އުންމަތުގެ އާންމުންނަށް މުހިއްމު ދަރުސްތައް (އަށާރަވަނަ ދަރުސް) – ފަހު ދަރުސް
އަށާރަވަނަ ދަރުސް (މައްޔިތާ ހިނެވުމާއި އޭނާގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދުކުރުމާއި އެއަށްފަހު ވަޅުލުން)
އަށާރަވަނަ ދަރުސް (މައްޔިތާ ހިނެވުމާއި އޭނާގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދުކުރުމާއި އެއަށްފަހު ވަޅުލުން)
މިކާއިނާތުގައި ވާހާ އެއްޗެއް ޚަލްޤުކުރެއްވީ ﷲ ތަޢާލާއެވެ. އެކަލާނގެއީ މަންމައަކާއި އަދި ބައްޕައަކާވެސް ނުލާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ބަފާކަލުންކަމުގައިވާ އާދަމް عليه السلام ހެއްދެވި ފަރާތެވެ.
އެމީހަކު ކޮންމެ ދީނަކަށް ނިސްބަތްވިޔަސް، އަދި އެމީހަކީ އެއްވެސް ދީނެއް ޤަބޫލުނުކުރާ މީހެއްކަމުގައި ވިޔަސް، އެއްވެސް މީހަކު މަރަކަށް އިންކާރެއް ނުކުރާނެއެވެ. އެހެނީ އެއީ ދުނިޔެ މަތީގައި ފެންނަމުންދާ އެންމެ ބޮޑު ޙަޤީޤަތެވެ. ގިނަބަޔަކު
ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމުގެ ކުރިން އެއިލާހަށް ލިބިވޮޑިގެންވާ ޞިފަފުޅުތައް ނެތިދިޔުމެއްނުވެއެވެ. ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމުގެ ކުރިން ލިބިވޮޑިގެންވާ ޞިފަފުޅުތަކުގެ އިތުރަށް، ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމަށްފަހު އެއްވެސް ޞިފަފުޅެއް އިތުރުވެގެން ނުވެއެވެ.
މި ހަދީޘުންވެސް މިކަމުގެ ޚުޠޫރަތްތެރިކަން އެނގިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ހަމަމިއާއެކު ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކަށް ބަލައި ތަދައްބުރު ކުރާމީހަކަށްވެސް މިކަމުގެ ޚުޠޫރަތްތެރިކަން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގިގެންދާނެއެވެ.
ރުޤްޔާ ހަދާބައެއް ފަރާތްތަކުން، ކިޑުނީގެ ބަލިޔަކަށް ނުވަތަ ހިތުގެ ބަލިތަކަށް ނުވަތަ އެހެންވެސް ބަލިތަކަށް ބައެއް ސޫރަތްތަކާއި، އާޔަތްތައް ޚާއްޞަކޮށް، ވަކި ޢަދަދަކަށް ކިޔުމަށް ބުނާ އެއްސަބަބަކީ އެބޭފުޅުންނަށް، ނުވަތަ އެހެން ބޭފުޅަކަށް ކުރެވިފައިވާ ތަޖުރިބާއަކަށްވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ
ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މީސްތަކުންނަށް ހިދާޔަތެއްކަމުގައި ބާވާލެއްވި ކީރިތި ޤުރުއާނަކީ ހިތުގެ ބަލިތަކަށާއި، ޖިސްމާނީގޮތުން ޖެހޭ ބަލިތަކަށްވާ ޝިފާޢެކެވެ.
ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޙިމާރުގެ ހަޅޭކުގެ އަޑު އިވޭހިނދު، ފަހެ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިކޮށްދެއްވުން އެދި ﷲތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއަށް (ޙިމާރަށް) ޝައިޠާނަކު ފެނިއްޖެއެވެ.
ޣައިބަށް އީމާންވުމަކީ ބުއްދިއާއި މިޒަމާނުގެ ޢިލްމީ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތެކެވެ. ސަބަބަކީ ލޮލުގެ ފެނުން ދަށްކަމުން ހަމަލޮލަށް ނުފެންނަ ތަކެތި ވަޞީލަތްތަކެއްގެ ޛަރީއާއިން ފެނިދެއެވެ. އަދި އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުފެންނަ ތަކެތި އެތަކެތީގެ އަސަރުތަކުން
ރޭގަނޑުވެ އަނދިރިވާހިނދު ނުވަތަ ހަވީރުވާހިނދު (އިރުއޮއްސޭހިނދު) ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރީންނަށް ގެއިން ބޭރަށް ނިކުމެވުނަ ނުދޭށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޝައިޠާނުންތައް އެވަގުތު (ބިންމަތީ) ފެތުރިގަނެއެވެ.
