ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އަދި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘްތަކުގައި ޢިލްމަށް ޢަމަލުނުކުރާ މީހުންނަށް ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅު އައިސްފައިވެއެވެ. މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ދީނުގެ ޢިލްމު އުނގެނެއެވެ. އަދި ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވެއެވެ.
ސަލަފުއްސާލިޙުންވަނީ މިކަމުގައިވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރިވެތި ނަމޫނާ ދައްކަވާފައެވެ. އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމަށް އެބޭކަލުން ޢަމަލުކުރެއްވުމާއި އެކުގައިވެސް އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމަށް ޢަމަލު ނުކުރެވޭކަމަށް އެބޭކަލުން ބިރުވެތިވެވަޑައިގަންނަވައެވެ.
އިސްލާމީ ތަރުބަވީ ނަފްސާނީ ޢިލްމުގެ މުހިއްމު އަސާސްތައް 1- ތައުޙީދު 2- އިންސާނާގެ އަޞްލަކީ އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމެވެ. އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމް އުފެއްދެވުނީ ވެލިންނެވެ. 3- އިންސާނާއަކީ ކަރާމާތްތެރިކުރެވިގެންވާ މަޚްލޫޤެކެވެ. وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ
توبة ވުމާއި ގުޅޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ބައެއް ޙަދީޘް : 1- ކުށްކުރެވޭ މީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ރަނގަޅު މީހާއަކީ توبة ވާމީހާއެވެ. އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންއައިސްފައިވާ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. قال
ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް، ﷲ ތަޢާލާ މިދުނިޔޭގައި ދެއްވި ޢިލްމާއި ބޭހޭގޮތުން އަދި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރިގޮތަކާ ބެހޭގޮތުން ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެކަލާނގެ ސުވާލުކުރައްވާނެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ހަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން އެންމެހާ އިންސާނުންނަކީ ކުށްފާފަކުރެވޭ ބައެކެވެ. ކުދިފާފަތަކާއި ބޮޑެތިފާފަތަކެވެ. އަތުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި، ލޮލުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި، ދުލުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި ދެފައިންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި ކަންފަތުންކުރެވޭ ފާފަތަކެވެ. މިހެންގޮސް އެތައްއެތައް ކަމެއްގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގިގެންނާއި ނޭނގިދަނީ އެތަކެއް ފާފަކުރެވެމުންނެވެ.
އެކަންތައް ދޫކޮށްފިކަމުގައިވާނަމަ އަޅުގަނޑުމެންގެ އުންމަތަކީ އެންމެ މާތް އުންމަތްކަމުގައި ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއް! ﷲގެ ކޯފާއާއި ޢަޛާބު ޙައްޤުވެ، ހަލާކުވެ ނެތިފަނާވެގެންދާ ބައެއްކަމުގައި ވާނެއެވެ. ﷲތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ.
ގާޟީން 3 ބަޔަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ސުވަރުގެ ވަންނާނީ އެންމެ ބައެކެވެ. އަދި އަނެއް 2 ބައި ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ.
މީހެއްގެ ކިބައިގައި ޢިލްމު ހުރެފައި އެޢިލްމާ އެއްގޮތަށް އޭނާ ޢަމަލު ނުކުރާކަމުގައި ވާނަމަ އޭނައަކީ އެމީހަކަށް ﷲ ކޯފާލައްވާފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންވާ މީހެކެއެވެ. އެއީ އެޢިލްމުގެ މަޤްސަދު އޭނާ ފުރިހަމަ ނުކުރިކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ޢިލްމާއި ނުލައި މީހަކު ކިތަންމެ އަޅުވެރިވީކަމުގައި ވީނަމަވެސް އޭނާއަކީ މަގުފުރެދިފައިވާ މީހެކެއެވެ. އަދި އޭނާވަނީ ﷲ ގެ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ.
‘މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު’ އަދި ‘މަދީނާގެ ޙަރަމްފުޅު’ މިފަދައިން ބުނުމުން ހަމަކަށަވަރުން މީގެ މަޤްޞަދަކީ: އެދެރަށުގެ ސަރަހައްދަށެވެ. ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިނަން ދެވިފައިވަނީ ސަރަހައްދަށެވެ. ނަމަވެސް ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިލަފްޒު، އަލްމަސްޖިދުއް ނަބަވީއަށް އެކަނި ނިސްބަތްކުރުމަކީ [މިހާރު] ފެތުރިފައިވާ ކުށްހީއެކެވެ.
ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވުމުގެ މަގްސަދަކީ ޢިލްމު ހޯދުމާއި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވީ އެބައިމީހުން އެކަލާނގެއީ ކޮން ފަރާތެއްކަން މަޢްރިފާކޮށް ދަނެގަތުމަށެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އެކަލާނގެއާ އެހެން ފަރާތަކާ ބައިވެރިނުކޮށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އެކަލާނގެ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަނެވޭނީ ޢިލްމުންނެއެވެ.
