ގާޟީން 3 ބަޔަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ސުވަރުގެ ވަންނާނީ އެންމެ ބައެކެވެ. އަދި އަނެއް 2 ބައި ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ.
މީހެއްގެ ކިބައިގައި ޢިލްމު ހުރެފައި އެޢިލްމާ އެއްގޮތަށް އޭނާ ޢަމަލު ނުކުރާކަމުގައި ވާނަމަ އޭނައަކީ އެމީހަކަށް ﷲ ކޯފާލައްވާފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންވާ މީހެކެއެވެ. އެއީ އެޢިލްމުގެ މަޤްސަދު އޭނާ ފުރިހަމަ ނުކުރިކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ޢިލްމާއި ނުލައި މީހަކު ކިތަންމެ އަޅުވެރިވީކަމުގައި ވީނަމަވެސް އޭނާއަކީ މަގުފުރެދިފައިވާ މީހެކެއެވެ. އަދި އޭނާވަނީ ﷲ ގެ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ.
އަބޫ ޙަމްޒާ އައްސުއްކަރީ ރަޙިމަހުﷲއަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަވައްޓެރިންނަށް ވަރަށް ހެޔޮކޮތް ހިތާ ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔަރަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި އިމާމު ޙާފިޡު ޛަހަބީ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވަނީ “އެކަލޭގެފާނަކީ މީސްތަކުންނަށް އަޅާލާ ޢިލްމުވެރިޔެއް ކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ
‘މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު’ އަދި ‘މަދީނާގެ ޙަރަމްފުޅު’ މިފަދައިން ބުނުމުން ހަމަކަށަވަރުން މީގެ މަޤްޞަދަކީ: އެދެރަށުގެ ސަރަހައްދަށެވެ. ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިނަން ދެވިފައިވަނީ ސަރަހައްދަށެވެ. ނަމަވެސް ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިލަފްޒު، އަލްމަސްޖިދުއް ނަބަވީއަށް އެކަނި ނިސްބަތްކުރުމަކީ [މިހާރު] ފެތުރިފައިވާ ކުށްހީއެކެވެ.
ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވުމުގެ މަގްސަދަކީ ޢިލްމު ހޯދުމާއި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވީ އެބައިމީހުން އެކަލާނގެއީ ކޮން ފަރާތެއްކަން މަޢްރިފާކޮށް ދަނެގަތުމަށެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އެކަލާނގެއާ އެހެން ފަރާތަކާ ބައިވެރިނުކޮށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އެކަލާނގެ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަނެވޭނީ ޢިލްމުންނެއެވެ.
މިޙަދީޘްގައި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރައްވަނީ ‘ހެވެއް އިރާދަކުރައްވާނަމަ’ މިފަދައިންނެވެ. މިހެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވުމުން ދޭހަވަނީ ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވާމީހާގެ މާތްކަމާއި، ޝަރަފާއި އަދި އޭނާގެ ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނަޔާށް ޙާސިލް ކުރެވޭނެ ހެޔޮކަމުގެ ބޮޑުކަމެވެ.
ނަފްސާނީ ޢިލްމުގެ ތަޢާރަފު ނަފްސާނީ ޢިލްމަކީ އިންސާނާގެ ސުލޫކު ދިރާސާކޮށް ދެނެގަތުމުގެ ޢިލްމެވެ. އެއީ އޭނާގެ ފެންނާންހުންނަ (ޡާހިރީ) ކަންތައްތަކާއި ފޮރުވިފައި ހުންނަ(ބާޠިނީ) ކަންތައްތައް ހިމެނޭގޮތުންނެވެ. ފެންނާން ހުންނަ ކަންތައްތަކުގެ މިސާލަކީ ވާހަކަދެއްކުމާއި، ޙަރަކާތްތެރިވުން
ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އަބީ މަރްޙޫމު ރިވާކުރެއްވި ކަމަށް މައުސޫޢަތުލް އިބުނު އަބިއްދުންޔާ (ރަޙިމަހުﷲ)ގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ބަލިމީހަކަށް ޒިޔާރަތް ކުރުމަށްޓަކައި އަލްޙަސަނުލް (ބަޞަރީ) ރަޙިމަހުﷲ އާއި އެކު ބަލިމީހެއްގެ ކައިރިއަށް އަޅުގަނޑުމެން ވަދެއްޖައީމެވެ. އަދި ބަލިމީހާ
ހަމަކަށަވަރުން މަދީނާ މާތްވެގެންވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މިބިމަކީ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ބިމެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އެއީ މައްކާވެސް ޙުރުމަތްތެރިކުރެވުނު ތަނެއްކަމުގައި ލެއްވިފަދައިންނެވެ.