ޢަޤްލަށް (ބުއްދިއަށް) ޢަޤްލޭ ކިޔުނީވެސް އެކަށީގެންނުވާ ކަންތަކުން އިންސާނާ ދުރުކުރާތީއެވެ. ޖަމަލު ގެއްލިގެންދިޔުމުން ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި އޭތި ބަނުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ ފަށަށް ޢިޤާލް އޭ ކިޔާފަދައިންނެވެ.
ޤާޟީ ބަދްރުއްދީން މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދިﷲ އައްޝިބްލީ ވިދާޅުވިއެވެ. “ޖިންނީންތައް ދަރިފަސްކޮޅު ބިނާކުރުމަށްޓަކައި ކައިވެނިކޮށް އުޅޭކަން މިއާޔަތުން ދޭހަކޮށްދެއެވެ.”
ތިޔަބައިމީހުންނާ ދިމާކޮށްފިނަ، ފަހެ އެސޮރުދެކެ ބިރުނުގަންނާށެވެ. (ބިރުގެންފިނަމަ) އެސޮރު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސަވާރުވެދާނެތެވެ. ނަމަވެސް އެސޮރުގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަންނާށެވެ. އޭރުން އެސޮރު ހިނގައިދާނެތެވެ.
މުއުމިނު އަޅާ، ސިއްރާއި ފާޅުގައިވެސް ﷲތަޢާލާއަށް ބިރުވެތިވާނެއެވެ. މަގުމަތީގައި ﷲތަޢާލާ ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ އެންމެހައި ކަންތަކުން ދުރުހެލިވާފަދައިން އެކަހެރިވާ ވަގުތުގައިވެސް ދުރުހެލިވާނެއެވެ.
އިންސީންފަދައިން ޖިންނީންގެ ތެރޭގައިވެސް މުސްލިމުންނާއި، ނަޞާރާއިންނާއި، ޔަހޫދީން އުޅެއެވެ. އަދި މުސްލިމް އިންސީންގެ ތެރޭގައިވެސް ބާޠިލު އަޤީދާތަކުގެ މީހުންނާއި، ފާސިޤު ފާޖިރު މީހުން އުޅޭފަދައިން އެސޮރުމެންގެ ތެރޭގައިވެސް އުޅެއެވެ.
އަށާރަވަނަ ދަރުސް (މައްޔިތާ ހިނެވުމާއި އޭނާގެ މައްޗަށް ކަށުނަމާދުކުރުމާއި އެއަށްފަހު ވަޅުލުން)
މިކާއިނާތުގައި ވާހާ އެއްޗެއް ޚަލްޤުކުރެއްވީ ﷲ ތަޢާލާއެވެ. އެކަލާނގެއީ މަންމައަކާއި އަދި ބައްޕައަކާވެސް ނުލާ އަޅުގަނޑުމެންގެ ބަފާކަލުންކަމުގައިވާ އާދަމް عليه السلام ހެއްދެވި ފަރާތެވެ.
އެމީހަކު ކޮންމެ ދީނަކަށް ނިސްބަތްވިޔަސް، އަދި އެމީހަކީ އެއްވެސް ދީނެއް ޤަބޫލުނުކުރާ މީހެއްކަމުގައި ވިޔަސް، އެއްވެސް މީހަކު މަރަކަށް އިންކާރެއް ނުކުރާނެއެވެ. އެހެނީ އެއީ ދުނިޔެ މަތީގައި ފެންނަމުންދާ އެންމެ ބޮޑު ޙަޤީޤަތެވެ. ގިނަބަޔަކު
ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމުގެ ކުރިން އެއިލާހަށް ލިބިވޮޑިގެންވާ ޞިފަފުޅުތައް ނެތިދިޔުމެއްނުވެއެވެ. ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމުގެ ކުރިން ލިބިވޮޑިގެންވާ ޞިފަފުޅުތަކުގެ އިތުރަށް، ޚަލްޤުތައް އުފެއްދެވުމަށްފަހު އެއްވެސް ޞިފަފުޅެއް އިތުރުވެގެން ނުވެއެވެ.
މި ހަދީޘުންވެސް މިކަމުގެ ޚުޠޫރަތްތެރިކަން އެނގިގެން ހިނގައްޖެއެވެ. ހަމަމިއާއެކު ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތަކަށް ބަލައި ތަދައްބުރު ކުރާމީހަކަށްވެސް މިކަމުގެ ޚުޠޫރަތްތެރިކަން ވަރަށް ރަނގަޅަށް އެނގިގެންދާނެއެވެ.
ރުޤްޔާ ހަދާބައެއް ފަރާތްތަކުން، ކިޑުނީގެ ބަލިޔަކަށް ނުވަތަ ހިތުގެ ބަލިތަކަށް ނުވަތަ އެހެންވެސް ބަލިތަކަށް ބައެއް ސޫރަތްތަކާއި، އާޔަތްތައް ޚާއްޞަކޮށް، ވަކި ޢަދަދަކަށް ކިޔުމަށް ބުނާ އެއްސަބަބަކީ އެބޭފުޅުންނަށް، ނުވަތަ އެހެން ބޭފުޅަކަށް ކުރެވިފައިވާ ތަޖުރިބާއަކަށްވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.
