މީސްތަކުންނަށް ނަފާވަނިވި ކަންތައްތައްކުރުމާއި އެބައިމީހުންނަށް ދިމާވެފައިވާ އުނދަގޫތައް ދުރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތްކުރުމަކީ ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންގެ ގޮތެވެ. މިކަމުގައި އެންމެ ކުރިއަރާފައިވަނީ ރަސޫލުންނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އާ މެދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުން އިހާނެތިކޮށް ހިތުމުންވެސް އެބޭކަލުން
މީސްތަކުންނަށް ހެޔޮކޮތް ހިތުމަކީ އަޅާގެ ނިމުން ރަނގަޅުވެގެންދާ ކަމެކެވެ. އަދި ނުބައި ނިމުމުން ދުރުހެލިކޮށްދޭ ކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ تَقِي مَصَارِعَ السَّوْءِ، وَالصَّدَقَةُ خَفِيًّا تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ،
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ކޮންމެ މަހަކު ތިން ދުވަހު ރޯދަ ހިފުން އަޅަމެންގެ ވެރިރައްބަކީ ޝުކުރުވަންތަވެވޮޑިގަތުމުގެ ޞިފަ ލިބިވޮޑިގެންވާ އިލާހެކެވެ. ވަރަށް ކުޑަ ޢަމަލަކަށްވެސް
ﷲ ތަޢާލާގެ ނިޢުމަތްތައް ލިއްބައިދޭ އަދި އެއިލާހުގެ ޢުޤޫބާތް އެއްކިބާކޮށްދޭ އެންމެ ބޮޑެތި ސަބަބުތަކަކީ އެއިލާހަށް ކިޔަމަން ގަތުމާއި ކުއްތަންވުމާ އަދި އަޅުތަކުންނަށް އިޙްސާންތެރިވުމެވެ. ޝިރުކުން އެއްކިބާވެފައިވާ މިދީން އައިސްފައިވަނީ، ޢިލްމާއި ޢަމަލާއިގެންނެވެ. އަދި
އަޅުތަކުންގެ ޙައްޤުތައް އަދާކުރުމުގައި ބައެއް މީހުން ފަރުވާކުޑަކުރެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ އަޅުވެރިކަން ފުރިހަމަވަނީ ހަމައެކަނި އެމީހަކާ އޭނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ އިލާހާ ދެމެދުގައިވާ ކަންކަން އިޞްލާޙުކުރުމުން ކަމުގައެވެ. އިބްނު ރަޖަބު ވިދާޅުވިއެވެ. “ﷲ
ރިވެތި އަޚުލާޤުގައިވަނީ ހުރިހާ ހެޔޮކަމެއް ޖަމާކުރެވިގެންނެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «البِرُّ: حُسْنُ الْخُلُقِ» [رواه مسلم] މާނައީ: “ހެޔޮކަމަކީ ޚުލުޤު ރިވެތިވުމެވެ.” ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޚުލުޤު ހުންނެވި ގޮތް ބަޔާންކޮށްދެއްވަމުން އަނަސް
ރިވެތި އަޚްލާޤަކީ އަޅުކަންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތްވެގެންވާ އެއް އަޅުކަމެކެވެ.[1] ވަރަށް ގިނަމީހުންނަށް މިކަން ނޭނގެއެވެ. އިބްނު ރަޖަބު ވިދާޅުވިއެވެ. “ވަރަށް ގިނަމީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ ތަޤްވާވެރިވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲ ތަޢާލާގެ ޙައްޤުތައް އަދާކުރުންކަމުގައެވެ.
