގައި ޞަރީޙަކޮށް ފާޅުކޮށްފައިވާ ޚިޔާލަކީ ބުޚާރީއާއި މުސްލިމު ރިވާކޮށްފައިވާ ނަމަވެސް ބައެއް ޙަދީޘްތަކަށް ޢަމަލުނުކުރެވޭނެކަމަށެވެ. އަދި ކުތުބުއްސިއްތާ ގެ 99 % ޙަދީޘްއަށް ޢަމަލުނުކުރެވޭނެކަމަށް ބުނެ އިސްލާމުންގެ ހިތްތަކުގައި ޝައްކު އުފައްދަން މިބައިމީހުން މަސައްކަތް ކުރެއެވެ.

އެހެންކަމުން މިލިޔުމުގައި އަލިއަޅުވާލެވިފައިވާނީ ޙަދީޘްތަކުގެ ތެރެއިން އާޙާދު ޙަދީޘް ޤަބޫލުކުރުމާއި ބެހޭގޮތުންނެވެ.

މިލިޔުމުގެ މައިގަނޑު މައުލޫމާތުތައް ނަގާފައިވާނީ د.عَبْدُاللهِ الشريف ލިޔުއްވާފައިވާ حُجِّيَّة خَبَرِ الآحَادِ فِيْ العَقَائِدِ وَالأَحْكَامِ [2] މިފޮތުންނާއި ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ނާޞީރުއްދީން އަލްއަލްބާނީ رحمه الله ގެ ދަރުސްއަކުން އެކުލަވާލެވިފައިވާ الحَدِيْثُ حُجَّةٌ بِنَفْسِهِ فِيْ العَقَائِدِ وَالأَحْكَامِ [3] މި ރިސާލާއިންނެވެ.

އާޙާދު ޙަދީޘްއާއި މުތަވާތިރު ޙަދީޘް

ޙަދީޘްއެއް ވާރިދުވެފައިވާލެއް ގިނަކަމާއި މަދުކަމަށް ބަލާލާއިރު ޙަދީޘްތައް ދެބަޔަކަށް ބެހެއެވެ. އެއީ:

1މުތަވާތިރު ޙަދީޘް

2 އާޙާދު ޙަދީޘް

މުތަވާތިރު ޙަދީޘްއެއްގެ ދަރަޖައަށްނުދާ ކޮންމެ ޙަދީޘްއަކީ އާޙާދު ޙަދީޘެކެވެ.

މުތަވާތިރު ޙަދީޘްގެ ތަޢުރީފު:

އަރަބި ބަހުގައި: الْمُتَوَاتِرُ ނެގިފައިވަނީ التَّوَاتُرُ އިންނެވެ. التَّوَاتُرُ ގެ މާނައަކީ އެކަތީގެ ފަހަތުން އަނެކަތި އައިސް ތަބާވުމެވެ.

އިސްޠިލާޙީ ގޮތުން: އެއީ އާންމު ގޮތެއްގައި ދޮގެއްގެ މައްޗަށް އިއްތިފާޤުވެދާނެކަމަށް ޤަބޫލުނުކުރެވޭފަދަ (ބޮޑު) ޖަމާޢަތެއްގެ ބަޔަކު އެމީހުންފަދަ (ބޮޑު) ޖަމާޢަތެއްގެކިބައިން ރިވާކުރާ ޙަދީޘްއެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެޚަބަރު ގެނައުމުގައި ބުރަވާނީ ޙިއްސުތަކަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުން އެގެންނަ ޚަބަރު އެކުލެވިގެންވާނީ އެޚަބަރުއިވޭ މީހައަށް އެޚަބަރު އަޑު އަހާލުމުން އޭގެ ޒާތުގައިވެސް ޢިލްމު ލިއްބައިދޭ އެއްޗަކަށެވެ.

އާޙާދު ޙަދީޘްގެ ތަޢުރީފު:

އަރަބި ބަހުގައި: الآحَاد އަކީ الأَحَدُ ގެ ގިނަގޮތެވެ. الأَحَدُގެ މާނައަކީ އެކެކެވެ.

އިސްޠިލާޙީ ގޮތުން: އެއީ މުތަވާޠިރު ދަރަޖައަށް ނުދާ ޙަދީޘްއެވެ.

