الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه أجمعين.
އިބްނު ކަޘީރު رحمه الله ވަނީ ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު رحمه الله ދެއްވި އެންމެ ފަހު ޚުޠުބާ އެކަލޭގެފާނުގެ البداية والنهاية އޭ ކިޔުނު ފޮތުގައި ގެންނަވާފައެވެ. އެ ޚުޠުބާގައި ޙަމްދުޘަނާއަށް ފަހު، ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުޢަޒީޒު رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ.
“އެއަށްފަހު ދަންނައެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން ޚަލްޤުކުރެއްވުނީ ބޭކާރު ގޮތުގައެއް ނޫނެވެ. އަދި ތިޔަބައިމީހުން އަޅާނުލާ ދޫކޮށްލެވިފައި ނުވެއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުން އަލުން ދިރުއްވޭނެއެވެ. އެދުވަހުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ޙިސާބު ބައްލަވައި، ޙުކުމްކުރެއްވުމަށް ﷲ ތަޢާލާ ފައިބާވޮޑިގަންނަވާނެއެވެ. ފަހެ (އެދުވަހުން) ގެއްލެނިވެ ހަލާކުވެގެންވަނީ ﷲ ގެ ރަޙުމަތުން ބޭރުވި މީހާއެވެ. އަދި އުޑުތަކާއި ބިންފަދަ ތަނަވަސްކަންހުރި ސުވަރުގެތަކުން މަޙްރޫމުވި މީހާއެވެ.
މިއަދު ރައްކާތެރިވެ ބިރުވެތިވި މީހަކަށް މެނުވީ، އަދި ފަނާވެދަނިވި އެއްޗެއް ވިއްކާ ދެމިހުންނަނިވި އެއްޗެއް ގަތް މީހަކު މެނުވީ، އަދި މަދު އެއްޗަކުން ގިނަ އެއްޗެއް ގަތް މީހަކު މެނުވީ، އަދި ބިރުވެތިވެ، އަމާންކަން ހޯދި މީހަކު މެނުވީ، މާދަމާ އަމާންކަން ނުލިބޭނެކަން ފަހެ ތިޔަބައިމީހުންނަށް ނޭނގެނީ ހެއްޔެވެ!
ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން އެތަނަކުން ނުކުމެގެން އައި ބުރަކަށިތައް ނެތިހިނގައްޖެއެވެ. އަދި ވާރުތަވެރިންކުރެ އެންމެ ހެޔޮ ވާރުތަވެރިޔާގެ ޙަޟްރަތަށް، ތިޔަ އެންމެން ރުޖޫޢަކުރެއްވުމަށް ދާންދެން ފަހެ، ދެން ތިބި ބަޔަކަށްވެސް ހަމައެފަދައިން އެކަން ފެންނަމުން ދާނެއެވެ.
ފަހެ ކޮންމެ ދުވަހެއްގެ ހެނދުނާއި ހަވީރުގެ ވަގުތުގައި، ﷲ عز وجل ގެ ޙަޟްރަތަށް ދާ މީހަކަށް ތިޔަބައިމީހުން އަލްވަދާޢު ކިޔާނެއެވެ. އެއީ އޭނާގެ އަޖަލު ހަމަވެ، މުއްދަތު ހަމަވެފައިވާ މީހުންނެވެ. ފަހެ ތިޔަބައިމީހުން، އޭނާ ގެންގޮސް ބިމުގައި ވަޅުލާނެއެވެ. އެވަޅަކީ ތަންމައްޗެއް އެޅިފައި ނުވާ، ބާލީހެއް ނުވާ ތަނެކެވެ. އޭނާ އެވަނީ ލޯބިވި މީހުން ދޫކޮށް ވެއްޔާ އެކުވެފައެވެ. އަދި ޙިސާބުބެއްލެވުމާ ކުރިމަތިލާފައެވެ. އޭނާ އެވަނީ އެތަނުގައި ޢަމަލުތަކުން ރަހީނުކުރެވިފައެވެ. އަދި އޭނާ އެވަނީ އޭނާ ދޫކޮށްފައި ދިޔަ އެއްޗަކަށްމެ ބޭނުމެއް ނުވާ ޙާލު، އިސްކޮށްފައިވާ އެއްޗަކަށް ފަޤީރުވެފައިވާ ޙާލުގައެވެ.
ފަހެ ﷲ ގެ އަޅުތަކުންނޭވެ! ޢަހުދު ކަށަވަރުތައް ހަމަވުމުގެ ކުރިން އެއިލާހަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. އެއީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ގާތަށް މަރު އައުމުގެ ކުރިންނެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ތިމަން ބުނަން އޮތް ވާހަކަ މި ބުނީއެވެ.”
ދެން އެއަށްފަހު ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު رحمه الله އެކަލޭގެފާނު ރިދާކޮޅު މޫނުގައި އަޅުއްވާ ކީރިތި ކުރެއްވިއެވެ. އަދި ވަށައިގެން ތިއްބެވި ބޭކަލުންވެސް އެވާހަކަތައް އަޑުއައްސަވާފައި ކީރިތި ކުރެއްވިއެވެ. [1]
[1] البداية والنهاية لابن كثير (9 / 224).
