ދެދަތްޕިލައިގެ ދެމެދުގައިވާ އެއްޗަކީ ދުލެވެ. ދުލަކީ ﷲ ޞުބުހާނަހޫ ވަތަޢާލާ އިންސާނުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ވަރަށް އަގުބޮޑު ނިޢުމަތެކެވެ. އަދި އިންސާނާ ކިބައިގައި ލައްވާފައިވާ ގުނަވަންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މުހިއްމު އެއް ގުނަވަނެކެވެ.
4- ރިޒުޤުދެއްވާ އޭގައި ބަރަކާތްލެއްވުމާއި ތަނަވަސްކަން ދެއްވުމަށްއެދި ދުޢާކުރުން ކޮންމެ ކަމެއްވެސް ޙާޞިލުކުރުމަށްވެސް މުސްލިމުއަޅާ އެންމެ މުހިންމު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ކުރަން ޖެހޭނެ އެއްކަމަކީ ދުޢާކުރުމެވެ. އެގޮތުން ﷲ ތައާލާގެ އިސްމުފުޅުތަކުން ގިނަގިނައިން ދުޢާކޮށް
ޝައްކެއްވެސް ނެތްގޮތުގައި މީސްތަކުންނަށް މާފުކުރުމަކުން މީހާއަށް އުނިވާނެ، އަދި ދެރަވާނެ އެއްވެސް ކަމެއްނާއްނާނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އޭގެ ބަދަލުގައި އެކަމުން ހެޔޮވެގެންވާ ދަރުމަ ލިބިދެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ އަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޞަޙާބީ ބޭކަލުންނަށް މިކަން
އަންނަނިވި ޙަދީޘް ބަސްފުޅު ބައްލަވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ((مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ كَانَ حَقًّا عَلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يَرُدَّ عَنْهُ
* ބައެއްމީހުން އެމީހުނަށް ނަސޭހަތްދީ އެމީހެއްގެ ކައިރީގައި ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށޭ ، މީސްތަކުންގެ ވާހަކަ ދައްކައި، އެމީސްމީހުންގެ އަބުރަށް ނާރާށޭ ބުނެފިކަމުގައި ވަނީނަމަ، އެމީހެއްގެ ޣީބަބުނެ ހަދައެވެ. އަދި ޖަވާބުގައި ބުނެއެވެ. “މިވާހަކަތައް
ދުނިޔެމަތީގައި އެކި އިންސާނުންނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ ރިޒުޤު ދެއްވައިފައިވަނީ އެކިމިންވަރަށެވެ. ބައެއް މީހުންނަކީ ތަނަވަސް މުއްސަނދި މީހުންކަމުގައި ލައްވަވާފައިވާއިރު އަނެއްބައި މީހުންނަކީ ނިކަމެތި ފަޤީރުންނެވެ. އަދި މިއިލާޙީ ސުންނަތުގެ ދަށުން މިދުނިޔޭގައި މީސްތަކުން އިމްތިޙާން
ﷲ ސުބުހާނަހޫވަތަޢާލާ އަލް ވާޤިޢާ ސޫރުތުގައި ވަހީކުރަށް ވަނީ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (10) :“އަދި ކުރިއަރައި ދިޔަމީހުންނަކީ ކުރިއަރައި ދިޔަމީހުންނެވެ.” أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ (11) “ކުއްތަންކުރެވިގެންވާ ބަޔަކީ އެބައިމީހުންނެވެ.” ކުއްތަން ކުރެވިގެންވަނީކޮންތާކުތޯއެވެ ..އެބައިމީހުންނަކީ
އިސްލާމްދީނަކީ އަޚުވަންތަ ކަމުގެ ދީނެކެވެ. އެދީނުގައި ވަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު އެކުވެރިވެ އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ހެޔޮއެދުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. އަދި މިކަމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީނުގައި އަޚުވަންތަކަމަށް ބާރުއެޅުއްވުމުގެ ގޮތުން ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