الحَدِيْثُ المشْهُوْرُއާއި الحَدِيْثُ االعَزِيْزُ އަދި الحَدِيْثُ الغَرِيْبُ ހިމެނެނީ އާޙާދު ޙަދީޘްގެ ތެރެއިންނެވެ. [4]

އެހެންކަމުން އާޙާދު ޙަދީޘްއާއި މުތަވާތިރު ޙަދީޘްގެ ތަފާތަކީ ރިވާވެގެން އައިސްފައިވާ ގިނަކަމާއި މަދުކަމުގެ ތަފާތެވެ.

މަސްއަލައިގެ ތަޞައްވަރު:

މުތަވާތިރު ޙަދީޘްއަކީ އޭގެ ޒާތުގައިވެސް ޢިލްމު ލިއްބައިދޭ އެއްޗެއްކަމާމެދު އުޞޫލު ފިޤުހާއި ޙަދީޘާއި ފިޤުހު އިލްމުވެރީންގެ މެދުގައި ޚިލާފެއް ނެތެވެ. އަދި ކިއެއްހެއްޔެވެ. އެހެން ދީންތަކުގެ މީހުންނާއި އަދި އެންމެހާ ބުއްދިވެރީންވެސް މިޙަޤީޤަތަށް އިޤުރާރުވެއެވެ. މީގެ މުރާދަކީ މުތަވާތިރު ޙަދީޘްގައިވާ ޚަބަރު ޤަބޫލުކޮށް އެއާއި އެއްގޮތަށް ޢަމަލުކުރަންޖެހޭނެކަމަށް މިބޭފުޅުން އެއްބަސްވެވަޑައިގަންނަވާކަމެވެ.

މިކަމުގައި ޚިލާފު ވެފައިވަނީ އިސްލާމީ ފިރުޤާއެއްކަމަށްވާ މުޢުތަޒިލީންނަށް ނިސްބަތްވާ މީހެއްކަމަށްވާ އައްނައްޡާމުއެވެ. އަދި ހިންދީންގެ ދެފިރުޤާއެއްކަމަށްވާ އަލްބަރާހަމާއިންނާއި އައްސުމަނިއްޔާއިންނެވެ.

އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރީންގެ މެދުގައި އުފެދިފައިވާ ޚިލާފަކީ ޢަޤީދާގެ މައްސަލަތަކުގައާއި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތަށް ބަޔާންކުރުމުގައި ހުއްޖަތެއްގެ ގޮތުގައި އާޙާދު ޙަދީޘް ބޭނުންކުރެވިދާނެތޯ ނުވަތަ ނޫންތޯއެވެ.

ނަމަވެސް މިކަމުގައި ފާހަގަކޮށްލަންޖެހޭ މުހިންމު ނުކުތާއަކީ މިޚިލާފަކީ ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި އެބޭފުޅުންގެ މެދުގައިއޮތް ޚިލާފެއްނޫންކަމެވެ. އެބޭފުޅުންވަނީ ޙަދީޘްއެއް ޞައްޙަވެއްޖެނަމަ ޢަޤީދާގެ މައްސަލަކުގައިވެސް އަދި ޝަރުޢީ ހުކުމްތައް ޘާބިތުކުރުމުގައިވެސް އެއީ ހުއްޖަތެއްކަމުގައި އިއްތިފާޤުވެވަޑައިގެންފައެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން އެއްވެސް ބޭފުޅަކު މިކަމާއި ޚިލާފަށް ވިދާޅުވެފައިވާކަމަށް ޘާބިތެއްނުވެއެވެ.

މިމަސްއަލާގައި ޢިލްމުވެރީންގެ ޤައުލުތައް:

1 އަޤީދާގެ މަސްއަލަތަކުގައާއި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތަށް ބަޔާންކުރުމުގައި އާޙާދު ޙަދީޘްއަކީ ހުއްޖަތެކެވެ. (މިއީ މިމައްސަލާގައި ކުރީގެއާއި ފަހުގެ ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރީންގެ ޤައުލެވެ).

