ތަފްސީރުގެ ލުޣަވީ މާނަ: އެއީ ބަޔާންކޮށް ދިނުން ނުވަތަ ހާމަކޮށްދިނުން ނުވަތަ ފާޅުކޮށްދިނުން ނުވަތަ ކަޝްފުކޮށްދިނުމެވެ. ތަފްސީރުގެ އިޞްޠިލާޙީ މާނަ: ޒަރްކަޝީ ރަޙިމަހުﷲ ތަފްސީރު އިޞްޠިލާޙުގައި މާނަކުރައްވާ ގޮތުގައި އެއީ: “ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
އިންސާނާގެ ކަންތައްތައް ހޯދައި ދެނެގަތުމަކީ އޭނާއާ މުޢާމަލާތު ކުރުމަށާއި އޭނާގެ މައްޗަށް އަސަރުކުރުވުމަށްޓަކައި އެހީތެރިވެދޭކަމެކެވެ. ހަމައެގޮތަށް ތަރުބިއްޔަތު ކުރަންޖެހޭ ކުދިންގެ ޢުމުރާއި އެމީހުންގެ ދެނެގަތުމުގެ ފެންވަރު ދެނެގަތުމަކީ އެކުދިންނާ އެކަށޭނަ މަންހަޖެއް ކަނޑައެޅުމަށްޓަކައި އެހީތެރިވެދޭ
މި މައްސަލައަކީ ޢިލްމުވެރިން އިޚްތިލާފުވެފައިވާ މައްސަލައެކެވެ. މި މައްސަލާގައި ޞައްޙަގޮތަކީ ޠަހާރަތުގައި އިސްތިޢުމާލުކޮށްފައިވާ ފެން މިސާލަކަށް ވުޟޫކުރުމުގައި ގުނަވަންތަކުން ނުވަތަ ހިނައިގަންނަ މީހާގެ ގުނަވަންތަކުން ވަކިވެގެން ފައިބާ ފެނަކީ ޠާހިރުފެނެކެވެ. އަދި އެހެން އެއްޗިހި
رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ- الأحقاف
ތަރުބިއްޔަތުގެ ޢިލްމުގައި ބޭނުންކުރާ ޚާއްޞަ ބަސްތަކެއްވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބަސްތަކަކީ ތަރުބިއްޔަތު މިލަފުޒާ އެއް މާނައެއް ދޭހަވާ ބަސްތަކެވެ. އަނެއްބައި ބަސްތަކަކީ ތަރުބިއްޔަތުގެ ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ މާނައެއް ހިމެނޭ ނުވަތަ އެއާ ގުޅޭ
އިސްލާމީ ތަރުބިއްޔަތަކީ ދެދުނިޔޭގެ އުފާވެރިކަމަށް މަގުދައްކާ ތަރުބަވީ ނިޒާމެކެވެ. އެ ނިޒާމަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ފަރާތުން ވާ ނިޒާމެކެވެ. އަހަރެމެން ދެނެގަންނަންވީ ކަމަކީ ހުރިހާ އިންސާނުން ތަރުބިއްޔަތު ކުރައްވާ ފަރާތަކީ ﷲ ތަޢާލާކަމެވެ. ﷲ
ފެން ޠާހިރު އެއްޗަކާ، މިސާލަކަށް ގަސްގަހާގެހީގެ ފަތް ނުވަތަ ސައިބޯނި ނުވަތަ އުޝްނާނު (އުޝްނާނަކީ އަތް އަދި ފޭރާން ދޮވުމަށްޓަކައި އޭގެ ފަތް ބޭނުންކުރާ ގަހެކެވެ) ނުވަތަ ކުންނާރުފަތް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ޠާހިރު އެއްޗަކާ، އެކުވެއްޖެނަމަ އަދި އެ އެކުވި އެކުވުން އޭގައި ހުރި ފެނުގެ މައްޗަށް ގަދަވެނުގެންފި ނަމަ، އެއީ ޠަހޫރު ފެނެކެވެ.
