ދެންފަހެ ހިޖުރައިން ދުއިސައްތަ ތިރީސް ދެވަނައަހަރުގެ ޛުލް ޙައްޖު މަހުގައި މުޢުތަޞިމްގެ އަނިޔާވެރި ވެރިކަން ނިމި މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމަށް ފެށުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲގެ ރަޙުމަތުން މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމުގައި އިމާމު އަޙްމަދު ރަޙިމަހުﷲ މިނިވަންވިއެވެ. އަދި
ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޕުރޮފެސަރު ޑރ. އައްޞިއްދީޤު މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޟަރީރުއަކީ، ސޫދާނަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ، ޒަމާނީ އިސްލާމީ މާލީ މުޢާމަލާތްތަކާގުޅޭ ދާއިރާއިން ތަޚައްޞުޞު (ސްޕެޝަލައިޒް) ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި، މޮޅު ޢިލްމުވެރިޔެއް އަދި ކުޅަދާނަ ބާޙިޘެކެވެ. އެ ބޭފުޅާ
2- އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު ދެންފަހެ މައުމޫނު މަރުވުމުން އެކަލޭގެފާނު ބަޣުދާދަށް އަނބުރާ ފޮނުވާލެވުނެވެ. އަދި ޖަލުގައި ބަންދުކުރެވި މުޢުތަޞިމުގެ އަނިޔާވެރިކަން ތަޙައްމަލު ކުރަން ޖެހުނެވެ. أبو بكر المرُّوذي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙުމަދު ބުން ޙަންބަލް
އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު -1 އިމާމް އަޙްމަދު ގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި ހަތަރު ޚަލީފާއިން ދިމާވެފައި ވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއްމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ހަރުކައި އިިންޒާދީއުޅުނެވެ. އަދި އަނެއްބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ބަންދުކޮށް ޖަލައްލައި ތަޅައި އަނިޔާކޮށް ހެދިއެވެ.
ސުންނަތުގައި ހިއްޕެވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ އިމާމުކަމުގައި ތަނބެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ ޙަދީޘްތަކަށް ތަބާވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ނަމޫނާއާއި ހެޔޮމީހުންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު މުލާޒަމާ ވީތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްތަކަށް
އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުލާޤު الخلال ވިދާޅުވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދުﷲގެ އަދަބުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވަމުން أبو بكر المروزي ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާ محمد بن حسين ތިމަންބޭކަލުންނަށް ކިޔާދެއްވިއެވެ. “އަބޫ ޢަބްދުﷲ އަކީ ޚުލްޤުނުބައި މީސްތަކުންނާއިމެދު
ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ: “ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ޒައިނަބް ބިންތު ޖަޙްޝް رضي الله عنها ގެ އަރިހުގައި ތިމަންކަމަނާގެ މިކަންތަކާ މެދުގައި ސުވާލުކުރައްވާ
ޤާރޫނަކީ ކާކު؟ ޤާރޫނޫގެ ވާހަކަ ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އަލްޤަޞަޞް ސޫރަތުގައި ޒިކުރު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ޤައުމުގެ މީހެކެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ގާތްތިމާގެ މީހެކެވެ. އަދި
