“ޙިޖާބު އެޅުމަކީ އިސްލާމްކަމުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން އެއީ އެހާ މުހިންމު ކަމެއް ނޫނެވެ.” މީހަކު މިފަދައިން ބުނުން ރަނގަޅުވާނެ ހެއްޔެވެ؟
އޭގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ނަމާދަކަށްވެސް ޤަމަތެއްވެއެވެ. އެއީ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙައްޖުކުރެއްވި ގޮތާމެދު އައިސްފައިވާ ޖާބިރު رضي الله عنه ގެ ޙަދީޘްގައިވާ ފަދައިންނެވެ.
މިމަސްއަލަކީ [ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި] ޚިލާފުއޮތް މަސްއަކަލައެކެވެ. ރަނގަޅުގޮތަކީ ދަތުރުވެރިންވެސް ބަންގި ގޮވުން ވާޖިބުކަމެވެ.
ތިބާ އެކަން ކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾[سورة ص ٢٩]
މާނައީ: “(މިއީ) ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ބަރަކާތްތެރި ފޮތެކެވެ. (އެއީ) އެބައިމީހުން އެ ފޮތުގެ އާޔަތް ތަކުގެ މާނަތަކާމެދު ވިސްނާ ފިކުރުކުރުމަށެވެ. އަދި ބުއްދީގެ އަހުލުވެރިން (އެ) ހަނދުމަ ކުރުމަށެވެ.”
މިއީ ވަރަށް ޤަދީމީ ޢަޤީދާއެކެވެ. ނަމަވެސް މިއަށް ދެވިފައިމިވާ ނަމަކީ އާ ނަމެކެވެ. މިކަން އެންމެ ގާތީ މުނާފިޤުކަމާއެވެ.
ޢިލްމާނިއްޔަތަކީ އިލްޙާދެކެވެ. އެހެނީ ދައުލަތާ ދީން އެބައިމީހުން ވަކިކުރެއެވެ. ޢަލްމާނިއްޔަތަކީ މިއީއެވެ. ދައުލަތުން ދީން އެކަހެރި ކުރުމެވެ. މިއީ އިލްހާދެކެވެ.
މިކަމަކީ ތަފާތު ޙާލަތްތަކުގައި ތަފާތުވާ ކަމެކެވެ.
އާއެކެވެ. އޭނާގެ ރޯދަ ޞައްޙަވާނެއެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އިޙްތިލާމުވުމަކީ ރޯދަ ބާޠިލުކުރާ ކަމެއްނޫނެވެ.
ފަހެ އިމާމުމީހާ އަންނާނެ އިރެއް ނޭނގޭނަމަ، މޮޅުއިތުރުވެގެންވަނީ ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދު އަދާކުރުމެވެ.
އަޅުގަނޑު ދެކޭގޮތުގައި މިއީ ޙަރާމް ކަމެކެވެ. ފަހެ އިންސާނާއަށް އޭނާގެ އަޚާއާ ބެހޭގޮތުން ޣީބަބުނުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. އެއީ އޭނާ ޢިލްމުވެރިއެއްކަމުގައި ނުވިކަމުގައި ވިޔަސްއެވެ.
ނަމަވެސް މިކަމުން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން އިޘްތިސްނާކުރައްވާ ޙާލަތެއްވެއެވެ. އެއީ ހުކުރުދުވަހު މީހަކު މިސްކިތަށް ވަތްއިރު ބަންގިގޮވާމީހާ [ހުކުރުނަމާދަށްގޮވާ] ދެވަނަ ބަންގިގޮވަން ހުރިނަމައެވެ.
ބަންގީގެ ރެކޯޑިންގެއެއް ޖަހައިގެން ބަންގި ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ ބަންގިއަކީ އަޅުކަމެކެވެ.
‘الجرح والتعديل’ އަކީ ސަނަދާ ގުޅިފައިވާކަމެކެވެ. އަދި އެއީ ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ ތެރެއިންވާކަމެކެވެ. އަދި އެކަމުގެ އަހުލުވެރިން މިހާރު ވަނީ މަރުވެފައެވެ. އެކަމުގެ އެއްވެސް މީހަކު މިހާރަކު ދިރިއެއް ނެތެވެ.
މިއީ ޙަރާމްވެގެންވާކަމެކެވެ. އަދި [މިފަދައިން ކަންކުރުމަށް]ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. މިއަށް ކިޔަނީ عَطْف އެވެ. [ދިވެހިބަހުންނަމަ: އިސްތިރިއެވެ.]
ފަހެ މޮޅުއިތުރުގޮތަކީ ބޮލުގައި ފެންފުހުމަށްފަހު، އަތުގައި ދެންހުރި ތެތްކަމުން ކަންފަތުގައި ފުހުމެވެ.