ޖިސްމާނީ ގޮތުން: އެގޮތުން ބަލާއިރު ލޯފަން، ކުރު، ކަޅު، އެފަދަ ނުރުހޭ ސިފަތަކުގެ ވާހަކަ ދެއްކުން ހިމެނެއެވެ. ނަމަވެސް މިސިފަތަކުން ނޫން ގޮތަކަށް އެއީ ކާކުކަން ބަޔާންވެގެން ނުވާނަމަ، ނޫނީ މީސްތަކުންނަށް އެގޮތުންނޫނީ އެއީ
މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަބަޔަކުވަނީ ރިބާކެއުމުގެ ނުބައިކަން ބަޔާންވުމުން އެކަމުން ދުރުވެފައެވެ. ނަމަވެސް އެއަށްވުރެން ނުބައިވެގެންވާ ކަމެއްގެ މަތިން ހަނދާން ނައްތާލާ ފަރުވާކުޑަކޮށްފައެވެ. އެއީ ޣީބަބުނުމެވެ. وعن سعيد بن زيد – رضي الله
وعن عمرو بن شعيب عن أبيه عن جده، أنهم ذكروا عند رسول الله رجلاً، فقالوا: لَا يَأْكُلُ حَتَّى يُطْعَمَ، وَلا يَرْحَلُ حَتَّى يُرْحَلَ لَهُ، فَقَالَ
ދޮގަކީ، އެކަމެއް ހިނގައިދިޔަ ގޮތާއި ޙިލާފަށް ބުނެވޭ ބަހެވެ. ދޮގުހެދުމަކީ މުނާފިޤުންގެ ސިފައެއްކަމާއި، އެކަމުން ރައްކާތެރިވުމަށް މިއުންމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަނީ އަންގަވާފައެވެ. އެއީ އެ ސިފައެއް ދެކެ އެކަލޭގެފާނު ނުހަނު ނުރުހުންތެރިވާ ސިފައެއްވެސްމެއެވެ.
* ޣީބަ ބުނުމުގެ ހުރި ނުރައްކާ! ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި ޣީބައަކީ ބިރުވެރިކަން ބޮޑު، އެކަމުގައި ދެމިހުރި މީހަކަށް، ދެދުނިޔޭގައި ވެސް ގެއްލުމާއި ހަލާކު ހުރި ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް ގިނަމީހުންވަނީ މިކަމަށް ޣާފިލުވެފައެވެ. އަދި އެމީހުން
އިސްލާމްދީނަކީ އަޚުވަންތަ ކަމުގެ ދީނެކެވެ. އެދީނުގައި ވަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު އެކުވެރިވެ އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ހެޔޮއެދުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. އަދި މިކަމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީނުގައި އަޚުވަންތަކަމަށް ބާރުއެޅުއްވުމުގެ ގޮތުން ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ އެއީ، ޤިޔާމަތަށް ދާންދެން ﷲގެ އަމުރުފުޅުތަކުގެމަތީ ޤާއިމުވެތިބޭނެ ބައެކެވެ. އެކަމުގެ ދަލީލަކީ މުޢާވިޔާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ
ލޮބުވެތި މުސްލިމު އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ދިރިއުޅެމުންދާ މުޖުތަމަޢަށް ކަޅިއެއް އެއްލާ ބަލައިފިނަމަ، ފެންނަމުންދާ ހިތާމަވެރި މަންޒަރަކީ ބަލިމީހުންނަށް އެކަށީގެންވާ އަޅާލުމެއް ނުދޭތަނެވެ. ހޮސްޕިޓަލުގައި އަޅާލާނެ ބަޔަކު ނުވެ، އެނދުތަންމަތިވެފައިވާ ތަނެވެ. ހަމަޔަޤީނުން،
ދެދަތްޕިލައިގެ ދެމެދުގައިވާ އެއްޗަކީ ދުލެވެ. ދުލަކީ ﷲ ޞުބުހާނަހޫ ވަތަޢާލާ އިންސާނުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ތެރެއިން ވަރަށް އަގުބޮޑު ނިޢުމަތެކެވެ. އަދި އިންސާނާ ކިބައިގައި ލައްވާފައިވާ ގުނަވަންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މުހިއްމު އެއް ގުނަވަނެކެވެ.
