އިބްނު ޚުޒައިމާ رحمه الله 1
އެކަލޭގެފާނުގެ ފުރިހަނަ ނަމަކީ: محمد بن إسحاق بن خزيمة بن المغيرة بن صالح بن بكر، السُّلمي النيسابوري އެވެ.
އެކަލޭގެފާނުގެ ފުރިހަނަ ނަމަކީ: محمد بن إسحاق بن خزيمة بن المغيرة بن صالح بن بكر، السُّلمي النيسابوري އެވެ.
ޝައިޚް އަވަހާރަވީ 11 ރަބީޢުލްއާޚިރު 1440 ވީ އަންގާރަ ދުވަހު މައްކާގައެވެ.
ފުރިހަމަ ނަން: ސަޢީދު ބުން ޢަލީ ބުން ވަހްފު ބުން މުޙައްމަދު އަލްޤަޙްޠާނީއުފަންވީ: 25 ޝައްވާލު 1372 ގައި އަބްހާގެ އިރުމަތީގައިވާ ވާދީ އަލްޢަރީންގައި އަވަހާރަވީ: 21 މުޙައްރަމް 1440 – 01 އޮކްޓޯބަރ
ފުރިހަމަ ނަން: އަބޫބަކުރު ޖާބިރު ބުން މޫސާ ބުން ޢަބްދުލްޤާދިރު ބުން ޖާބިރު އަބޫބަކުރު އަލްޖަޒާއިރީ އުފަންވީ: 1342 – 1921 ގައި ޖަޒާއިރުގެ ދެކުނުގައިވާ ލީވާ (Lioua) ކިޔާ ރަށުގައި އަވަހާރަވީ: 4
އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތްތައް އިމާމު ޛަހަބީ މި މަޢޫޟޫގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ވާހަކަތައް ކުރުގޮތަކަށް މިތަނުގައި ހިމަނާލާނަމެވެ. ابن الجوزي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަމިއްލަ ފޮތްތަކެއް ލިޔުއްވުން އެއީ ރަނގަޅުކަމެއްކަމަށް އިމާމު އަޙްމަދު ދެކެވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތަކާއި މައްސަލަތަކާއިމެދު
ދެންފަހެ ހިޖުރައިން ދުއިސައްތަ ތިރީސް ދެވަނައަހަރުގެ ޛުލް ޙައްޖު މަހުގައި މުޢުތަޞިމްގެ އަނިޔާވެރި ވެރިކަން ނިމި މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމަށް ފެށުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲގެ ރަޙުމަތުން މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމުގައި އިމާމު އަޙްމަދު ރަޙިމަހުﷲ މިނިވަންވިއެވެ. އަދި
ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޕުރޮފެސަރު ޑރ. އައްޞިއްދީޤު މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޟަރީރުއަކީ، ސޫދާނަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ، ޒަމާނީ އިސްލާމީ މާލީ މުޢާމަލާތްތަކާގުޅޭ ދާއިރާއިން ތަޚައްޞުޞު (ސްޕެޝަލައިޒް) ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި، މޮޅު ޢިލްމުވެރިޔެއް އަދި ކުޅަދާނަ ބާޙިޘެކެވެ. އެ ބޭފުޅާ
2- އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު ދެންފަހެ މައުމޫނު މަރުވުމުން އެކަލޭގެފާނު ބަޣުދާދަށް އަނބުރާ ފޮނުވާލެވުނެވެ. އަދި ޖަލުގައި ބަންދުކުރެވި މުޢުތަޞިމުގެ އަނިޔާވެރިކަން ތަޙައްމަލު ކުރަން ޖެހުނެވެ. أبو بكر المرُّوذي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙުމަދު ބުން ޙަންބަލް
އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު -1 އިމާމް އަޙްމަދު ގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި ހަތަރު ޚަލީފާއިން ދިމާވެފައި ވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއްމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ހަރުކައި އިިންޒާދީއުޅުނެވެ. އަދި އަނެއްބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ބަންދުކޮށް ޖަލައްލައި ތަޅައި އަނިޔާކޮށް ހެދިއެވެ.