އަލްބައިޟާވީ އޭނާގެ ފޮތް އަންވާރުއް ތަންޒީލް ވަ އަސްރާރުއް ތައުވީލުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި ތަރުބިއްޔަތަކީ މަޑުމަޑުން އެއްޗެއް ފުރިހަމަވަމުން އައުމެވެ. އައްރާޣިބުލް އަޞްފަހާނީ އޭނާގެ ފޮތް މުފްރަދާތު ފީ ޣަރީބިލް ޤުރުއާނުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި
غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ- غافر3” (އެކަލާނގެއީ) ފާފަފުއްސަވާ، ތައުބާ ޤަބޫލުކުރައްވާ، ޢުޤޫބާތް ގަދަފަދަ، ނިޢުމަތްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ މެނުވީ
ތަރުބިއްޔަތު މި ލަފުޒު އަދި މި ލަފުޒުން ނެގޭ ބައެއް ލަފުޒުތައް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. އެއީ ދާދި ގާތްވެގެންވާ މާނަތަކެއްގައެވެ. 1- ޙިކުމަތް ނުވަތަ ތަޢުލީމު ނުވަތަ ޢިލްމު އުނގަންނައިދިނުމުގެ މާނައިގައެވެ. ﷲ
ތަރުބިއްޔަތު މިލަފުޒަކީ ލުޣަވީ އެތައް މާނަތަކެއް ހިމެނޭ ލަފުޒެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި 1- الإِصْلاَحُއިޞްލާޙުކުރުން: ޢަރަބި ބަހުގައި ރައްބަ މި ބަހުގެ އެއްމާނައަކީ އިޞްލާޙުކުރުމެވެ. އިޞްލާޙުކުރުމުގެ ތެރޭގައި އޭތި ހުންނަންޖެހޭ މިންވަރަށްވުރެ އިތުރަށް ރަނގަޅުކުރުން
ފެން ނަޖިހާ އެކުވެ އޭގެ ވަސް ނުވަތަ ރަހަ ނުވަތަ ކުލަ މި ތިނެތީގެ ތެރެއިން އެކަތި ނަމަވެސް ބަދަލުވެއްޖެނަމަ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެއީ ނަޖިސްފެނެވެ. އަދި އެފެން ބޭނުންކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ.
1- އިބްނު ޢައްބާސް ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހުމާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيْهِنَّ أَحَبُّ إِلىَ اللهِ مِنْهُ
އެއްޗެއް ޠާހިރު ކުރުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ޠާހިރުކަން ލިބިގަތުމަށްޓަކައި ޠާހިރުކުރާނެ އެއްޗަކަށް ބޭނުންވެއެވެ. އޭގެން ނަޖިސް ފިލުވާލައި އަދި ޙަދަޘް އެރިގަތުމަށެވެ. އެއީ ފެނެވެ. ފެނުގެ ތެރެއިން ޠަހާރަތު ޙާޞިލުކުރެވެނީ ޠަހޫރު ފެނުންނެވެ. އެއީ އޭގެ
ޠަހާރަތަކީ ނަމާދުގެ ތަޅުދަނޑިއެވެ. ނަމާދުގެ ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުޠުތަކުގެ ތެރެއިން ޝަރުޠެކެވެ. ޠަހާރަތު ބެހެނީ ދެބަޔަކަށެވެ. ފުރަތަމަ ބަޔަކީ މަޢުނަވީ ޠަހާރަތެވެ. އެއީ ޝިރުކާއި ފާފައިން ހިތް ޠާހިރުވެގެން ވުމެވެ. އަދި ހިތުގައި “ދަބަރުޖަހާ” އެންމެހާ