2 އަޤީދާގެ މަސްއަލަތަކުގައާއި ޝަރުޢީ ޙުކުމްތަށް ބަޔާންކުރުމުގައި އާޙާދު ޙަދީޘްއަކީ ހުއްޖަތެއްނޫނެވެ. (މިއީ މުޢުތަޒިލާއިންގެ ފަހުގެ ޢިލްމުވެރީންގެ ޤައުލެވެ. އަދި ޝިޔައިންނާއި އަދި އަލްޤަދަރިއްޔާ ފިރުޤާގެ ޤައުލެވެ).

މިމައްސަލާގައި ތިންވަނަ ޤައުލެއްވެސް ބައެއް ޢިލްމުވެރީން ޛިކުރުކުރައްވައެވެ. އެއީ ޤަރީނާތަކާއި އެކު އާޙާދުޙަދީޘް ޤަބޫލުކުރުމެވެ.

ނަމަވެސް މިލިޔުން ކުރުކުރުމަށްޓަކައި އެޤައުލުގެ ތަފްޞީލު މިލިޔުމުގައި ޛިކުރުކުރަން ގަސްދެއް ނުކުރަމެވެ.

ފުރަތަމަ ޤައުލުގެ ދަލީލުތައް: (ޖުމްހޫރު ޢިލްމުވެރީންގެ ޤައުލު)

1 ﴿وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُوا كَافَّةً فَلَوْلَا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾ [سورة التوبة ١٢٢]

މާނައީ: “އަދި އެންމެން އެކުގައި ހަނގުރާމަޔަށް ނުކުތުމެއް، މުއުމިނުންނަކަށް ނެތެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ރަށަކުން ބަޔަކު ހަނގުރާމަޔަށް ނުކުތްނަމަ ކިހާރަނގަޅުހޭ؟ (އެއީ) އެބައިމީހުން (އެބަހީ: ނުގޮސްތިބި މީހުން) ދީން އުނގެނި ދަސްކުރުމަށެވެ. އަދި އެބައިމީހުންގެ ޤައުމުގެ މީހުން (އެބަހީ: ހަނގުރާމަޔަށް ނުކުތް މީހުން) އެނބުރި އައުމުން، އެބައިމީހުންނަށް އިންޛާރު ކުރުމަށްޓަކައެވެ. (އެއީ) އެބައިމީހުން ބިރުވެތިވެ، ރައްކާތެރިވުމަށްޓަކައެވެ.”

ޢިލްމުވެރިން މިއާޔަތުން ދަލާލަތު ނަންގަވާފައިވަނީ ދެ ގޮތަކަށެވެ:

ފުރަތަމައީ: އަރަބިބަހުގައި “الطَّائِفَةُ” ގެ މާނައަކީ އެއްޗަކުން ބުރިކުރެވޭ ނުވަތަ ވަކިކުރެވޭ ބައެވެ. މިގޮތުން “އެކަކު” “ދެމީހުން” އަދި “ތިންމީހުން” ވިޔަސް އެއީ “الطَّائِفَةُ” އަކަށްވާނެއެވެ. [5] މިގޮތުން މިއާޔަތުގައި ވާ ފަދައިން އެންމެ މީހަކުވެސް ކިޔަވައިގެން ދެން އެރަށެއްގެ ބާކީ ތިބި މީހުންނަށް އުނގަންނައިދީފިނަމަ އެވަރުން ފުދޭނެއެވެ. އެކެއްގެ ބަސް ޙުއްޖަތަކަށް ނުވާނަމަ ﷲ ތަޢާލާ މިއާޔަތުގައި ދީނީ ތަޢުލީމު އުނގެނުން ފަރުޟުކިފާޔަތެއްކަމުގައި ލެއްވި އިރު طَائِفَة އެއް އެކަންކުރުމަށް އަމުރު ނުކުރެއްވީހެވެ.