އަބުއްދަރްދާ ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހުގެ ކިބައިން ސުނަނު އިބްނު މާޖާ އަދި އޭނުންވެސް ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގައި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެންވާ ޙަދީޘް އެއްގައި ވެއެވެ.
ފައިދާކުރުވަނި ޢިލްމަކީ އެއުނގެނޭމީހާއަށްވާ އަލިކަމެކެއެވެ. އަދި އޭނައަށްވާ ނޫރެކެއެވެ. އަދި އެޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނައަށް ހިދާޔަތުގެ ތެދުމަގު ލިބެއެވެ.
އަދި އަންނަނިވި ޙަދީޘްއާ މެދު ދަންނައެވެ. މިއީވެސް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުޅޭ ޙަދީޘްއެކެވެ. އެ ޙަދީޘް ގައި ވާގޮތުން ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ދުޢާ ކުރެއްވިއެވެ.
މިފޮތަކީ މަދީނާގެ ޢިލްމުވެރިއެއްކަމުގައިވާ ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޢަބްދުލްމުޙްޟިން އަލްޢައްބާދު އަލްބަދްރު حفظه الله ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ފޮތެއްކަމުގައިވާ “فَضْلُ المَدِيْنَةِ وَآدَابُ سُكْنَاهَا وزِيَارَتِها” ، މިފޮތުގެ ތަރުޖަމާއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެންގެ މިދީނުގައި، އިސްލާމްދީނުގައިޢިލްމަށް ދެވިފައިވާ ދަރަޖައާއި އަދި މަތިވެރި މާގާމް އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ވަންހަނާވެފައެއް ނެތެއެވެ.
އައްޡުލްމު (އަނިޔާވެރިކަން) ބެހިގެންވަނީ ތިންބަޔަށެވެ. އެއީ: 1-ﷲތަޢާލާގެ ޙައްޤުތަކުގައި އިންސާނާ އަނިޔާވެރިވުން. މިސާލު: އަޅުކަންކުރުމުގައި އެއިލާހާއި އެހެންފަރާތްތައް ބައިވެރިކޮށް އެއިލާހަށް ޝަރީކުކުރުން. މިއީ އެންމެ ބޮޑުވެގެންވާ އަނިޔާވެރިކަމެވެ. 2-އިންސާނާ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް އަނިޔާވެރިވުން.
ޅަ ފަތުގައި މަންމަގެ އުނގުގައި އޮވެ، ތުއްތު ހާލަތުގައި ވާހަކަ ދެއްކި ތިންކުދިންގެ ޚަބަރު މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަالله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަދެއްވަމުން ޙަދީޘްކުރެއްވި ބަސްފުޅުގެ މާނައިގައިވެއެވެ.ޅަފަތުގެ ދާނުގައި ތިންކުއްޖަކުމެނުވީ ވާހަކަ ނުދައްކައެވެ. އެއީ ޢީސާ
ގާޟީން 3 ބަޔަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ސުވަރުގެ ވަންނާނީ އެންމެ ބައެކެވެ. އަދި އަނެއް 2 ބައި ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ.