4- ރިޒުޤުދެއްވާ އޭގައި ބަރަކާތްލެއްވުމާއި ތަނަވަސްކަން ދެއްވުމަށްއެދި ދުޢާކުރުން ކޮންމެ ކަމެއްވެސް ޙާޞިލުކުރުމަށްވެސް މުސްލިމުއަޅާ އެންމެ މުހިންމު ކަމެއްގެ ގޮތުގައި ކުރަން ޖެހޭނެ އެއްކަމަކީ ދުޢާކުރުމެވެ. އެގޮތުން ﷲ ތައާލާގެ އިސްމުފުޅުތަކުން ގިނަގިނައިން ދުޢާކޮށް
ޝައްކެއްވެސް ނެތްގޮތުގައި މީސްތަކުންނަށް މާފުކުރުމަކުން މީހާއަށް އުނިވާނެ، އަދި ދެރަވާނެ އެއްވެސް ކަމެއްނާއްނާނެއެވެ. އަދި ކިއެއްތަ އޭގެ ބަދަލުގައި އެކަމުން ހެޔޮވެގެންވާ ދަރުމަ ލިބިދެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ އަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޞަޙާބީ ބޭކަލުންނަށް މިކަން
އަންނަނިވި ޙަދީޘް ބަސްފުޅު ބައްލަވާށެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ((مَنْ رَدَّ عَنْ عِرْضِ أَخِيهِ الْمُسْلِمِ كَانَ حَقًّا عَلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يَرُدَّ عَنْهُ
* ބައެއްމީހުން އެމީހުނަށް ނަސޭހަތްދީ އެމީހެއްގެ ކައިރީގައި ﷲ އަށް ބިރުވެތިވާށޭ ، މީސްތަކުންގެ ވާހަކަ ދައްކައި، އެމީސްމީހުންގެ އަބުރަށް ނާރާށޭ ބުނެފިކަމުގައި ވަނީނަމަ، އެމީހެއްގެ ޣީބަބުނެ ހަދައެވެ. އަދި ޖަވާބުގައި ބުނެއެވެ. “މިވާހަކަތައް
ދުނިޔެމަތީގައި އެކި އިންސާނުންނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ ރިޒުޤު ދެއްވައިފައިވަނީ އެކިމިންވަރަށެވެ. ބައެއް މީހުންނަކީ ތަނަވަސް މުއްސަނދި މީހުންކަމުގައި ލައްވަވާފައިވާއިރު އަނެއްބައި މީހުންނަކީ ނިކަމެތި ފަޤީރުންނެވެ. އަދި މިއިލާޙީ ސުންނަތުގެ ދަށުން މިދުނިޔޭގައި މީސްތަކުން އިމްތިޙާން
ﷲ ސުބުހާނަހޫވަތަޢާލާ އަލް ވާޤިޢާ ސޫރުތުގައި ވަހީކުރަށް ވަނީ وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (10) :“އަދި ކުރިއަރައި ދިޔަމީހުންނަކީ ކުރިއަރައި ދިޔަމީހުންނެވެ.” أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ (11) “ކުއްތަންކުރެވިގެންވާ ބަޔަކީ އެބައިމީހުންނެވެ.” ކުއްތަން ކުރެވިގެންވަނީކޮންތާކުތޯއެވެ ..އެބައިމީހުންނަކީ
އިސްލާމްދީނަކީ އަޚުވަންތަ ކަމުގެ ދީނެކެވެ. އެދީނުގައި ވަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު އެކުވެރިވެ އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ހެޔޮއެދުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. އަދި މިކަމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީނުގައި އަޚުވަންތަކަމަށް ބާރުއެޅުއްވުމުގެ ގޮތުން ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
