އިސްލާމްދީނަކީ الله ތަޢާލާ މީސްތަކުން އުޅުމަށްޓަކައި ރުއްސަވާވޮޑިގަންނަވާ ގޮތެވެ. އިސްލާމްދީނުގައި ރިވެތިއަޚްލާޤަށް ވަރަށްބޮޑު އަހައްމިޔަތުކަމެއް ދެވިފައިވެއެވެ. ރަސޫލުން ފޮނުއްވުނީ މައިގަނޑު ދެ މަޤްޞަދަކައިގެންނެވެ. އެއީ ތައުޙީދަށް ގޮވާލުމަށާއި ނަފުސުތަކުގައި ރިވެތި އަޚްލާޤު އަށަގެންނެވުމަށެވެ. ރަސޫލު الله ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. (( إِنَّمَا بُعِثتُ لِأُتَمِّمَ مَكَارِمَ الأَخلَاقِ)) 1މާނައީ: “ތިމަންކަލޭގެފާނު ފޮނުއްވުނީ ރިވެތި އަޚްލާޤު ފުރިހަަމަކުރެއްވުމަށްޓަކައެވެ.”
މުޅި ދީނަކީވެސް އަޚްލާޤެވެ. ދީން ބިނާވެފައިވަނީ الله އާ އަޅާއާ ދެމެދު އޮންނަ އަޚްލާޤާއި (ޞައްޙަ ޢަޤީދާއާއި އަޅުކަންތައްތަކާއި) އަޅުތަކުން އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކާ ދެމެދު އޮންނަންޖެހޭ އަޚްލާޤު (ހުރިހާ ރިވެތި ސިފަތަކާއި ޙައްޤުތަކާއި ހުރިހާ މުޢާމަލާތު)ގެ މައްޗަށެވެ. އިބްނުލް ޤައްޔިމު ރަޙިމަހު الله ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ. (الدِّيْنُ كُلُّهُ خُلْقٌ ، فَمَنْ فَاقَكَ فِي الـخُلْقِ ؛ فَقَدْ فَاقَكَ فِي الدِّيْنِ.) 2މާނައީ: “މުޅި ދީނަކީ އަޚްލާޤެވެ. ފަހެ އަޚްލާޤުގައި ތިބާއަށްވުރެ ކުރި ހޯދައިފިމީހާ ހަމަކަށަވަރުން އެމީހާ ތިބާގެ މައްޗަށް ދީނުގައި ކުރި ހޯދައިފިއެވެ.”
އަހަރެމެންގެ ތެރެއިންވާ އެންމެ މާތްވެ މަތިވެރިވެގެންވާ މީހުންނަކީ އަހަރެމެންގެ ތެރެއިން އެންމެ އަޚްލާޤު ރަނގަޅު މީހުންނެވެ.
ރަސޫލު الله ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ. (( إِنَّ خِيَارَكُمْ أَحَاسِنُكُمْ أَخْلَاقًا ))3. މާނައީ: “ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިންވާ އެންމެ ހެޔޮކަންބޮޑު މީހުންނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ އަޚްލާޤު ރަނގަޅު މީހުންނެވެ.”
ރަސޫލު الله ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައިވެއެވެ. (( إِنَّ مِنْ أَحَبِّكُمْ إِلَيَّ وَأَقْرَبِكُمْ مِنِّي مَجْلِسًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَحَاسِنَكُمْ أَخْلَاقًا))4 މާނައީ: “ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ތިމަންކަލޭގެފާނު އެންމެ ލޯބިވާ މީހަކީ އަދި ޤިޔާމަތްދުވަހުގައި ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން ތިމަންކަލޭގެފާނާ އެންމެ ކައިރިވެގެންވާގޮތުގައި މަޖިލީސްކުރާނީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ އަޚްލާޤު ރަނގަޅު މީހާއެވެ.”
އަދިވެސް ރަސޫލު الله ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. (( مَا شَيْءٌ أَثْقَلُ فِي مِيزَانِ الْـمُؤْمِنِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ خُلُقٍ حَسَنٍ))5 މާނައީ: “ޤިޔާމަތްދުވަހުގައި މުއުމިނުއަޅާގެ ތިލަފަތުގައި ރިވެތި އަޚްލާޤަށްވުރެ ބަރުވެގެންވާ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނުވެއެވެ.”
