ބައެއް ޢިލްމުވެރިން، ބައެއް ފޮތްތަކާއެކު ގިނަ އަހަރުތަކަށް ހޭދަކުރައްވައެވެ. އިބްނު ޙަޒަމް ވިދާޅުވިއެވެ.[1] “ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އެފޮތާއެކު، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުގެ ބޮޑުބައެއް ހޭދަކުރެއްވީމެވެ.” އެކަލޭގެފާނު އިޝާރާތްކުރައްވާފައި އެވާ ފޮތުގައިވަނީ 80 ޞަފްޙާއެވެ. އަދި އިބްނު ހަޖަރުވަނީ
އެއްފަހަރާ ޢިލްމު ހޯދައިގަތުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޢިލްމު އެއްފަހަރާ ހޯދަން އުޅޭ މީހެއްގެ ކިބައިން އެ އެކުއެކީ އެޢިލްމު ނެތިގެންވެސްދާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެއްޗަކަށްފަހު އެއްޗެއް އުނގެނޭށެވެ. ދުވަސްތަކާއި ރޭތަކަށް ބަހާލައިގެން އެކަންކުރާށެވެ.
ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރާމީހަކީ ބަދުބަސް ރައްދުކުރެވިފައިވާ ދެޖަމާޢަތަކުން ސަލާމަތްވެފައިވާ މީހެކެވެ. އެއީ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނެވެ. ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރަންޖެހެނީ ހަމައެކަނި އަޅުކަންތައް އަދާކުރާއިރަކު ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްހެއްޔެވެ. މީސްތަކުންނާ މުޢާމަލާތްތައްކުރާއިރުވެސް އެއަށް ޢަމަލުކުރަން ޖެހެއެވެ. ފަހެ ވާހަކަދެއްކުމުގައި
އެކި ޢިލްމުތައް ލެއްވިފައިވަނީ ފައިދާކުރަނިވި ޢިލްމަށް މަގުދެއްކުމަށެވެ. ޢިލްމަކީ ހަމައެކަނި ނޭނގޭ އެއްޗެއް ދެނެގަތުމެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ އެނގުނެ އެއްޗަކުން ފައިދާކުރުމެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި ފައިދާކުރަނިވި ޢިލްމަކީ އޭގެ އަޘަރު ޢިލްމުވެރިޔާގެ ކިބައިން ފެންނަން
ޢިލްމުވެރިންގެ ދަރުސްތަކަށް ޙާޟިރުވުމަކީ މަތިވެރި އަޅުކަމެކެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ދަރުސްތަކުގެ ސަބަބުން އީމާންކަން އިތުރުވެއެވެ. އަދި ޞާލިޙުންނާ އެއްމަޖުލިސްކުރެއެވެ. އެބޭފުޅުންގެ މޫނުތަކުން ފެނިގެންދަނީ ﷲ އަށް ބިރުވެތިވުމުގެ އަލާމަތެވެ. އަދި އުންމަތަށް ނަޞީޙަތްތެރިވާތަނެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ މަޖުލިސްތަކަށް
އީމާންކަމުގެ ފުރިހަމަކަންވަނީ އެކަމާ ގުޅިފައެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((والذي نفسي بيده لا تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا وَلاَ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلاَ أَدُلُّكُمْ عَلَى
ﷲ އަށްޓަކައިވާ ލޯތްބަކީ އަމާންކަން ލިބިގެންވާ އެއްޗެކެވެ. އެކަންވަނީ އެންމެހާ އޮޅުވާލުންތަކުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ. އަދި ޚިޔާނާތްތެރިކަމާއި ނިކަމެތިކޮށްލުމުންވެސް އެކަންވަނީ ދުރުހެލިވެގެންނެވެ. ނުވިސްނާ ހުއްޓާ ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިކޮށްފާނެކަމަށް އެކަމުގައި ބިރުވެތިވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ދުނިޔަވީ މަޞްލަޙަތުތަކެއް
ﷲ އަށްޓަކައި ބޭއްވި ގުޅުމެއް ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ ގުޅުމެއް ޤިޔާމަތް ދުވަހު ޢަދާވާތްތެރިކަމަށް ބަދަލުވެގެންދާނެއެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ﴾ [الزخرف ٦٧] މާނައީ:
ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރައްވަން އުޅުއްވިއިރު އަބޫ ޙާތިމު އަށް ދިމާވި އުނދަގޫތައްވެސް އެކަލޭގެފާނު ކިޔައިދެއްވިއެވެ. ވިދާޅުވިއެވެ. “(ހިޖުރައިން) 214ވަނަ ބަޞަރާގައި 8 މަސް ދުވަސް ތިމަންކަލޭގެފާނު މަޑުކުރީމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ބޭނުންވީ އެއް އަހަރު މަޑުކުރާށެވެ. ފަހެ