މީހެއްގެ ކިބައިގައި ޢިލްމު ހުރެފައި އެޢިލްމާ އެއްގޮތަށް އޭނާ ޢަމަލު ނުކުރާކަމުގައި ވާނަމަ އޭނައަކީ އެމީހަކަށް ﷲ ކޯފާލައްވާފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންވާ މީހެކެއެވެ. އެއީ އެޢިލްމުގެ މަޤްސަދު އޭނާ ފުރިހަމަ ނުކުރިކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ޢިލްމާއި ނުލައި މީހަކު ކިތަންމެ އަޅުވެރިވީކަމުގައި ވީނަމަވެސް އޭނާއަކީ މަގުފުރެދިފައިވާ މީހެކެއެވެ. އަދި އޭނާވަނީ ﷲ ގެ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ.
އަބޫ ޙަމްޒާ އައްސުއްކަރީ ރަޙިމަހުﷲއަކީ އެކަލޭގެފާނުގެ އަވައްޓެރިންނަށް ވަރަށް ހެޔޮކޮތް ހިތާ ބޭކަލެކެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ސިޔަރަތުގައި އެކަލޭގެފާނު ބަޔާންކޮށްދެއްވުމަށްޓަކައި އިމާމު ޙާފިޡު ޛަހަބީ ރަޙިމަހުﷲ ވިދާޅުވަނީ “އެކަލޭގެފާނަކީ މީސްތަކުންނަށް އަޅާލާ ޢިލްމުވެރިޔެއް ކަމުގައެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ
‘މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު’ އަދި ‘މަދީނާގެ ޙަރަމްފުޅު’ މިފަދައިން ބުނުމުން ހަމަކަށަވަރުން މީގެ މަޤްޞަދަކީ: އެދެރަށުގެ ސަރަހައްދަށެވެ. ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިނަން ދެވިފައިވަނީ ސަރަހައްދަށެވެ. ނަމަވެސް ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިލަފްޒު، އަލްމަސްޖިދުއް ނަބަވީއަށް އެކަނި ނިސްބަތްކުރުމަކީ [މިހާރު] ފެތުރިފައިވާ ކުށްހީއެކެވެ.
ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވުމުގެ މަގްސަދަކީ ޢިލްމު ހޯދުމާއި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވީ އެބައިމީހުން އެކަލާނގެއީ ކޮން ފަރާތެއްކަން މަޢްރިފާކޮށް ދަނެގަތުމަށެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އެކަލާނގެއާ އެހެން ފަރާތަކާ ބައިވެރިނުކޮށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އެކަލާނގެ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަނެވޭނީ ޢިލްމުންނެއެވެ.
މިޙަދީޘްގައި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރައްވަނީ ‘ހެވެއް އިރާދަކުރައްވާނަމަ’ މިފަދައިންނެވެ. މިހެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވުމުން ދޭހަވަނީ ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވާމީހާގެ މާތްކަމާއި، ޝަރަފާއި އަދި އޭނާގެ ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނަޔާށް ޙާސިލް ކުރެވޭނެ ހެޔޮކަމުގެ ބޮޑުކަމެވެ.
