«بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاَةٌ » -متفق عليه- (މާނަ: “ކޮންމެ ދެ أذان (ބަންގިއަކާއި ގަމަތަކާ) ދެމެދު (ސުންނަތް) ނަމާދެއްވެއެވެ.”).
މިއީ އުޞޫލުފިޤުހުގެ ޢިލްމަށް އަބުލް މަޢާލީ އަލްޖުވައިނީ ލިޔުއްވާފައިވާ الورقات ގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެވެ.
(13) ﷲ ތަޢާލާ މަތިން ކުރާ ޛިކުރުތަކުގެ ދެ ވައްތަރެއްވެއެވެ. އެއީ މުޠުލަޤާއި މުޤައްޔަދެވެ. މުޠުލަޤަކީ: އެއީ ހުރިހާ ވަގުތެއްގައާއި، ހުރިހާ ތަނެއްގައާއި، ހުރިހާ ޙާލަތެއްގައިވެސް ކިޔުމަށް އައިސްފައިވާ ޛިކުރުތަކެވެ. ވަކި ވަގުތަކަށް، ނުވަތަ
(7) ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު ޛިކުރުކުރާމީހަކީ: އެ ޛިކުރުކުރުމުގައި އެމީހެއްގެ ހިތާއި، ދުލާއި، ހަށިގަނޑު ބައިވެރިކުރާމީހެކެވެ. އޭނާގެ ދުލުން ޛިކުރުތައް ކިޔަމުންދާއިރު، އޭނާގެ ހިތް މަޑުމޮޅިވެ، އޭނާގެ ގުނަންތައް ޚުޝޫޢަތްތެރިވާނެއެވެ. (8) ޛިކުރުކުރުމާމެދު ޣާފިލުވުމުގެ ތެރޭގައި: ޛިކުރުތަކުގެ
“ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ ހިފާ، ދެން އެއަށްފަހު ޝައްވާލުމަހު ހަ ރޯދަ ހިފައިފިމީހާ ދަންނައެވެ. އޭނާ މުޅި އަހަރު ރޯދަހިފި ފަދައެވެ.”
މި ފޮތަކީ މުޙައްމަދު ބުން ޞާލިޙުލް މުނައްޖިދު حفظه الله ޝާއިޢުކުރައްވާފައިވާ “31 فائدة في أذكار الصباح والمساء” މި ފޮތުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެކެވެ. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ الحمد لله،
މިއީ މިދުވަސްވަރު މިޙާލަތުގައި، ވަބާގެ ސަބަބަން މީސްތަކުން ގެތަކުގައި ތިބެން ޖެހިފައިވާއިރު މުސްލިމުންނަށް ޢީދުގެ ޙުކުމްތަކުގެ ތެރެއިން އެނގެން ޖެހޭ ބައެއް ކަންތައްތަކެވެ.
މިމަތިވެރި އަޅުކަން ރަނގަޅު ގޮތުގައި އަދާކުރުމުގެ މުހިންމުކަމާއި އަދި ޝަރުޢީ ގޮތުން ވާރިދުވެފައިވާ ދުޢާއާއި އޭގެ ޟާބިތު އަދި ބައެއް ޖާމިޢު ދުޢާތައް ބަޔާންކޮށް ނިމުނީއެވެ.
((اللهم لك أسْلَمْنا، وبك آمَنَّا، وعليك تَوَكَّلنا، وإليك أَنَبْنَا، وبك خَاصَمْنَا، اللهم إنَّا نعوذُ بِعِزَّتِكَ لا إلهَ إلا أنتَ أن تُضِلَّنا، أنْتَ الحيُّ الذي لا يموتُ، والجِنُّ والإِنْسُ يمُوتُون)) [1]
(22) އިމާމާއަށް ހަނދާންނެތިއްޖެނަމަ؛ ކުށުސަޖިދަޖެހުމުގައި މައުމޫމުން އިމާމާއަށް ތަބާވުން ވާޖިބުވާނެއެވެ. އެއީ؛ އިމާމާއެކު މައުމޫމުންނަށް ހަނދާންނެތުނުނަމަވެސް ނުވަތަ ހަމައެކަނި ހަނދާންނެތުނީ އިމާމާއަށްކަމުގައި ވީނަމަވެސްމެއެވެ. އަދި އިމާމާ ކުށުސަޖިދަޖެހީ ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ސަލާމްދިނުމުގެ ފަހުންކަމުގައިވިޔަސްމެއެވެ.
ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުން ވާރިދުވެފައިވާ ބައެއް ދުޢާތައް
(12) ނަމާދުކުރާމީހާއަށް ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް އުނިކުރެވިއްޖެ ޙާލަތުގައި: އެ އުނިވި ރުކުނަކީ ހަރަމްބަން ތަކްބީރުކަމުގައިވާނަމަ([1]) އެމީހަކަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ. އެ ތަކްބީރު ދޫކުރީ ގަސްތުގައިކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ހަނދާންނެތިގެން ދޫވިކަމުގައިވީނަމަވެސް ތަފާތެއްނެތެވެ. އެހެނީ،
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، أما بعد: ފަހެ، މިއީ ކުށުސަޖިދައާގުޅޭ ޚުލާޞާ ފޮތެކެވެ. އަޅުގަނޑު ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އެދި ދަންނަވަނީ މި ފައިދާތަކުގެ
އިމާމާއަށް ތަބަޢަވެ، ޓީވީ ނުވަތަ ރޭޑިޔޯ އިން އަޑުއަހައިގެން، އެފަދައިން ނަމާދުކުރުން މީސްތަކުންނަށް ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. ސަބަބަކީ ނަމާދުގެ ޖަމާއަތުގެ މުރާދަކީ އެއްތަންވުމެވެ. އެހެންކަމުން ނަމާދު ކުރެވޭތަނަކީ އެއްތަނެއްކަމުގައި ވާންވާނެއެވެ. އަދި ސަފުތައް ގުޅިފައިވާންޖެހޭނެއެވެ.
(24) ތަރާވީޙުނަމާދަކީ: ރޯދަމަހުގެ ރޭއަޅުކަމެވެ. ރޯދަމަހުގެ ރޭއަޅުކަމަށް “ތަރާވީޙު” އޭ ކިއިފައިވަނީ، ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ޚިލާފަތުގައި، މީސްތަކުން ޖަމާޢަތް ހަދައިގެން ރޭއަޅުކަންކުރެއްވިއިރު، ކޮންމެ ދެ އައްތަޙިއްޔާތަކަށްފަހު، ނުވަތަ ކޮންމެ ހަތަރު ރަކުޢަތަކަށްފަހު އަރާމުކުރާތީއެވެ.
(16) ބައެއް ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ރުކޫޢުއާއި ސަޖިދަ ދިގުކުރުމަށްވުރެ، އަދި ރަކުޢަތްތައް ގިނަކުރުމަށްވުރެ، ޤިޔާމު ދިގުކުރުން މަތިވެރިވެގެންވެއެވެ. ޙަދީޘްގައިވެއެވެ. ((أَفْضَلُ الصَّلَاةِ: طُولُ الْقُنُوتِ))([1]) މާނައީ: “އެންމެ މަތިވެރި (ރޭއަޅުކަމުގެ) ނަމާދަކީ: ޤުނޫތު ދިގު
«بَيْنَ كُلِّ أَذَانَيْنِ صَلاَةٌ » -متفق عليه- (މާނަ: “ކޮންމެ ދެ أذان (ބަންގިއަކާއި ގަމަތަކާ) ދެމެދު (ސުންނަތް) ނަމާދެއްވެއެވެ.”).
މިއީ އުޞޫލުފިޤުހުގެ ޢިލްމަށް އަބުލް މަޢާލީ އަލްޖުވައިނީ ލިޔުއްވާފައިވާ الورقات ގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެވެ.
(13) ﷲ ތަޢާލާ މަތިން ކުރާ ޛިކުރުތަކުގެ ދެ ވައްތަރެއްވެއެވެ. އެއީ މުޠުލަޤާއި މުޤައްޔަދެވެ. މުޠުލަޤަކީ: އެއީ ހުރިހާ ވަގުތެއްގައާއި، ހުރިހާ ތަނެއްގައާއި، ހުރިހާ ޙާލަތެއްގައިވެސް ކިޔުމަށް އައިސްފައިވާ ޛިކުރުތަކެވެ. ވަކި ވަގުތަކަށް، ނުވަތަ
(7) ޚުޝޫޢަތްތެރިކަމާއެކު ޛިކުރުކުރާމީހަކީ: އެ ޛިކުރުކުރުމުގައި އެމީހެއްގެ ހިތާއި، ދުލާއި، ހަށިގަނޑު ބައިވެރިކުރާމީހެކެވެ. އޭނާގެ ދުލުން ޛިކުރުތައް ކިޔަމުންދާއިރު، އޭނާގެ ހިތް މަޑުމޮޅިވެ، އޭނާގެ ގުނަންތައް ޚުޝޫޢަތްތެރިވާނެއެވެ. (8) ޛިކުރުކުރުމާމެދު ޣާފިލުވުމުގެ ތެރޭގައި: ޛިކުރުތަކުގެ
“ރަމަޟާން މަހު ރޯދަ ހިފާ، ދެން އެއަށްފަހު ޝައްވާލުމަހު ހަ ރޯދަ ހިފައިފިމީހާ ދަންނައެވެ. އޭނާ މުޅި އަހަރު ރޯދަހިފި ފަދައެވެ.”
މި ފޮތަކީ މުޙައްމަދު ބުން ޞާލިޙުލް މުނައްޖިދު حفظه الله ޝާއިޢުކުރައްވާފައިވާ “31 فائدة في أذكار الصباح والمساء” މި ފޮތުގެ ދިވެހި ތަރުޖަމާއެކެވެ. بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ الحمد لله،
މިއީ މިދުވަސްވަރު މިޙާލަތުގައި، ވަބާގެ ސަބަބަން މީސްތަކުން ގެތަކުގައި ތިބެން ޖެހިފައިވާއިރު މުސްލިމުންނަށް ޢީދުގެ ޙުކުމްތަކުގެ ތެރެއިން އެނގެން ޖެހޭ ބައެއް ކަންތައްތަކެވެ.