ފަހެ ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެކަލޭގެފާނަށް ޖަވާބުދާރީވެވަޑައިގެންނެވުމަށް ފަހު އޮށޯންނެވިތަނާހެން ، އަދި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނެވި ތަނުން ތެދުވެވަޑައިވެސްނުގަންނަވަނީސް އެކަލޭގެފާނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މިބޮޑުވެގެންވާ އިމްތިޙާނުން ސަލާމަތްވުމަށް އެހީއެއްވެދެވޭނެ އެއްވެސް މަޚްލޫޤެއް މިއުޑު ދަށުގައި ނެތްކަން ހިތްޕުޅަށް އަރައިވަޑައިގެން އަދި އެކަމަނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ އިލާހަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރާ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދޫޕުޅުން އިވިވަޑައިގެންނެވި މިކަލިމަތަކާމެދު ވަރަށް ބޮޑަށް ހައިރާންވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ބުނާނެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނޭނގުނެވެ. އުފުއްލަވަމުން ދިޔަ ވޭނާ
ގަދަކީރިތިވަންތަ މަރިވެރި ﷲ ތަޢާލާއަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރައްވާ ޙާލު ، ބޭނުންފުޅުވެވަޑައިގެންނެވި މަޤްޞަދު ފުރިހަމަކުރެއްވުމައްޓަކައި ގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަޑުއިވޭނޭހެން ސަލާމްގޮވާލެއްވުމަށްފަހު ގޭތެރެއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އޭރު ޢާއިޝާގެފާނުގެ މަންމާފުޅުގެ އިތުރުން އެކަލޭގެފާނައްޓަކައި އެބޭކަލެއްގެ ޖާނާއިމާލު
އެހިނދު އަލީގެފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅާ އެއްގޮތަށް ، އެބޭކަލުންގެ މަޝްވަރާ މަޖިލީހަށް ބަރީރާ رضي الله عنها ޙާޟިރުވުމަށް ދެންނެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެކަމަނާ ޙާޟިރުވުމުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ތިންވަނަ ދަތުރުފުޅު އެކަލޭގެފާނަކީ ބިމުގައި ގިނަގިނައިން ދަތުރުކުރައްވާ އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތިން ދަތުރުފުޅެއްގެ ވާހަކައެވެ. މިފަހަރުގެ ދަތުރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
ދެންފަހެ ހިޖުރައިން ދުއިސައްތަ ތިރީސް ދެވަނައަހަރުގެ ޛުލް ޙައްޖު މަހުގައި މުޢުތަޞިމްގެ އަނިޔާވެރި ވެރިކަން ނިމި މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމަށް ފެށުނެވެ. ދެންފަހެ ﷲގެ ރަޙުމަތުން މުތަވައްކިލުގެ ވެރިކަމުގައި އިމާމު އަޙްމަދު ރަޙިމަހުﷲ މިނިވަންވިއެވެ. އަދި
ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޕުރޮފެސަރު ޑރ. އައްޞިއްދީޤު މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޟަރީރުއަކީ، ސޫދާނަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ، ޒަމާނީ އިސްލާމީ މާލީ މުޢާމަލާތްތަކާގުޅޭ ދާއިރާއިން ތަޚައްޞުޞު (ސްޕެޝަލައިޒް) ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި، މޮޅު ޢިލްމުވެރިޔެއް އަދި ކުޅަދާނަ ބާޙިޘެކެވެ. އެ ބޭފުޅާ
2- އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު ދެންފަހެ މައުމޫނު މަރުވުމުން އެކަލޭގެފާނު ބަޣުދާދަށް އަނބުރާ ފޮނުވާލެވުނެވެ. އަދި ޖަލުގައި ބަންދުކުރެވި މުޢުތަޞިމުގެ އަނިޔާވެރިކަން ތަޙައްމަލު ކުރަން ޖެހުނެވެ. أبو بكر المرُّوذي ވިދާޅުވިއެވެ. “އަޙުމަދު ބުން ޙަންބަލް
އެކަލޭގެފާނަށް ކުރިމަތިވި އިމްތިޙާނު -1 އިމާމް އަޙްމަދު ގެ ހަޔާތްޕުޅުގައި ހަތަރު ޚަލީފާއިން ދިމާވެފައި ވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއްމީހުން އެކަލޭގެފާނަށް ހަރުކައި އިިންޒާދީއުޅުނެވެ. އަދި އަނެއްބައިމީހުން އެކަލޭގެފާނު ބަންދުކޮށް ޖަލައްލައި ތަޅައި އަނިޔާކޮށް ހެދިއެވެ.