އަދި ނޫޙު ޢަލައިހިއްސަލާމުން ފެށިގެން މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމައާ ހަމައަށް ކޮންމެ އުންމަތަކަށްވެސް ﷲ ތަޢާލާ ރަސޫލަކު ފޮނުއްވިއެވެ. އެބޭކަލުން އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީ ހަމައެކަނި ﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އަދި ތާޣޫތަށް އަޅުކަންކުރުން
ތަފްސީރުގެ ލުޣަވީ މާނަ: އެއީ ބަޔާންކޮށް ދިނުން ނުވަތަ ހާމަކޮށްދިނުން ނުވަތަ ފާޅުކޮށްދިނުން ނުވަތަ ކަޝްފުކޮށްދިނުމެވެ. ތަފްސީރުގެ އިޞްޠިލާޙީ މާނަ: ޒަރްކަޝީ ރަޙިމަހުﷲ ތަފްސީރު އިޞްޠިލާޙުގައި މާނަކުރައްވާ ގޮތުގައި އެއީ: “ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
އިންސާނާގެ ކަންތައްތައް ހޯދައި ދެނެގަތުމަކީ އޭނާއާ މުޢާމަލާތު ކުރުމަށާއި އޭނާގެ މައްޗަށް އަސަރުކުރުވުމަށްޓަކައި އެހީތެރިވެދޭކަމެކެވެ. ހަމައެގޮތަށް ތަރުބިއްޔަތު ކުރަންޖެހޭ ކުދިންގެ ޢުމުރާއި އެމީހުންގެ ދެނެގަތުމުގެ ފެންވަރު ދެނެގަތުމަކީ އެކުދިންނާ އެކަށޭނަ މަންހަޖެއް ކަނޑައެޅުމަށްޓަކައި އެހީތެރިވެދޭ
މި މައްސަލައަކީ ޢިލްމުވެރިން އިޚްތިލާފުވެފައިވާ މައްސަލައެކެވެ. މި މައްސަލާގައި ޞައްޙަގޮތަކީ ޠަހާރަތުގައި އިސްތިޢުމާލުކޮށްފައިވާ ފެން މިސާލަކަށް ވުޟޫކުރުމުގައި ގުނަވަންތަކުން ނުވަތަ ހިނައިގަންނަ މީހާގެ ގުނަވަންތަކުން ވަކިވެގެން ފައިބާ ފެނަކީ ޠާހިރުފެނެކެވެ. އަދި އެހެން އެއްޗިހި
رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ- الأحقاف
ތަރުބިއްޔަތުގެ ޢިލްމުގައި ބޭނުންކުރާ ޚާއްޞަ ބަސްތަކެއްވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބަސްތަކަކީ ތަރުބިއްޔަތު މިލަފުޒާ އެއް މާނައެއް ދޭހަވާ ބަސްތަކެވެ. އަނެއްބައި ބަސްތަކަކީ ތަރުބިއްޔަތުގެ ކޮންމެވެސް ވަރެއްގެ މާނައެއް ހިމެނޭ ނުވަތަ އެއާ ގުޅޭ
އިސްލާމީ ތަރުބިއްޔަތަކީ ދެދުނިޔޭގެ އުފާވެރިކަމަށް މަގުދައްކާ ތަރުބަވީ ނިޒާމެކެވެ. އެ ނިޒާމަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ފަރާތުން ވާ ނިޒާމެކެވެ. އަހަރެމެން ދެނެގަންނަންވީ ކަމަކީ ހުރިހާ އިންސާނުން ތަރުބިއްޔަތު ކުރައްވާ ފަރާތަކީ ﷲ ތަޢާލާކަމެވެ. ﷲ
ފެން ޠާހިރު އެއްޗަކާ، މިސާލަކަށް ގަސްގަހާގެހީގެ ފަތް ނުވަތަ ސައިބޯނި ނުވަތަ އުޝްނާނު (އުޝްނާނަކީ އަތް އަދި ފޭރާން ދޮވުމަށްޓަކައި އޭގެ ފަތް ބޭނުންކުރާ ގަހެކެވެ) ނުވަތަ ކުންނާރުފަތް ނުވަތަ އެނޫންވެސް ޠާހިރު އެއްޗަކާ، އެކުވެއްޖެނަމަ އަދި އެ އެކުވި އެކުވުން އޭގައި ހުރި ފެނުގެ މައްޗަށް ގަދަވެނުގެންފި ނަމަ، އެއީ ޠަހޫރު ފެނެކެވެ.