“ޙިޖާބު އެޅުމަކީ އިސްލާމްކަމުގެ ރުކުންތަކުގެ ތެރެއިން ރުކުނެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން އެއީ އެހާ މުހިންމު ކަމެއް ނޫނެވެ.” މީހަކު މިފަދައިން ބުނުން ރަނގަޅުވާނެ ހެއްޔެވެ؟
އޭގެ ތެރެއިން ކޮންމެ ނަމާދަކަށްވެސް ޤަމަތެއްވެއެވެ. އެއީ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙައްޖުކުރެއްވި ގޮތާމެދު އައިސްފައިވާ ޖާބިރު رضي الله عنه ގެ ޙަދީޘްގައިވާ ފަދައިންނެވެ.
މިމަސްއަލަކީ [ޢިލްމުވެރިންގެ މެދުގައި] ޚިލާފުއޮތް މަސްއަކަލައެކެވެ. ރަނގަޅުގޮތަކީ ދަތުރުވެރިންވެސް ބަންގި ގޮވުން ވާޖިބުކަމެވެ.
ތިބާ އެކަން ކޮށްގެން ނުވާނެއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ﴾[سورة ص ٢٩]
މާނައީ: “(މިއީ) ކަލޭގެފާނަށް ތިމަންރަސްކަލާނގެ ބާވައިލެއްވި ބަރަކާތްތެރި ފޮތެކެވެ. (އެއީ) އެބައިމީހުން އެ ފޮތުގެ އާޔަތް ތަކުގެ މާނަތަކާމެދު ވިސްނާ ފިކުރުކުރުމަށެވެ. އަދި ބުއްދީގެ އަހުލުވެރިން (އެ) ހަނދުމަ ކުރުމަށެވެ.”
މިއީ ވަރަށް ޤަދީމީ ޢަޤީދާއެކެވެ. ނަމަވެސް މިއަށް ދެވިފައިމިވާ ނަމަކީ އާ ނަމެކެވެ. މިކަން އެންމެ ގާތީ މުނާފިޤުކަމާއެވެ.
ޢިލްމާނިއްޔަތަކީ އިލްޙާދެކެވެ. އެހެނީ ދައުލަތާ ދީން އެބައިމީހުން ވަކިކުރެއެވެ. ޢަލްމާނިއްޔަތަކީ މިއީއެވެ. ދައުލަތުން ދީން އެކަހެރި ކުރުމެވެ. މިއީ އިލްހާދެކެވެ.
މިކަމަކީ ތަފާތު ޙާލަތްތަކުގައި ތަފާތުވާ ކަމެކެވެ.
އާއެކެވެ. އޭނާގެ ރޯދަ ޞައްޙަވާނެއެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އިޙްތިލާމުވުމަކީ ރޯދަ ބާޠިލުކުރާ ކަމެއްނޫނެވެ.
ފަހެ އިމާމުމީހާ އަންނާނެ އިރެއް ނޭނގޭނަމަ، މޮޅުއިތުރުވެގެންވަނީ ތަޙިއްޔަތުލް މަސްޖިދު އަދާކުރުމެވެ.
އަޅުގަނޑު ދެކޭގޮތުގައި މިއީ ޙަރާމް ކަމެކެވެ. ފަހެ އިންސާނާއަށް އޭނާގެ އަޚާއާ ބެހޭގޮތުން ޣީބަބުނުން ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. އެއީ އޭނާ ޢިލްމުވެރިއެއްކަމުގައި ނުވިކަމުގައި ވިޔަސްއެވެ.
ނަމަވެސް މިކަމުން ބައެއް ޢިލްމުވެރިން އިޘްތިސްނާކުރައްވާ ޙާލަތެއްވެއެވެ. އެއީ ހުކުރުދުވަހު މީހަކު މިސްކިތަށް ވަތްއިރު ބަންގިގޮވާމީހާ [ހުކުރުނަމާދަށްގޮވާ] ދެވަނަ ބަންގިގޮވަން ހުރިނަމައެވެ.
ބަންގީގެ ރެކޯޑިންގެއެއް ޖަހައިގެން ބަންގި ޞައްޙައެއް ނުވާނެއެވެ. އެހެނީ ބަންގިއަކީ އަޅުކަމެކެވެ.
‘الجرح والتعديل’ އަކީ ސަނަދާ ގުޅިފައިވާކަމެކެވެ. އަދި އެއީ ޙަދީޘް ޢިލްމުގެ ތެރެއިންވާކަމެކެވެ. އަދި އެކަމުގެ އަހުލުވެރިން މިހާރު ވަނީ މަރުވެފައެވެ. އެކަމުގެ އެއްވެސް މީހަކު މިހާރަކު ދިރިއެއް ނެތެވެ.
މިއީ ޙަރާމްވެގެންވާކަމެކެވެ. އަދި [މިފަދައިން ކަންކުރުމަށް]ހުއްދަވެގެން ނުވެއެވެ. މިއަށް ކިޔަނީ عَطْف އެވެ. [ދިވެހިބަހުންނަމަ: އިސްތިރިއެވެ.]
ފަހެ މޮޅުއިތުރުގޮތަކީ ބޮލުގައި ފެންފުހުމަށްފަހު، އަތުގައި ދެންހުރި ތެތްކަމުން ކަންފަތުގައި ފުހުމެވެ.