މިޙަދީޘްގައި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރައްވަނީ ‘ހެވެއް އިރާދަކުރައްވާނަމަ’ މިފަދައިންނެވެ. މިހެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވުމުން ދޭހަވަނީ ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވާމީހާގެ މާތްކަމާއި، ޝަރަފާއި އަދި އޭނާގެ ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނަޔާށް ޙާސިލް ކުރެވޭނެ ހެޔޮކަމުގެ ބޮޑުކަމެވެ.
ހަމަކަށަވަރުން މަދީނާ މާތްވެގެންވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މިބިމަކީ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ބިމެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އެއީ މައްކާވެސް ޙުރުމަތްތެރިކުރެވުނު ތަނެއްކަމުގައި ލެއްވިފަދައިންނެވެ.
އަބުއްދަރްދާ ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހުގެ ކިބައިން ސުނަނު އިބްނު މާޖާ އަދި އޭނުންވެސް ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގައި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެންވާ ޙަދީޘް އެއްގައި ވެއެވެ.
ފައިދާކުރުވަނި ޢިލްމަކީ އެއުނގެނޭމީހާއަށްވާ އަލިކަމެކެއެވެ. އަދި އޭނައަށްވާ ނޫރެކެއެވެ. އަދި އެޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނައަށް ހިދާޔަތުގެ ތެދުމަގު ލިބެއެވެ.
އަދި އަންނަނިވި ޙަދީޘްއާ މެދު ދަންނައެވެ. މިއީވެސް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުޅޭ ޙަދީޘްއެކެވެ. އެ ޙަދީޘް ގައި ވާގޮތުން ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ދުޢާ ކުރެއްވިއެވެ.
ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އަދި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަގެ ޙަދީޘްތަކުގައި ޢިލްމަށް ޢަމަލުނުކުރާ މީހުންނަށް ވަޢީދުގެ ބަސްފުޅު އައިސްފައިވެއެވެ. މީސްތަކުންގެ ތެރެއިން ބައެއް މީހުން ދީނުގެ ޢިލްމު އުނގެނެއެވެ. އަދި ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވެއެވެ.
ސަލަފުއްސާލިޙުންވަނީ މިކަމުގައިވެސް އަޅުގަނޑުމެންނަށް ރިވެތި ނަމޫނާ ދައްކަވާފައެވެ. އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމަށް އެބޭކަލުން ޢަމަލުކުރެއްވުމާއި އެކުގައިވެސް އެބޭކަލުންގެ ޢިލްމަށް ޢަމަލު ނުކުރެވޭކަމަށް އެބޭކަލުން ބިރުވެތިވެވަޑައިގަންނަވައެވެ.
އިސްލާމީ ތަރުބަވީ ނަފްސާނީ ޢިލްމުގެ މުހިއްމު އަސާސްތައް 1- ތައުޙީދު 2- އިންސާނާގެ އަޞްލަކީ އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމެވެ. އާދަމް ޢަލައިހިއްސަލާމް އުފެއްދެވުނީ ވެލިންނެވެ. 3- އިންސާނާއަކީ ކަރާމާތްތެރިކުރެވިގެންވާ މަޚްލޫޤެކެވެ. وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ
توبة ވުމާއި ގުޅޭގޮތުން އައިސްފައިވާ ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ބައެއް ޙަދީޘް : 1- ކުށްކުރެވޭ މީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ރަނގަޅު މީހާއަކީ توبة ވާމީހާއެވެ. އަނަސްގެފާނުގެ ކިބައިން ރިވާވެގެންއައިސްފައިވާ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. قال
ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް، ﷲ ތަޢާލާ މިދުނިޔޭގައި ދެއްވި ޢިލްމާއި ބޭހޭގޮތުން އަދި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރިގޮތަކާ ބެހޭގޮތުން ޤިޔާމަތް ދުވަހުން އެކަލާނގެ ސުވާލުކުރައްވާނެއެވެ. ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ހަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ.
އަޅުގަނޑުމެން އެންމެހާ އިންސާނުންނަކީ ކުށްފާފަކުރެވޭ ބައެކެވެ. ކުދިފާފަތަކާއި ބޮޑެތިފާފަތަކެވެ. އަތުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި، ލޮލުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި، ދުލުންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި ދެފައިންކުރެވޭ ފާފަތަކާއި ކަންފަތުންކުރެވޭ ފާފަތަކެވެ. މިހެންގޮސް އެތައްއެތައް ކަމެއްގައި އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގިގެންނާއި ނޭނގިދަނީ އެތަކެއް ފާފަކުރެވެމުންނެވެ.
އެކަންތައް ދޫކޮށްފިކަމުގައިވާނަމަ އަޅުގަނޑުމެންގެ އުންމަތަކީ އެންމެ މާތް އުންމަތްކަމުގައި ނުވާނެއެވެ. އަދިކިއެއް! ﷲގެ ކޯފާއާއި ޢަޛާބު ޙައްޤުވެ، ހަލާކުވެ ނެތިފަނާވެގެންދާ ބައެއްކަމުގައި ވާނެއެވެ. ﷲތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ.