އަލްބައިޟާވީ އޭނާގެ ފޮތް އަންވާރުއް ތަންޒީލް ވަ އަސްރާރުއް ތައުވީލުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި ތަރުބިއްޔަތަކީ މަޑުމަޑުން އެއްޗެއް ފުރިހަމަވަމުން އައުމެވެ. އައްރާޣިބުލް އަޞްފަހާނީ އޭނާގެ ފޮތް މުފްރަދާތު ފީ ޣަރީބިލް ޤުރުއާނުގައި ލިޔެފައިވާ ގޮތުގައި
غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ- غافر3” (އެކަލާނގެއީ) ފާފަފުއްސަވާ، ތައުބާ ޤަބޫލުކުރައްވާ، ޢުޤޫބާތް ގަދަފަދަ، ނިޢުމަތްތަކުގެ ވެރިރަސްކަލާނގެއެވެ. އެކަލާނގެ މެނުވީ
ތަރުބިއްޔަތު މި ލަފުޒު އަދި މި ލަފުޒުން ނެގޭ ބައެއް ލަފުޒުތައް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. އެއީ ދާދި ގާތްވެގެންވާ މާނަތަކެއްގައެވެ. 1- ޙިކުމަތް ނުވަތަ ތަޢުލީމު ނުވަތަ ޢިލްމު އުނގަންނައިދިނުމުގެ މާނައިގައެވެ. ﷲ
ތަރުބިއްޔަތު މިލަފުޒަކީ ލުޣަވީ އެތައް މާނަތަކެއް ހިމެނޭ ލަފުޒެކެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި 1- الإِصْلاَحُއިޞްލާޙުކުރުން: ޢަރަބި ބަހުގައި ރައްބަ މި ބަހުގެ އެއްމާނައަކީ އިޞްލާޙުކުރުމެވެ. އިޞްލާޙުކުރުމުގެ ތެރޭގައި އޭތި ހުންނަންޖެހޭ މިންވަރަށްވުރެ އިތުރަށް ރަނގަޅުކުރުން
ފެން ނަޖިހާ އެކުވެ އޭގެ ވަސް ނުވަތަ ރަހަ ނުވަތަ ކުލަ މި ތިނެތީގެ ތެރެއިން އެކަތި ނަމަވެސް ބަދަލުވެއްޖެނަމަ ޢިލްމުވެރިން އިޖުމާޢުވެފައިވާ ގޮތުގައި އެއީ ނަޖިސްފެނެވެ. އަދި އެފެން ބޭނުންކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ.
1- އިބްނު ޢައްބާސް ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހުމާގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވެއެވެ. މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “مَا مِنْ أَيَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيْهِنَّ أَحَبُّ إِلىَ اللهِ مِنْهُ
އެއްޗެއް ޠާހިރު ކުރުމަށްޓަކައި ނުވަތަ ޠާހިރުކަން ލިބިގަތުމަށްޓަކައި ޠާހިރުކުރާނެ އެއްޗަކަށް ބޭނުންވެއެވެ. އޭގެން ނަޖިސް ފިލުވާލައި އަދި ޙަދަޘް އެރިގަތުމަށެވެ. އެއީ ފެނެވެ. ފެނުގެ ތެރެއިން ޠަހާރަތު ޙާޞިލުކުރެވެނީ ޠަހޫރު ފެނުންނެވެ. އެއީ އޭގެ
ޠަހާރަތަކީ ނަމާދުގެ ތަޅުދަނޑިއެވެ. ނަމާދުގެ ޞައްޙަވުމުގެ ޝަރުޠުތަކުގެ ތެރެއިން ޝަރުޠެކެވެ. ޠަހާރަތު ބެހެނީ ދެބަޔަކަށެވެ. ފުރަތަމަ ބަޔަކީ މަޢުނަވީ ޠަހާރަތެވެ. އެއީ ޝިރުކާއި ފާފައިން ހިތް ޠާހިރުވެގެން ވުމެވެ. އަދި ހިތުގައި “ދަބަރުޖަހާ” އެންމެހާ
އަދި ނޫޙު ޢަލައިހިއްސަލާމުން ފެށިގެން މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމައާ ހަމައަށް ކޮންމެ އުންމަތަކަށްވެސް ﷲ ތަޢާލާ ރަސޫލަކު ފޮނުއްވިއެވެ. އެބޭކަލުން އެބައިމީހުންނަށް އަމުރުކުރެއްވީ ހަމައެކަނި ﷲ އަށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އަދި ތާޣޫތަށް އަޅުކަންކުރުން