ސުންނަތުގައި ހިއްޕެވުން أبو نعيم ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ބުން ޙަންބަލް އަކީ އިމާމުކަމުގައި ތަނބެއްފަދަ ބޭފުޅެކެވެ. އެއީ ޙަދީޘްތަކަށް ތަބާވުމުގައި އެކަލޭގެފާނު ދެއްކެވި ނަމޫނާއާއި ހެޔޮމީހުންނާއެކު އެކަލޭގެފާނު މުލާޒަމާ ވީތީއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްތަކަށް
އެކަލޭގެފާނުގެ އަޚުލާޤު الخلال ވިދާޅުވިއެވެ. އަބޫ ޢަބްދުﷲގެ އަދަބުވެރިކަމުގެ ވާހަކަ ކިޔައިދެއްވަމުން أبو بكر المروزي ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވާ محمد بن حسين ތިމަންބޭކަލުންނަށް ކިޔާދެއްވިއެވެ. “އަބޫ ޢަބްދުﷲ އަކީ ޚުލްޤުނުބައި މީސްތަކުންނާއިމެދު
ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ: “ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ޒައިނަބް ބިންތު ޖަޙްޝް رضي الله عنها ގެ އަރިހުގައި ތިމަންކަމަނާގެ މިކަންތަކާ މެދުގައި ސުވާލުކުރައްވާ
ޤާރޫނަކީ ކާކު؟ ޤާރޫނޫގެ ވާހަކަ ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އަލްޤަޞަޞް ސޫރަތުގައި ޒިކުރު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ޤައުމުގެ މީހެކެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ގާތްތިމާގެ މީހެކެވެ. އަދި
ފަހެ ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެކަލޭގެފާނަށް ޖަވާބުދާރީވެވަޑައިގެންނެވުމަށް ފަހު އޮށޯންނެވިތަނާހެން ، އަދި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނެވި ތަނުން ތެދުވެވަޑައިވެސްނުގަންނަވަނީސް އެކަލޭގެފާނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މިބޮޑުވެގެންވާ އިމްތިޙާނުން ސަލާމަތްވުމަށް އެހީއެއްވެދެވޭނެ އެއްވެސް މަޚްލޫޤެއް މިއުޑު ދަށުގައި ނެތްކަން ހިތްޕުޅަށް އަރައިވަޑައިގެން އަދި އެކަމަނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ އިލާހަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރާ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދޫޕުޅުން އިވިވަޑައިގެންނެވި މިކަލިމަތަކާމެދު ވަރަށް ބޮޑަށް ހައިރާންވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ބުނާނެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނޭނގުނެވެ. އުފުއްލަވަމުން ދިޔަ ވޭނާ
ގަދަކީރިތިވަންތަ މަރިވެރި ﷲ ތަޢާލާއަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރައްވާ ޙާލު ، ބޭނުންފުޅުވެވަޑައިގެންނެވި މަޤްޞަދު ފުރިހަމަކުރެއްވުމައްޓަކައި ގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަޑުއިވޭނޭހެން ސަލާމްގޮވާލެއްވުމަށްފަހު ގޭތެރެއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އޭރު ޢާއިޝާގެފާނުގެ މަންމާފުޅުގެ އިތުރުން އެކަލޭގެފާނައްޓަކައި އެބޭކަލެއްގެ ޖާނާއިމާލު
އެހިނދު އަލީގެފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅާ އެއްގޮތަށް ، އެބޭކަލުންގެ މަޝްވަރާ މަޖިލީހަށް ބަރީރާ رضي الله عنها ޙާޟިރުވުމަށް ދެންނެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެކަމަނާ ޙާޟިރުވުމުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ތިންވަނަ ދަތުރުފުޅު އެކަލޭގެފާނަކީ ބިމުގައި ގިނަގިނައިން ދަތުރުކުރައްވާ އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތިން ދަތުރުފުޅެއްގެ ވާހަކައެވެ. މިފަހަރުގެ ދަތުރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