މިމަތިވެރި އަޅުކަން ރަނގަޅު ގޮތުގައި އަދާކުރުމުގެ މުހިންމުކަމާއި އަދި ޝަރުޢީ ގޮތުން ވާރިދުވެފައިވާ ދުޢާއާއި އޭގެ ޟާބިތު އަދި ބައެއް ޖާމިޢު ދުޢާތައް ބަޔާންކޮށް ނިމުނީއެވެ.
((اللهم لك أسْلَمْنا، وبك آمَنَّا، وعليك تَوَكَّلنا، وإليك أَنَبْنَا، وبك خَاصَمْنَا، اللهم إنَّا نعوذُ بِعِزَّتِكَ لا إلهَ إلا أنتَ أن تُضِلَّنا، أنْتَ الحيُّ الذي لا يموتُ، والجِنُّ والإِنْسُ يمُوتُون)) [1]
(22) އިމާމާއަށް ހަނދާންނެތިއްޖެނަމަ؛ ކުށުސަޖިދަޖެހުމުގައި މައުމޫމުން އިމާމާއަށް ތަބާވުން ވާޖިބުވާނެއެވެ. އެއީ؛ އިމާމާއެކު މައުމޫމުންނަށް ހަނދާންނެތުނުނަމަވެސް ނުވަތަ ހަމައެކަނި ހަނދާންނެތުނީ އިމާމާއަށްކަމުގައި ވީނަމަވެސްމެއެވެ. އަދި އިމާމާ ކުށުސަޖިދަޖެހީ ސަލާމްދިނުމުގެ ކުރިންކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ސަލާމްދިނުމުގެ ފަހުންކަމުގައިވިޔަސްމެއެވެ.
ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުން ވާރިދުވެފައިވާ ބައެއް ދުޢާތައް
(12) ނަމާދުކުރާމީހާއަށް ނަމާދުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް އުނިކުރެވިއްޖެ ޙާލަތުގައި: އެ އުނިވި ރުކުނަކީ ހަރަމްބަން ތަކްބީރުކަމުގައިވާނަމަ([1]) އެމީހަކަށް ނަމާދެއް ނުވެއެވެ. އެ ތަކްބީރު ދޫކުރީ ގަސްތުގައިކަމުގައިވިޔަސް ނުވަތަ ހަނދާންނެތިގެން ދޫވިކަމުގައިވީނަމަވެސް ތަފާތެއްނެތެވެ. އެހެނީ،
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْمِ الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، أما بعد: ފަހެ، މިއީ ކުށުސަޖިދައާގުޅޭ ޚުލާޞާ ފޮތެކެވެ. އަޅުގަނޑު ﷲގެ ޙަޟްރަތުގައި އެދި ދަންނަވަނީ މި ފައިދާތަކުގެ
އިމާމާއަށް ތަބަޢަވެ، ޓީވީ ނުވަތަ ރޭޑިޔޯ އިން އަޑުއަހައިގެން، އެފަދައިން ނަމާދުކުރުން މީސްތަކުންނަށް ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. ސަބަބަކީ ނަމާދުގެ ޖަމާއަތުގެ މުރާދަކީ އެއްތަންވުމެވެ. އެހެންކަމުން ނަމާދު ކުރެވޭތަނަކީ އެއްތަނެއްކަމުގައި ވާންވާނެއެވެ. އަދި ސަފުތައް ގުޅިފައިވާންޖެހޭނެއެވެ.
(24) ތަރާވީޙުނަމާދަކީ: ރޯދަމަހުގެ ރޭއަޅުކަމެވެ. ރޯދަމަހުގެ ރޭއަޅުކަމަށް “ތަރާވީޙު” އޭ ކިއިފައިވަނީ، ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ޚިލާފަތުގައި، މީސްތަކުން ޖަމާޢަތް ހަދައިގެން ރޭއަޅުކަންކުރެއްވިއިރު، ކޮންމެ ދެ އައްތަޙިއްޔާތަކަށްފަހު، ނުވަތަ ކޮންމެ ހަތަރު ރަކުޢަތަކަށްފަހު އަރާމުކުރާތީއެވެ.
(16) ބައެއް ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ރުކޫޢުއާއި ސަޖިދަ ދިގުކުރުމަށްވުރެ، އަދި ރަކުޢަތްތައް ގިނަކުރުމަށްވުރެ، ޤިޔާމު ދިގުކުރުން މަތިވެރިވެގެންވެއެވެ. ޙަދީޘްގައިވެއެވެ. ((أَفْضَلُ الصَّلَاةِ: طُولُ الْقُنُوتِ))([1]) މާނައީ: “އެންމެ މަތިވެރި (ރޭއަޅުކަމުގެ) ނަމާދަކީ: ޤުނޫތު ދިގު