قَالَ اللَّهُ تَعَالَى: وَلا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ لا نُكَلِّفُ نَفْسًا إِلا وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ
ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މީސްތަކުންނަށް ހިދާޔަތެއްކަމުގައި ބާވާލެއްވި ކީރިތި ޤުރުއާނަކީ ހިތުގެ ބަލިތަކަށާއި، ޖިސްމާނީގޮތުން ޖެހޭ ބަލިތަކަށްވާ ޝިފާޢެކެވެ.
ތިޔަބައިމީހުންނަށް ޙިމާރުގެ ހަޅޭކުގެ އަޑު އިވޭހިނދު، ފަހެ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިކޮށްދެއްވުން އެދި ﷲތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއަށް (ޙިމާރަށް) ޝައިޠާނަކު ފެނިއްޖެއެވެ.
ޣައިބަށް އީމާންވުމަކީ ބުއްދިއާއި މިޒަމާނުގެ ޢިލްމީ ހޯދުންތަކުގެ އަލީގައި ޤަބޫލުކުރަންޖެހޭ ޙަޤީޤަތެކެވެ. ސަބަބަކީ ލޮލުގެ ފެނުން ދަށްކަމުން ހަމަލޮލަށް ނުފެންނަ ތަކެތި ވަޞީލަތްތަކެއްގެ ޛަރީއާއިން ފެނިދެއެވެ. އަދި އެއްގޮތަކަށްވެސް ނުފެންނަ ތަކެތި އެތަކެތީގެ އަސަރުތަކުން
ރޭގަނޑުވެ އަނދިރިވާހިނދު ނުވަތަ ހަވީރުވާހިނދު (އިރުއޮއްސޭހިނދު) ތިޔަބައިމީހުންގެ ދަރީންނަށް ގެއިން ބޭރަށް ނިކުމެވުނަ ނުދޭށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޝައިޠާނުންތައް އެވަގުތު (ބިންމަތީ) ފެތުރިގަނެއެވެ.
ޢަޤްލަށް (ބުއްދިއަށް) ޢަޤްލޭ ކިޔުނީވެސް އެކަށީގެންނުވާ ކަންތަކުން އިންސާނާ ދުރުކުރާތީއެވެ. ޖަމަލު ގެއްލިގެންދިޔުމުން ސަލާމަތްކުރުމަށްޓަކައި އޭތި ބަނުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ ފަށަށް ޢިޤާލް އޭ ކިޔާފަދައިންނެވެ.
ޤާޟީ ބަދްރުއްދީން މުޙައްމަދު ބިން ޢަބްދިﷲ އައްޝިބްލީ ވިދާޅުވިއެވެ. “ޖިންނީންތައް ދަރިފަސްކޮޅު ބިނާކުރުމަށްޓަކައި ކައިވެނިކޮށް އުޅޭކަން މިއާޔަތުން ދޭހަކޮށްދެއެވެ.”
ތިޔަބައިމީހުންނާ ދިމާކޮށްފިނަ، ފަހެ އެސޮރުދެކެ ބިރުނުގަންނާށެވެ. (ބިރުގެންފިނަމަ) އެސޮރު ތިޔަބައިމީހުންގެ މައްޗަށް ސަވާރުވެދާނެތެވެ. ނަމަވެސް އެސޮރުގެ މައްޗަށް ގަދަވެގަންނާށެވެ. އޭރުން އެސޮރު ހިނގައިދާނެތެވެ.
މުއުމިނު އަޅާ، ސިއްރާއި ފާޅުގައިވެސް ﷲތަޢާލާއަށް ބިރުވެތިވާނެއެވެ. މަގުމަތީގައި ﷲތަޢާލާ ޙަރާމްކުރައްވާފައިވާ އެންމެހައި ކަންތަކުން ދުރުހެލިވާފަދައިން އެކަހެރިވާ ވަގުތުގައިވެސް ދުރުހެލިވާނެއެވެ.
އިންސީންފަދައިން ޖިންނީންގެ ތެރޭގައިވެސް މުސްލިމުންނާއި، ނަޞާރާއިންނާއި، ޔަހޫދީން އުޅެއެވެ. އަދި މުސްލިމް އިންސީންގެ ތެރޭގައިވެސް ބާޠިލު އަޤީދާތަކުގެ މީހުންނާއި، ފާސިޤު ފާޖިރު މީހުން އުޅޭފަދައިން އެސޮރުމެންގެ ތެރޭގައިވެސް އުޅެއެވެ.