ޖިސްމާނީ ގޮތުން: އެގޮތުން ބަލާއިރު ލޯފަން، ކުރު، ކަޅު، އެފަދަ ނުރުހޭ ސިފަތަކުގެ ވާހަކަ ދެއްކުން ހިމެނެއެވެ. ނަމަވެސް މިސިފަތަކުން ނޫން ގޮތަކަށް އެއީ ކާކުކަން ބަޔާންވެގެން ނުވާނަމަ، ނޫނީ މީސްތަކުންނަށް އެގޮތުންނޫނީ އެއީ
މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ގިނަބަޔަކުވަނީ ރިބާކެއުމުގެ ނުބައިކަން ބަޔާންވުމުން އެކަމުން ދުރުވެފައެވެ. ނަމަވެސް އެއަށްވުރެން ނުބައިވެގެންވާ ކަމެއްގެ މަތިން ހަނދާން ނައްތާލާ ފަރުވާކުޑަކޮށްފައެވެ. އެއީ ޣީބަބުނުމެވެ. وعن سعيد بن زيد – رضي الله
وعن عمرو بن شعيب عن أبيه عن جده، أنهم ذكروا عند رسول الله رجلاً، فقالوا: لَا يَأْكُلُ حَتَّى يُطْعَمَ، وَلا يَرْحَلُ حَتَّى يُرْحَلَ لَهُ، فَقَالَ
ދޮގަކީ، އެކަމެއް ހިނގައިދިޔަ ގޮތާއި ޙިލާފަށް ބުނެވޭ ބަހެވެ. ދޮގުހެދުމަކީ މުނާފިޤުންގެ ސިފައެއްކަމާއި، އެކަމުން ރައްކާތެރިވުމަށް މިއުންމަތުގެ މާތް ނަބިއްޔާ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ވަނީ އަންގަވާފައެވެ. އެއީ އެ ސިފައެއް ދެކެ އެކަލޭގެފާނު ނުހަނު ނުރުހުންތެރިވާ ސިފައެއްވެސްމެއެވެ.
* ޣީބަ ބުނުމުގެ ހުރި ނުރައްކާ! ޝައްކެއްނެތް ގޮތުގައި ޣީބައަކީ ބިރުވެރިކަން ބޮޑު، އެކަމުގައި ދެމިހުރި މީހަކަށް، ދެދުނިޔޭގައި ވެސް ގެއްލުމާއި ހަލާކު ހުރި ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް ގިނަމީހުންވަނީ މިކަމަށް ޣާފިލުވެފައެވެ. އަދި އެމީހުން
އިސްލާމްދީނަކީ އަޚުވަންތަ ކަމުގެ ދީނެކެވެ. އެދީނުގައި ވަނީ އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކު އެކުވެރިވެ އަދި އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ހެޔޮއެދުމަށް އަމުރުކުރައްވާފައެވެ. އަދި މިކަމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވެއެވެ. އެގޮތުން އިސްލާމްދީނުގައި އަޚުވަންތަކަމަށް ބާރުއެޅުއްވުމުގެ ގޮތުން ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި
ޢިލްމުގެ އަހުލުވެރިންނަކީ އެއީ، ޤިޔާމަތަށް ދާންދެން ﷲގެ އަމުރުފުޅުތަކުގެމަތީ ޤާއިމުވެތިބޭނެ ބައެކެވެ. އެކަމުގެ ދަލީލަކީ މުޢާވިޔާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެންވާ ޙަދީޘެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ
ލޮބުވެތި މުސްލިމު އަޚުންނާއި އުޚުތުންނޭވެ! މިއަދު އަޅުގަނޑުމެން ދިރިއުޅެމުންދާ މުޖުތަމަޢަށް ކަޅިއެއް އެއްލާ ބަލައިފިނަމަ، ފެންނަމުންދާ ހިތާމަވެރި މަންޒަރަކީ ބަލިމީހުންނަށް އެކަށީގެންވާ އަޅާލުމެއް ނުދޭތަނެވެ. ހޮސްޕިޓަލުގައި އަޅާލާނެ ބަޔަކު ނުވެ، އެނދުތަންމަތިވެފައިވާ ތަނެވެ. ހަމަޔަޤީނުން،