މިގޮތުން ޢަރަބި ބަހުގައި “الطَّائِفَةُ” އެންމެ މީހަކަށްވެސް ނިސްބަތްކުރެވޭކަމުގެ ދަލީލަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އަންނަނިވި އާޔަތެވެ. މާތް ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿…إِن نَّعْفُ عَن طَائِفَةٍ مِّنكُمْ… ﴾ [سورة التوبة ٦٦]

މާނައީ:”… ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން طَائِفَةއަކަށް ތިމަން ﷲ ޢަފޫކޮށްދެއްވިނަމަވެސް…”

މިއާޔަތާއި ބެހޭގޮތުން ތަފްސީރު ޢިލްމުވެރިން ވިދާޅުވަނީ އެ ޢަފޫކުރެވުނު طَائِفَةއަކީ އެންމެ ބޭކަލެއްކަމެވެ. އެއީ މަޚްޝިއްޔު އިބްނު ޙުމައްޔިރު ކިޔާ ބޭކަލެކެވެ. [6]

ދެވަނައީ: ﷲ ތަޢާލާ ވަނީ طَائِفَةއަކަށް(އެކަކު ނުވަތަ އެއަށްވުރެގިނަ ބަޔަކަށް) އެބައިމީހުންގެ ޤައުމުގެ މީހުންނަށް އިންޛާރުކުމަށް އަމުރުކުރެއްވިއެވެ. އެއިންޛާރުކުރާ މީހުންގެ ޢަދަދު ވަކި ޢަދަދަކަށްވުމަށް އެއިލާހު އަމުރެއް ނުކުރަށްވައެވެ. މިގޮތުން އެކަކު ނުކުމެ އިންޛާރުކުމުންވެސް އޭނާއަށް ތަބާވުން ލާޒިމުވާނެއެވެ. އޭނާއަށް ތަބާވުން ލާޒިމު ނުވާނަމަ އިންޛާރުކުރުމުގެ މަސްއޫލިއްޔަތު طَائِفَةއެއްގެ މައްޗަށް ވާކަން ބަޔާންކުރައްވާ އެކަމަށް އަމުރުކުރުމުގެ ބޭނުމެއްނެތެވެ.

2 ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ﴾ [سورة الحجرات ٦]

މާނައީ: “އޭ އީމާންވެއްޖެ މީސްތަކުންނޭވެ. ތިޔަބައިމީހުންގެގާތަށް ފާސިޤަކު ޚަބަރަކާއިގެން އަތުވެއްޖެނަމަ، އޭގެ ދޮގުތެދުބަލާ ޙަޤީޤަތް ހޯދާށެވެ. އެއީ ނޭނގިތިބެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ބަޔަކަށް ގެއްލުންދެވިދާނެތީއެވެ. ފަހެ އެހެންވެއްޖެނަމަ ތިޔަބައިމީހުން ކުރިކަންތަކުގެ މައްޗަށް ހިތާމަކުރާ ބަޔަކުކަމުގައި ތިޔަބައިމީހުން ވެދާނެއެވެ.”

މިއާޔަތުން ޢިލްމުވެރިން ދަލާލަތު ނަންގަވާފައިވާ ގޮތަކީ:

ފާސިޤުން ގެންނަ ޚަބަރު ޘާބިތުކުރުމަށް މިއާޔަތުގައި އަމުރުކުރުވިފައިވެއެވެ. އެހެންކަމުން މި އާޔަތުން ދޭހަވާ މާނައަކީ ފާސިޤުނޫން މީހަކު ޚަބަރަކައިގެން އައުމުން އޭނާ އެ ގެންނަ ޚަބަރު ޘާބިތުކުރުން ލާޒިމުނުވާކަމެވެ. އަދި އެ ޚަބަރުން ޢިލްމު ލިއްބައިދޭކަމެވެ. އެންމެ މީހަކު ގެންނަ ޚަބަރުން ޢިލްމު ނުލިބޭނަމަ ފާސިޤުނޫން މީހަކު ޚަބަރެއް ގެނައުމުން އެޚަބަރުވެސް ޘާބިތުކުރުމަށް އަމުރުކުރެއްވީހެވެ.

3 ﴿وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَـٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا﴾ [سورة الإسراء ٣٦]

މާނައި: “އަދި ތިބާޔަށް އެކަމަކާމެދު ޢިލްމެއް ނުވާކަމަކަށް ތިބާ ތަބާނުވާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން އިވުމާއި ފެނުމާއި ހިތާއި މިއިން ކޮންމެ ކަމަކީ އެއާމެދު ސުވާލެ ވެވޭނެ ކަމެއްކަމުގައިވިއެވެ.”