އިމާމުލް ބުޚާރީ ބީރައްޓެއްސެއްގެ ގޮތުގައި އުޅުއްވި ދުވަސްވަރު، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢައުރަ ނިވާކޮށްލެވޭ ވަރުވެސް ބައެއް ފަހަރު ލިބިވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އިމާމުލް ބުޚާރީގެ ބަޔޯގްރަފީ ލިޔުއްވަމުން ޚަޠީބުލް ބަޣްދާދީ ވިދާޅުވިއެވެ.[1] “އުމަރު ބުން އަލްއަޝްޤަރު ވިދާޅުވިއެވެ. ބަޞަރާގައި
އަމިއްލަ ރަށް ދޫކޮށްފައި ދިޔުމަކީ ނަފްސަށް އުނދަގޫކަމެކެވެ. އަދި އެއީ ތަބީޢީގޮތުންވެސް ބުރަކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم މައްކާއިން ނެރެލެވުމުން، އެބިމާ ދިމާއަށް ބެއްލެވުމަށް ފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((وَاللهِ إِنَّكِ لَخَيْرُ
ބީރައްޓެހިވެފައިވާމީހާ ﷲ އަށް ތެދުވެރިވެއްޖެނަމަ، އެބީރައްޓެހިކަމާ ކުރިމަތިލުމަށް، ﷲ ތަޢާލާ އެމީހެއްގެ މޭ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވާނެއެވެ. ފަހެ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم މަދީނާއަށް ވެދެވަޑައިގެންނެވީ ﷲ އަށް ތެދުވެރިވާ ޙާލު، އެއިލާހަށްޓަކައެވެ. އަދި
އަދިވެސް އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ. ما في المقامِ لِذي عَقلٍ وَذي أَدَبِ**** مِن راحَةٍ فَدَعِ الأَوطانَ وَاغتَــرِبِ ޤާއިމުވެ ހުރެގެން ބުއްދިވެރިއަކަށް އަދި އަދަބުވެރިއަކަށް އަރާމެއް ނެތެވެ. ފަހެ އަމިއްލަ
އަމިއްލަ ރަށާއި ޢާއިލާ ދޫކޮށް ދުރު ހިސާބުތަކަށް ދިޔުމަކީ މީހާގެ ޙަޤީޤީ ސޫރަ ފާޅުވެ އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަ ރިވެތި ސިފަތައް ހާމަވާކަމެކެވެ. ބީރައްޓެއްސެއްގެ ގޮތުގައި އުޅުމުން ޙަޔާތުގެ ދަތިތަކަށާއި އުނދަގޫ އިމްތިޙާނުތަކަށް މީހާ
އަދި ތިބާގެ އުސްތާޛު ދެއްވާ ނަސޭޙަތްތަކަށާއި ތިބާގެ ކަންކަމުގައި އެބަހައްޓާ އިޚްލާޞްތެރިކަމަށް ޝުކުރުއަދާކުރާށެވެ. އެހެނީ މީސްތަކުންނަށް ޝުކުރުވެރިނުވާ މީހަކު، ﷲ އަށް ޝުކުރުވެރި ނުވާނެއެވެ. އަދި އުސްތާޛަށް ޢުޛުރު ހޯދައިދީ، ކިޔަވާ ކުދިން، އެކުދިންގެ
ޢިލްމުވެރިންގެ މަޖުލިސްތަކުގައި ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބަދަލުގައި، އަޑުއެހުމަށް ބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދޭށެވެ. އަދި ސުވާލުކުރާއިރު އޮޅުންފިލުވުމަށް ސުވާލުކުރާށެވެ. އުނދަގޫކުރުމުގެ ގޮތުން ސުވާލުނުކުރާށެވެ. ލުޤުމާނުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. “އޭ ދަރިފުޅާއެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އިށީންނާށެވެ. އެހެނީ ވާރޭގެ ސަބަބުން
ބައެއް ޢިލްމުވެރިން، ބައެއް ފޮތްތަކާއެކު ގިނަ އަހަރުތަކަށް ހޭދަކުރައްވައެވެ. އިބްނު ޙަޒަމް ވިދާޅުވިއެވެ.[1] “ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އެފޮތާއެކު، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ޢުމުރުގެ ބޮޑުބައެއް ހޭދަކުރެއްވީމެވެ.” އެކަލޭގެފާނު އިޝާރާތްކުރައްވާފައި އެވާ ފޮތުގައިވަނީ 80 ޞަފްޙާއެވެ. އަދި އިބްނު ހަޖަރުވަނީ
އެއްފަހަރާ ޢިލްމު ހޯދައިގަތުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޢިލްމު އެއްފަހަރާ ހޯދަން އުޅޭ މީހެއްގެ ކިބައިން އެ އެކުއެކީ އެޢިލްމު ނެތިގެންވެސްދާނެއެވެ. ނަމަވެސް އެއްޗަކަށްފަހު އެއްޗެއް އުނގެނޭށެވެ. ދުވަސްތަކާއި ރޭތަކަށް ބަހާލައިގެން އެކަންކުރާށެވެ.
ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރާމީހަކީ ބަދުބަސް ރައްދުކުރެވިފައިވާ ދެޖަމާޢަތަކުން ސަލާމަތްވެފައިވާ މީހެކެވެ. އެއީ ޔަހޫދީންނާއި ނަޞާރާއިންނެވެ. ޢިލްމަށް ޢަމަލުކުރަންޖެހެނީ ހަމައެކަނި އަޅުކަންތައް އަދާކުރާއިރަކު ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއްހެއްޔެވެ. މީސްތަކުންނާ މުޢާމަލާތްތައްކުރާއިރުވެސް އެއަށް ޢަމަލުކުރަން ޖެހެއެވެ. ފަހެ ވާހަކަދެއްކުމުގައި
އެކި ޢިލްމުތައް ލެއްވިފައިވަނީ ފައިދާކުރަނިވި ޢިލްމަށް މަގުދެއްކުމަށެވެ. ޢިލްމަކީ ހަމައެކަނި ނޭނގޭ އެއްޗެއް ދެނެގަތުމެއް ނޫނެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އެއީ އެނގުނެ އެއްޗަކުން ފައިދާކުރުމެވެ. ޙަޤީޤަތުގައި ފައިދާކުރަނިވި ޢިލްމަކީ އޭގެ އަޘަރު ޢިލްމުވެރިޔާގެ ކިބައިން ފެންނަން
ޢިލްމުވެރިންގެ ދަރުސްތަކަށް ޙާޟިރުވުމަކީ މަތިވެރި އަޅުކަމެކެވެ. އެބޭފުޅުންގެ ދަރުސްތަކުގެ ސަބަބުން އީމާންކަން އިތުރުވެއެވެ. އަދި ޞާލިޙުންނާ އެއްމަޖުލިސްކުރެއެވެ. އެބޭފުޅުންގެ މޫނުތަކުން ފެނިގެންދަނީ ﷲ އަށް ބިރުވެތިވުމުގެ އަލާމަތެވެ. އަދި އުންމަތަށް ނަޞީޙަތްތެރިވާތަނެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ މަޖުލިސްތަކަށް
އީމާންކަމުގެ ފުރިހަމަކަންވަނީ އެކަމާ ގުޅިފައެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((والذي نفسي بيده لا تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا وَلاَ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلاَ أَدُلُّكُمْ عَلَى
ﷲ އަށްޓަކައިވާ ލޯތްބަކީ އަމާންކަން ލިބިގެންވާ އެއްޗެކެވެ. އެކަންވަނީ އެންމެހާ އޮޅުވާލުންތަކުން އެއްކިބާވެގެންނެވެ. އަދި ޚިޔާނާތްތެރިކަމާއި ނިކަމެތިކޮށްލުމުންވެސް އެކަންވަނީ ދުރުހެލިވެގެންނެވެ. ނުވިސްނާ ހުއްޓާ ނުރައްކަލެއް ކުރިމަތިކޮށްފާނެކަމަށް އެކަމުގައި ބިރުވެތިވާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ. އަދި ދުނިޔަވީ މަޞްލަޙަތުތަކެއް
ﷲ އަށްޓަކައި ބޭއްވި ގުޅުމެއް ފިޔަވައި އެހެން ހުރިހާ ގުޅުމެއް ޤިޔާމަތް ދުވަހު ޢަދާވާތްތެރިކަމަށް ބަދަލުވެގެންދާނެއެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. ﴿الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ﴾ [الزخرف ٦٧] މާނައީ:
ޢިލްމު ޙާޞިލުކުރައްވަން އުޅުއްވިއިރު އަބޫ ޙާތިމު އަށް ދިމާވި އުނދަގޫތައްވެސް އެކަލޭގެފާނު ކިޔައިދެއްވިއެވެ. ވިދާޅުވިއެވެ. “(ހިޖުރައިން) 214ވަނަ ބަޞަރާގައި 8 މަސް ދުވަސް ތިމަންކަލޭގެފާނު މަޑުކުރީމެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ބޭނުންވީ އެއް އަހަރު މަޑުކުރާށެވެ. ފަހެ