ގާޟީން 3 ބަޔަކަށް ބެހިގެންވެއެވެ. އޭގެ ތެރެއިން ސުވަރުގެ ވަންނާނީ އެންމެ ބައެކެވެ. އަދި އަނެއް 2 ބައި ވާހުށީ ނަރަކައިގައެވެ.
މީހެއްގެ ކިބައިގައި ޢިލްމު ހުރެފައި އެޢިލްމާ އެއްގޮތަށް އޭނާ ޢަމަލު ނުކުރާކަމުގައި ވާނަމަ އޭނައަކީ އެމީހަކަށް ﷲ ކޯފާލައްވާފައިވާ މީހުންގެ ތެރެއިންވާ މީހެކެއެވެ. އެއީ އެޢިލްމުގެ މަޤްސަދު އޭނާ ފުރިހަމަ ނުކުރިކަމަށްޓަކައެވެ. އަދި ޢިލްމާއި ނުލައި މީހަކު ކިތަންމެ އަޅުވެރިވީކަމުގައި ވީނަމަވެސް އޭނާއަކީ މަގުފުރެދިފައިވާ މީހެކެއެވެ. އަދި އޭނާވަނީ ﷲ ގެ ސީދާވެގެންވާ ތެދުމަގުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ.
‘މައްކާގެ ޙަރަމްފުޅު’ އަދި ‘މަދީނާގެ ޙަރަމްފުޅު’ މިފަދައިން ބުނުމުން ހަމަކަށަވަރުން މީގެ މަޤްޞަދަކީ: އެދެރަށުގެ ސަރަހައްދަށެވެ. ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިނަން ދެވިފައިވަނީ ސަރަހައްދަށެވެ. ނަމަވެސް ‘ޙަރަމްފުޅު’ މިލަފްޒު، އަލްމަސްޖިދުއް ނަބަވީއަށް އެކަނި ނިސްބަތްކުރުމަކީ [މިހާރު] ފެތުރިފައިވާ ކުށްހީއެކެވެ.
ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވުމުގެ މަގްސަދަކީ ޢިލްމު ހޯދުމާއި އެޢިލްމަކަށް ޢަމަލުކުރުމެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ޚަލްގުތަކުން ހެއްދެވީ އެބައިމީހުން އެކަލާނގެއީ ކޮން ފަރާތެއްކަން މަޢްރިފާކޮށް ދަނެގަތުމަށެވެ. އަދި އެއަށްފަހު އެކަލާނގެއާ އެހެން ފަރާތަކާ ބައިވެރިނުކޮށް އަޅުކަން ކުރުމަށެވެ. އެކަލާނގެ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަނެވޭނީ ޢިލްމުންނެއެވެ.
މިޙަދީޘްގައި އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރައްވަނީ ‘ހެވެއް އިރާދަކުރައްވާނަމަ’ މިފަދައިންނެވެ. މިހެން އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘް ކުރެއްވުމުން ދޭހަވަނީ ދީނުގައި ފިޤުހުވެރިވާމީހާގެ މާތްކަމާއި، ޝަރަފާއި އަދި އޭނާގެ ޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނަޔާށް ޙާސިލް ކުރެވޭނެ ހެޔޮކަމުގެ ބޮޑުކަމެވެ.
ހަމަކަށަވަރުން މަދީނާ މާތްވެގެންވާ އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބަކީ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ މިބިމަކީ ޙުރުމަތްތެރިވެގެންވާ ބިމެއް ކަމުގައި ލެއްވުމެވެ. އެއީ މައްކާވެސް ޙުރުމަތްތެރިކުރެވުނު ތަނެއްކަމުގައި ލެއްވިފަދައިންނެވެ.
އަބުއްދަރްދާ ރަޟިޔައްﷲ ޢަންހުގެ ކިބައިން ސުނަނު އިބްނު މާޖާ އަދި އޭނުންވެސް ޙަދީޘް ފޮތްތަކުގައި ރަސޫލުﷲ ސައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ކިބައިން ވާރިދުވެގެންވާ ޙަދީޘް އެއްގައި ވެއެވެ.
ފައިދާކުރުވަނި ޢިލްމަކީ އެއުނގެނޭމީހާއަށްވާ އަލިކަމެކެއެވެ. އަދި އޭނައަށްވާ ނޫރެކެއެވެ. އަދި އެޢިލްމުގެ ސަބަބުން އޭނައަށް ހިދާޔަތުގެ ތެދުމަގު ލިބެއެވެ.
އަދި އަންނަނިވި ޙަދީޘްއާ މެދު ދަންނައެވެ. މިއީވެސް ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘް ކުރެއްވިކަމަށް އެކަލޭގެފާނަށް ނިސްބަތްކޮށް އުޅޭ ޙަދީޘްއެކެވެ. އެ ޙަދީޘް ގައި ވާގޮތުން ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ދުޢާ ކުރެއްވިއެވެ.