ނަފްސާނީ ޢިލްމުގެ ތަޢާރަފު ނަފްސާނީ ޢިލްމަކީ އިންސާނާގެ ސުލޫކު ދިރާސާކޮށް ދެނެގަތުމުގެ ޢިލްމެވެ. އެއީ އޭނާގެ ފެންނާންހުންނަ (ޡާހިރީ) ކަންތައްތަކާއި ފޮރުވިފައި ހުންނަ(ބާޠިނީ) ކަންތައްތައް ހިމެނޭގޮތުންނެވެ. ފެންނާން ހުންނަ ކަންތައްތަކުގެ މިސާލަކީ ވާހަކަދެއްކުމާއި، ޙަރަކާތްތެރިވުން
ޢަބްދުލް ޢަޒީޒު އަބީ މަރްޙޫމު ރިވާކުރެއްވި ކަމަށް މައުސޫޢަތުލް އިބުނު އަބިއްދުންޔާ (ރަޙިމަހުﷲ)ގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ބަލިމީހަކަށް ޒިޔާރަތް ކުރުމަށްޓަކައި އަލްޙަސަނުލް (ބަޞަރީ) ރަޙިމަހުﷲ އާއި އެކު ބަލިމީހެއްގެ ކައިރިއަށް އަޅުގަނޑުމެން ވަދެއްޖައީމެވެ. އަދި ބަލިމީހާ
ހަމަކަށަވަރުން މަދީނާ މާތްވެގެންވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މިބިމަކީ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ބިމެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އެއީ މައްކާވެސް ޙުރުމަތްތެރިކުރެވުނު ތަނެއްކަމުގައި ލެއްވިފަދައިންނެވެ.
އަބުއްދަރްދާ ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހުގެ ކިބައިން ސުނަނު އިބްނު މާޖާ އަދި އޭނުންވެސް ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގައި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެންވާ ޙަދީޘް އެއްގައި ވެއެވެ.
ފައިދާކުރުވަނި ޢިލްމަކީ އެއުނގެނޭމީހާއަށްވާ އަލިކަމެކެއެވެ. އަދި އޭނައަށްވާ ނޫރެކެއެވެ. އަދި އެޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނައަށް ހިދާޔަތުގެ ތެދުމަގު ލިބެއެވެ.
އަދި އަންނަނިވި ޙަދީޘްއާ މެދު ދަންނައެވެ. މިއީވެސް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުޅޭ ޙަދީޘްއެކެވެ. އެ ޙަދީޘް ގައި ވާގޮތުން ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ދުޢާ ކުރެއްވިއެވެ.
މިފޮތަކީ މަދީނާގެ ޢިލްމުވެރިއެއްކަމުގައިވާ ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޢަބްދުލްމުޙްޟިން އަލްޢައްބާދު އަލްބަދްރު حفظه الله ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ފޮތެއްކަމުގައިވާ “فَضْلُ المَدِيْنَةِ وَآدَابُ سُكْنَاهَا وزِيَارَتِها” ، މިފޮތުގެ ތަރުޖަމާއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެންގެ މިދީނުގައި، އިސްލާމްދީނުގައިޢިލްމަށް ދެވިފައިވާ ދަރަޖައާއި އަދި މަތިވެރި މާގާމް އެއްވެސް ބޭފުޅަކަށް ވަންހަނާވެފައެއް ނެތެއެވެ.
އައްޡުލްމު (އަނިޔާވެރިކަން) ބެހިގެންވަނީ ތިންބަޔަށެވެ. އެއީ: 1-ﷲތަޢާލާގެ ޙައްޤުތަކުގައި އިންސާނާ އަނިޔާވެރިވުން. މިސާލު: އަޅުކަންކުރުމުގައި އެއިލާހާއި އެހެންފަރާތްތައް ބައިވެރިކޮށް އެއިލާހަށް ޝަރީކުކުރުން. މިއީ އެންމެ ބޮޑުވެގެންވާ އަނިޔާވެރިކަމެވެ. 2-އިންސާނާ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށް އަނިޔާވެރިވުން.
ޅަ ފަތުގައި މަންމަގެ އުނގުގައި އޮވެ، ތުއްތު ހާލަތުގައި ވާހަކަ ދެއްކި ތިންކުދިންގެ ޚަބަރު މާތް ނަބިއްޔާ ޞައްލަالله ޢަލައިހި ވަސައްލަމަދެއްވަމުން ޙަދީޘްކުރެއްވި ބަސްފުޅުގެ މާނައިގައިވެއެވެ.ޅަފަތުގެ ދާނުގައި ތިންކުއްޖަކުމެނުވީ ވާހަކަ ނުދައްކައެވެ. އެއީ ޢީސާ