ސުންނަތުގައި ހިއްޕެވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ އިމާމުކަމުގައި ތަނބެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ ޙަދީޘްތަކަށް ތަބާވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ނަމޫނާއާއި ހެޔޮމީހުންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު މުލާޒަމާ ވީތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްތަކަށް
އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުލާޤު الخلال ވިދާޅުވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދުﷲގެ އަދަބުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވަމުން أبو بكر المروزي ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާ محمد بن حسين ތިމަންބޭކަލުންނަށް ކިޔާދެއްވިއެވެ. “އަބޫ ޢަބްދުﷲ އަކީ ޚުލްޤުނުބައި މީސްތަކުންނާއިމެދު
ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
أبو يعلي الموصلي ވިދާޅުވިއެވެ. أحمد بن إبراهيم الدورقي ވިދާޅުވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އާއިމެދު މީހަކު ނުބައިގޮތަކަށް ވާހަކަދައްކާ އަޑު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިވިއްޖެނަމަ އެމީހެއްގެ
އެކަލޭގެފާނަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ކިޔުއްވާފައިވާ ޘަނާ. އިމާމް ޢަހްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ ޢިލްމުގެ ފުންމިން ނޭގޭ ކަނޑެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ޢިލްމުވެރިން ކިޔުއްވާފައިވާ ޘަނާތައް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔަން ވެއްޖެނަމަ މިލިޔުން އިންތިހާއަށް
ކިޔަވާވިދާޅުވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. އިމާމު އަޙްމަދުގެ ދަރިކަލުން أبو الفضل ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕަ ވިދާޅުވިއެވެ. “ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުމުރުން ސޯޅަ އަހަރުގައި ޙަދީޘް ކިޔަވަން ފެށީމެވެ. އަދި ހުޝައިމު[1] އަވަހާރަވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ
އެކަލޭގެފާނުގެ ފުރިހަނަ ނަމަކީ: محمد بن إسحاق بن خزيمة بن المغيرة بن صالح بن بكر، السُّلمي النيسابوري އެވެ.
ޝައިޚް އަވަހާރަވީ 11 ރަބީޢުލްއާޚިރު 1440 ވީ އަންގާރަ ދުވަހު މައްކާގައެވެ.
ފުރިހަމަ ނަން: ސަޢީދު ބުން ޢަލީ ބުން ވަހްފު ބުން މުޙައްމަދު އަލްޤަޙްޠާނީއުފަންވީ: 25 ޝައްވާލު 1372 ގައި އަބްހާގެ އިރުމަތީގައިވާ ވާދީ އަލްޢަރީންގައި އަވަހާރަވީ: 21 މުޙައްރަމް 1440 – 01 އޮކްޓޯބަރ
ފުރިހަމަ ނަން: އަބޫބަކުރު ޖާބިރު ބުން މޫސާ ބުން ޢަބްދުލްޤާދިރު ބުން ޖާބިރު އަބޫބަކުރު އަލްޖަޒާއިރީ އުފަންވީ: 1342 – 1921 ގައި ޖަޒާއިރުގެ ދެކުނުގައިވާ ލީވާ (Lioua) ކިޔާ ރަށުގައި އަވަހާރަވީ: 4
އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތްތައް އިމާމު ޛަހަބީ މި މަޢޫޟޫގައި ލިޔުއްވާފައިވާ ވާހަކަތައް ކުރުގޮތަކަށް މިތަނުގައި ހިމަނާލާނަމެވެ. ابن الجوزي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަމިއްލަ ފޮތްތަކެއް ލިޔުއްވުން އެއީ ރަނގަޅުކަމެއްކަމަށް އިމާމު އަޙްމަދު ދެކެވަޑައިނުގަންނަވައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތަކާއި މައްސަލަތަކާއިމެދު
ދެންފަހެ ހިޖުރައިން ދުއިސައްތަ ތިރީސް ދެވަނައަހަރުގެ ޛުލް ޙައްޖު މަހުގައި މުޢުތަޞިމްގެ އަނިޔާވެރި ވެރިކަން ނިމި މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމަށް ފެށުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲގެ ރަޙުމަތުން މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމުގައި އިމާމު އަޙްމަދު ރަޙިމަހުﷲ މިނިވަންވިއެވެ. އަދި
ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޕުރޮފެސަރު ޑރ. އައްޞިއްދީޤު މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޟަރީރުއަކީ، ސޫދާނަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ، ޒަމާނީ އިސްލާމީ މާލީ މުޢާމަލާތްތަކާގުޅޭ ދާއިރާއިން ތަޚައްޞުޞު (ސްޕެޝަލައިޒް) ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި، މޮޅު ޢިލްމުވެރިޔެއް އަދި ކުޅަދާނަ ބާޙިޘެކެވެ. އެ ބޭފުޅާ
2- އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު ދެންފަހެ މައުމޫނު މަރުވުމުން އެކަލޭގެފާނު ބަޣުދާދަށް އަނބުރާ ފޮނުވާލެވުނެވެ. އަދި ޖަލުގައި ބަންދުކުރެވި މުޢުތަޞިމުގެ އަނިޔާވެރިކަން ތަޙައްމަލު ކުރަން ޖެހުނެވެ. أبو بكر المرُّوذي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙުމަދު ބުން ޙަންބަލް
އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު -1 އިމާމް އަޙްމަދު ގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި ހަތަރު ޚަލީފާއިން ދިމާވެފައި ވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއްމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ހަރުކައި އިިންޒާދީއުޅުނެވެ. އަދި އަނެއްބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ބަންދުކޮށް ޖަލައްލައި ތަޅައި އަނިޔާކޮށް ހެދިއެވެ.
ސުންނަތުގައި ހިއްޕެވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ އިމާމުކަމުގައި ތަނބެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ ޙަދީޘްތަކަށް ތަބާވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ނަމޫނާއާއި ހެޔޮމީހުންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު މުލާޒަމާ ވީތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްތަކަށް
އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުލާޤު الخلال ވިދާޅުވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދުﷲގެ އަދަބުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވަމުން أبو بكر المروزي ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާ محمد بن حسين ތިމަންބޭކަލުންނަށް ކިޔާދެއްވިއެވެ. “އަބޫ ޢަބްދުﷲ އަކީ ޚުލްޤުނުބައި މީސްތަކުންނާއިމެދު
ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
أبو يعلي الموصلي ވިދާޅުވިއެވެ. أحمد بن إبراهيم الدورقي ވިދާޅުވަނިކޮށް ތިމަންކަލޭގެފާނު އަޑުއެއްސެވީމެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އާއިމެދު މީހަކު ނުބައިގޮތަކަށް ވާހަކަދައްކާ އަޑު ތިޔަބައިމީހުންނަށް އިވިއްޖެނަމަ އެމީހެއްގެ
އެކަލޭގެފާނަށް ބައެއް ޢިލްމުވެރިން ކިޔުއްވާފައިވާ ޘަނާ. އިމާމް ޢަހްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ ޢިލްމުގެ ފުންމިން ނޭގޭ ކަނޑެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެކަލޭގެފާނަށް ޢިލްމުވެރިން ކިޔުއްވާފައިވާ ޘަނާތައް ތަފްޞީލުކޮށް ލިޔަން ވެއްޖެނަމަ މިލިޔުން އިންތިހާއަށް
ކިޔަވާވިދާޅުވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. އިމާމު އަޙްމަދުގެ ދަރިކަލުން أبو الفضل ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ބައްޕަ ވިދާޅުވިއެވެ. “ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ އުމުރުން ސޯޅަ އަހަރުގައި ޙަދީޘް ކިޔަވަން ފެށީމެވެ. އަދި ހުޝައިމު[1] އަވަހާރަވީ ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