6ރަސޫލު الله ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘުކުރައްވާފައިވެއެވެ. ((أَكْمَلُ الْـمُؤْمِنِيْنَ إِيْمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً)) “މުއުމިނުންގެތެރެއިން އީމާންކަން އެންމެފުރިހަމަ ވެގެންވަނީ، އެންމެ އަޚްލާޤު ރަނގަޅުމީހުންނެވެ.”
ރިވެތި އަޚްލާޤަކީ އޭގެ ސަބަބުން ހެޔޮ ޢަމަލުތައް މަތިވެރިކުރާ އެއްޗެކެވެ. އަދި މީހާ ކިތަންމެ ގިނަ ހެޔޮ ޢަމަލުތަކެއް ކުރިކަމުގައިވިޔަސް އެމީހާގެ ކިބައިގައި ރިވެތި އަޚްލާޤު ނުވާނަމަ އެ ޢަމަލުތައް ފާސިދުވެއެވެ. ޙަދީޘުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. (( وَ إِنَّ سُوءَ الخُلُقِ يُفْسِدُ العَمَلَ ، كما يُفْسِدُ الخَلُّ العَسَلَ ))7 މާނައީ: ސުރުކާހުތުގެ ސަބަބުން މާމުއި ފާސިދުވާފަދައިން ގޯސް އަޚްލާޤުގެ ސަބަބުން ޢަމަލުތައް ފާސިދުވެއެވެ.”
ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އަދި މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަ الله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ސުންނަތުގައި ރިވެތި އަޚްލާޤުގެ މަތިވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ބަޔާންކުރައްވާފައިވުމުން، އިސްލާމްދީން ރިވެތި އަޚްލާޤަށް ބާރުއަޅާ މިންވަރު ދޭހަވެއެވެ. އިސްލާމީ މުޖުތަމަޢެއްގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއްޞިފައަކީ ރިވެތި އަޚްލާޤު އެމުޖުތަމަޢަކުން ފެނުމެވެ.
އަޅުގަނޑުމެންނަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ނަފުސުތައް ރިވެތި އަޚްލާޤުގެ ގަހަނާއިން ޒީނަތްތެރިކޮށްފައިވާ ބަޔަކަށް ހަދަން ޖެހެއެވެ. ރިވެތި އަޚްލާޤު ދެނެގަތުމާއި، އުނގެނުމާއި ރިވެތި އަޚްލާޤު އަމިއްލަ ނަފުސުގައި އަށަގެންނެވުމާއި ރިވެތި އަޚްލާޤު އުނގަންނައިދޭ ބަޔަކަށް އަޅުގަނޑުމެން ވެގެން މެނުވީ މުޖުތަމަޢުގައި ރިވެތި އަޚްލާޤު އަށަނުގަންނާނެއެވެ. ރިވެތި އަޚްލާޤު ލިބިގަތުމުގައި އެކުލެވިގެންވަނީ ހަމައެކަނި ދުނިޔަވީ ފައިދާތަކެއް ނޫނެވެ. އުޚްރަވީ ފައިދާވެސް އެކުލެވިފައިވެއެވެ.
ދުޢާއަކީ އަޅުގަނޑުމެންނަކީ ރިވެތި އަޚްލާޤުން އަޅުގަނޑުމެންގެ ނަފުސުތައް ޒީނަތްތެރިކުރާ ބަޔަކު ކަމުގައި އަޅުގަނޑުމެން ލައްވާ، އެ އަޚްލާޤުގެ އުނގެނުމާއި އުނގަންނައިދިނުމުގެ މަތީގައި ދެމިތިބޭ ބައެއް ކަމުގައި އަޅަމެން ލެއްވުމެވެ. އާމީން!
رواه البخاري في “الأدب المفرد” (273) وصححه الألباني في “السلسلة الصحيحة” (45))) [1]
[2] (مدارج السالكين: ٢/٢٩٤)
[3] (رواه البخاري (6035) ، ومسلم (2321))
[4] (رواه الترمذي (2018) وحسنه وصححه الألباني في صحيح الترمذي.)
[5] (رواه الترمذي (2002) وصححه الألباني في صحيح الترمذي)
[6] (رواه الترمذي في جامعه، في الرضاع، وقال: حديث حسن صحيح، وأبو داود في سننه، في كتاب السنة)
[7] (سلسلة الصحيحة للألباني906)