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ގިނައިން ޛިކުރުކުރުން ﷲ ގެ ޛިކުރުކުރުމީ މަތިވެރިވެ މާތްވުމުގެ މީޒާނެވެ. އެއީ ތިބާގެ ދޫ އެއިން ޒީނަތްތެރިކުރެވޭ ކަމެވެ. އަދި އަޅާއާއި
ރޭ އަޅުކަން ދޫކޮށްލާ މީހުންނަށް އިހުގެ ޞާލިޙު ބޭކަލުން ޢައިބު ކިޔައި އުޅުއްވިއެވެ. ޙަސަނުލް ބަޞްރީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. “ރޭ އަޅުކަން ދޫކޮށްލާމީހަކު އެކަން އެކުރަނީ ފާފައެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.” އެކަލޭގެފާނު މިބަސްފުޅު ވިދާޅުވެފައި
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ރޭ އަޅުކަންކުރުން 1 ސުންނަތް ނަމާދުތަކަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ މަތިވެރިވެގެންވާ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިން ޢަމަލެކެވެ. ރޭގަނޑު އަނދިރިވާ ވަޤުތަކީ އަގުހުރި
ފަރުޟުކުރައްވާފައިވާ ޢަމަލުތަކަށްފަހު އެންމެ މޮޅުއިތުރުވެގެންވަނީ ސުންނަތްކުރައްވާފައިވާ ޢަމަލުތަކެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: ((إِنَّ اللَّهَ
އެހެންކަމުން އުންމުލްމުއުމިނީން ޢާއިޝާ رضي الله عنها ބަޔަކަށް ހަދިޔާއެއް ފޮނުއްވާނަމަ އެގެންދާމީހާ ގާތު ވިދާޅުވެއެވެ. “އަހަރެމެންނަށްޓަކައި އެބައިމީހުންކޮށްދޭ ދުޢާ އަޑުއަހާށެވެ. އެއީ އެކުރި ދުޢާއަކާ އެއްފަދަ ދުޢާއެއް އެބައިމީހުންނަށް ކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ. އޭރުން އަހަރެމެންގެ
އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޞަދަޤާތްކުރުމަކީ އަޅާގެ ދަރަޖަ މަތިވެރިވެގެންދާކަމެކެވެ. އެއީ އެކަންކުރާއިރު ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ މީހެއްގެ ދުޢާ ލިބުމުގެ އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ ޘަނާލިބުމަށް އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ މަޝްހޫރުވުމަށް އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ ދުނިޔަވީ މަންފާއެއް
ޞަދަޤާތްކުރާމީހާ ޞަދަޤާތްކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު އޭނާގެ ހިތާއި މޭ އެކަމަށްޓަކައި ތަނަވަސްވެއެވެ. އިބްނުލް ޤައްޔިމް ވިދާޅުވިއެވެ. “ޞަދަޤާތްކުރުމުގައި މިނޫން އެހެން ފައިދާއެއް ނުވި ނަމަވެސް، މިކަމަށްޓަކައި އަޅާ މިކަން ގިނަކުރުމާއި މިކަމަށް އަވަސްވެގަތުން ޙައްޤެވެ.
ޞަދަޤާތްކުރުމަކީ، ﷲ ގެ އިޛުނަފުޅާއެކު މުޞީބާތްތަކާއި ދަތިކަން ފިލުވައިދޭ ކަމެކެވެ. އިބްނުލް ޤައްޔިމު ވިދާޅުވިއެވެ. “ޞަދަޤާތްކުރުމާއި އިޙްސާންތެރިވުމީ މުޞީބާތްތަކާއި އެސްފީނައާ އަދި ޙަސަދަވެރިންގެ ނުބައިކަން އެއްކިބާކުރުމުގައި އަޖައިބުކުރަނިވި އަސަރެއްކުރުވާކަމެކެވެ. މިކަމުގައި ކުރީގެ އުންމަތްތަކުގެ ތަޖުރިބާ
ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ ނުބައިނިމުމުން ދުރުކޮށްދޭކަމެކެވެ. އަދި އެއީ މުޞީބާތްތައް އެއްކިބާވެސްކޮށްދޭކަމެކެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން މުދާ ރައްކާތެރިވެއެވެ. އަދި ރިޒުޤުތަނަވަސްވެއެވެ. އަދި ހިތަށް އުފާވެރިކަން އިޙްސާސްވެއެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން ﷲއާ މެދު އޮންނަ
މީސްތަކުންނަށް ނަފާވަނިވި ކަންތައްތައްކުރުމާއި އެބައިމީހުންނަށް ދިމާވެފައިވާ އުނދަގޫތައް ދުރުކޮށްދިނުމަށް މަސައްކަތްކުރުމަކީ ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންގެ ގޮތެވެ. މިކަމުގައި އެންމެ ކުރިއަރާފައިވަނީ ރަސޫލުންނެވެ. ޔޫސުފު عليه السلام އާ މެދު އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުން އިހާނެތިކޮށް ހިތުމުންވެސް އެބޭކަލުން
މީސްތަކުންނަށް ހެޔޮކޮތް ހިތުމަކީ އަޅާގެ ނިމުން ރަނގަޅުވެގެންދާ ކަމެކެވެ. އަދި ނުބައި ނިމުމުން ދުރުހެލިކޮށްދޭ ކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ تَقِي مَصَارِعَ السَّوْءِ، وَالصَّدَقَةُ خَفِيًّا تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ،
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ކޮންމެ މަހަކު ތިން ދުވަހު ރޯދަ ހިފުން އަޅަމެންގެ ވެރިރައްބަކީ ޝުކުރުވަންތަވެވޮޑިގަތުމުގެ ޞިފަ ލިބިވޮޑިގެންވާ އިލާހެކެވެ. ވަރަށް ކުޑަ ޢަމަލަކަށްވެސް
ﷲ ތަޢާލާގެ ނިޢުމަތްތައް ލިއްބައިދޭ އަދި އެއިލާހުގެ ޢުޤޫބާތް އެއްކިބާކޮށްދޭ އެންމެ ބޮޑެތި ސަބަބުތަކަކީ އެއިލާހަށް ކިޔަމަން ގަތުމާއި ކުއްތަންވުމާ އަދި އަޅުތަކުންނަށް އިޙްސާންތެރިވުމެވެ. ޝިރުކުން އެއްކިބާވެފައިވާ މިދީން އައިސްފައިވަނީ، ޢިލްމާއި ޢަމަލާއިގެންނެވެ. އަދި
އަޅުތަކުންގެ ޙައްޤުތައް އަދާކުރުމުގައި ބައެއް މީހުން ފަރުވާކުޑަކުރެއެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ އަޅުވެރިކަން ފުރިހަމަވަނީ ހަމައެކަނި އެމީހަކާ އޭނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ އިލާހާ ދެމެދުގައިވާ ކަންކަން އިޞްލާޙުކުރުމުން ކަމުގައެވެ. އިބްނު ރަޖަބު ވިދާޅުވިއެވެ. “ﷲ
ރިވެތި އަޚުލާޤުގައިވަނީ ހުރިހާ ހެޔޮކަމެއް ޖަމާކުރެވިގެންނެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «البِرُّ: حُسْنُ الْخُلُقِ» [رواه مسلم] މާނައީ: “ހެޔޮކަމަކީ ޚުލުޤު ރިވެތިވުމެވެ.” ނަބިއްޔާ ﷺ ގެ ޚުލުޤު ހުންނެވި ގޮތް ބަޔާންކޮށްދެއްވަމުން އަނަސް
ރިވެތި އަޚްލާޤަކީ އަޅުކަންތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މާތްވެގެންވާ އެއް އަޅުކަމެކެވެ.[1] ވަރަށް ގިނަމީހުންނަށް މިކަން ނޭނގެއެވެ. އިބްނު ރަޖަބު ވިދާޅުވިއެވެ. “ވަރަށް ގިނަމީހުންނަށް ހީވެފައި އޮންނަނީ ތަޤްވާވެރިވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲ ތަޢާލާގެ ޙައްޤުތައް އަދާކުރުންކަމުގައެވެ.