އިމާމުލް ބުޚާރީ ބީރައްޓެއްސެއްގެ ގޮތުގައި އުޅުއްވި ދުވަސްވަރު، އެކަލޭގެފާނުގެ ޢައުރަ ނިވާކޮށްލެވޭ ވަރުވެސް ބައެއް ފަހަރު ލިބިވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އިމާމުލް ބުޚާރީގެ ބަޔޯގްރަފީ ލިޔުއްވަމުން ޚަޠީބުލް ބަޣްދާދީ ވިދާޅުވިއެވެ.[1] “އުމަރު ބުން އަލްއަޝްޤަރު ވިދާޅުވިއެވެ. ބަޞަރާގައި
އަމިއްލަ ރަށް ދޫކޮށްފައި ދިޔުމަކީ ނަފްސަށް އުނދަގޫކަމެކެވެ. އަދި އެއީ ތަބީޢީގޮތުންވެސް ބުރަކަމެކެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم މައްކާއިން ނެރެލެވުމުން، އެބިމާ ދިމާއަށް ބެއްލެވުމަށް ފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((وَاللهِ إِنَّكِ لَخَيْرُ
ބީރައްޓެހިވެފައިވާމީހާ ﷲ އަށް ތެދުވެރިވެއްޖެނަމަ، އެބީރައްޓެހިކަމާ ކުރިމަތިލުމަށް، ﷲ ތަޢާލާ އެމީހެއްގެ މޭ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވާނެއެވެ. ފަހެ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم މަދީނާއަށް ވެދެވަޑައިގެންނެވީ ﷲ އަށް ތެދުވެރިވާ ޙާލު، އެއިލާހަށްޓަކައެވެ. އަދި
އަދިވެސް އިމާމު ޝާފިޢީ ވިދާޅުވިއެވެ. ما في المقامِ لِذي عَقلٍ وَذي أَدَبِ**** مِن راحَةٍ فَدَعِ الأَوطانَ وَاغتَــرِبِ ޤާއިމުވެ ހުރެގެން ބުއްދިވެރިއަކަށް އަދި އަދަބުވެރިއަކަށް އަރާމެއް ނެތެވެ. ފަހެ އަމިއްލަ
އަމިއްލަ ރަށާއި ޢާއިލާ ދޫކޮށް ދުރު ހިސާބުތަކަށް ދިޔުމަކީ މީހާގެ ޙަޤީޤީ ސޫރަ ފާޅުވެ އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި ހުންނަ ރިވެތި ސިފަތައް ހާމަވާކަމެކެވެ. ބީރައްޓެއްސެއްގެ ގޮތުގައި އުޅުމުން ޙަޔާތުގެ ދަތިތަކަށާއި އުނދަގޫ އިމްތިޙާނުތަކަށް މީހާ
އަދި ތިބާގެ އުސްތާޛު ދެއްވާ ނަސޭޙަތްތަކަށާއި ތިބާގެ ކަންކަމުގައި އެބަހައްޓާ އިޚްލާޞްތެރިކަމަށް ޝުކުރުއަދާކުރާށެވެ. އެހެނީ މީސްތަކުންނަށް ޝުކުރުވެރިނުވާ މީހަކު، ﷲ އަށް ޝުކުރުވެރި ނުވާނެއެވެ. އަދި އުސްތާޛަށް ޢުޛުރު ހޯދައިދީ، ކިޔަވާ ކުދިން، އެކުދިންގެ
ޢިލްމުވެރިންގެ މަޖުލިސްތަކުގައި ވާހަކަދެއްކުމުގެ ބަދަލުގައި، އަޑުއެހުމަށް ބޮޑަށް ސަމާލުކަން ދޭށެވެ. އަދި ސުވާލުކުރާއިރު އޮޅުންފިލުވުމަށް ސުވާލުކުރާށެވެ. އުނދަގޫކުރުމުގެ ގޮތުން ސުވާލުނުކުރާށެވެ. ލުޤުމާނުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. “އޭ ދަރިފުޅާއެވެ. ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި އިށީންނާށެވެ. އެހެނީ ވާރޭގެ ސަބަބުން