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ގިނައިން ޛިކުރުކުރުން ﷲ ގެ ޛިކުރުކުރުމީ މަތިވެރިވެ މާތްވުމުގެ މީޒާނެވެ. އެއީ ތިބާގެ ދޫ އެއިން ޒީނަތްތެރިކުރެވޭ ކަމެވެ. އަދި އަޅާއާއި
ރޭ އަޅުކަން ދޫކޮށްލާ މީހުންނަށް އިހުގެ ޞާލިޙު ބޭކަލުން ޢައިބު ކިޔައި އުޅުއްވިއެވެ. ޙަސަނުލް ބަޞްރީ رحمه الله ވިދާޅުވިއެވެ. “ރޭ އަޅުކަން ދޫކޮށްލާމީހަކު އެކަން އެކުރަނީ ފާފައެއްގެ ސަބަބުންނެވެ.” އެކަލޭގެފާނު މިބަސްފުޅު ވިދާޅުވެފައި
ސުންނަތްކަންކަމުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މާތްވެގެންވާ ބައެއް ޢަމަލުތައް ރޭ އަޅުކަންކުރުން 1 ސުންނަތް ނަމާދުތަކަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ޙަޟްރަތުގައި އެންމެ މަތިވެރިވެގެންވާ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިން ޢަމަލެކެވެ. ރޭގަނޑު އަނދިރިވާ ވަޤުތަކީ އަގުހުރި
ފަރުޟުކުރައްވާފައިވާ ޢަމަލުތަކަށްފަހު އެންމެ މޮޅުއިތުރުވެގެންވަނީ ސުންނަތްކުރައްވާފައިވާ ޢަމަލުތަކެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ﷺ: ((إِنَّ اللَّهَ
އެހެންކަމުން އުންމުލްމުއުމިނީން ޢާއިޝާ رضي الله عنها ބަޔަކަށް ހަދިޔާއެއް ފޮނުއްވާނަމަ އެގެންދާމީހާ ގާތު ވިދާޅުވެއެވެ. “އަހަރެމެންނަށްޓަކައި އެބައިމީހުންކޮށްދޭ ދުޢާ އަޑުއަހާށެވެ. އެއީ އެކުރި ދުޢާއަކާ އެއްފަދަ ދުޢާއެއް އެބައިމީހުންނަށް ކޮށްދިނުމަށްޓަކައެވެ. އޭރުން އަހަރެމެންގެ
އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު ޞަދަޤާތްކުރުމަކީ އަޅާގެ ދަރަޖަ މަތިވެރިވެގެންދާކަމެކެވެ. އެއީ އެކަންކުރާއިރު ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ މީހެއްގެ ދުޢާ ލިބުމުގެ އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ ޘަނާލިބުމަށް އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ މަޝްހޫރުވުމަށް އެދުމެއް ނެތި ނުވަތަ ދުނިޔަވީ މަންފާއެއް
ޞަދަޤާތްކުރާމީހާ ޞަދަޤާތްކުރާ ކޮންމެ ފަހަރަކު އޭނާގެ ހިތާއި މޭ އެކަމަށްޓަކައި ތަނަވަސްވެއެވެ. އިބްނުލް ޤައްޔިމް ވިދާޅުވިއެވެ. “ޞަދަޤާތްކުރުމުގައި މިނޫން އެހެން ފައިދާއެއް ނުވި ނަމަވެސް، މިކަމަށްޓަކައި އަޅާ މިކަން ގިނަކުރުމާއި މިކަމަށް އަވަސްވެގަތުން ޙައްޤެވެ.
ޞަދަޤާތްކުރުމަކީ، ﷲ ގެ އިޛުނަފުޅާއެކު މުޞީބާތްތަކާއި ދަތިކަން ފިލުވައިދޭ ކަމެކެވެ. އިބްނުލް ޤައްޔިމު ވިދާޅުވިއެވެ. “ޞަދަޤާތްކުރުމާއި އިޙްސާންތެރިވުމީ މުޞީބާތްތަކާއި އެސްފީނައާ އަދި ޙަސަދަވެރިންގެ ނުބައިކަން އެއްކިބާކުރުމުގައި އަޖައިބުކުރަނިވި އަސަރެއްކުރުވާކަމެކެވެ. މިކަމުގައި ކުރީގެ އުންމަތްތަކުގެ ތަޖުރިބާ
ޞަދަޤާތް ކުރުމަކީ ނުބައިނިމުމުން ދުރުކޮށްދޭކަމެކެވެ. އަދި އެއީ މުޞީބާތްތައް އެއްކިބާވެސްކޮށްދޭކަމެކެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން މުދާ ރައްކާތެރިވެއެވެ. އަދި ރިޒުޤުތަނަވަސްވެއެވެ. އަދި ހިތަށް އުފާވެރިކަން އިޙްސާސްވެއެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން ﷲއާ މެދު އޮންނަ
