ރަސޫލުﷲ صلى اللّه عليه وسلم ގެ ދަރިކަނބަލުން ރުޤައްޔާ رضي الله عنها
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދަރިކަނބަލުން ރުޤައްޔާ رضي الله عنها ގެ މަންމާފުޅަކީ ޚަދީޖާ رضي الله عنها އެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ނަބީކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުގެ
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދަރިކަނބަލުން ރުޤައްޔާ رضي الله عنها ގެ މަންމާފުޅަކީ ޚަދީޖާ رضي الله عنها އެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ނަބީކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުގެ
ޒައިނަބު رضي الله عنها އަކީ ރަސޫލުﷲ صلى اللّه عليه وسلم ގެ ދޮށީ ދަރިކަނބަލުންނެވެ. އެކަމަނާގެ މަންމާފުޅު، ޚަދީޖާ رضي الله عنها ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެކަމަނާގެ މަންމަފަރާތު ބޮޑުދައިތަގެ ދަރިކަލުން
ނަބިއްޔާ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ދަރިކަލުންނަކީ އަލްޤާސިމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކުންޔާ، “އަބުލް ޤާސިމް” ނިސްބަތްވަނީ މިދަރިކަލުންނަށެވެ. އަލްޤާސިމް ވަނީ ތުއްޕުޅުއިރު އަވަހާރަވެފައެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި ޖަނަވާރުގެ މައްޗަށް ސަވާރުވެވޭވަރު
ކަމަކާމެދު ޖިންނީންނާ ސުވާލުކުރުމާ އަދި ޖިންނީންނާ ވާހަކަދައްކާމީހުންނާ ސުވާލުކުރުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެމީހުން ދައްކާ ކޮންމެ ވާހަކައެއް ތެދުކޮށް، އަދި އޭގެ ސަބަބުން އެސުވާލުކުރެވޭ މީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތާނަމަ އެއީ ޙަރާމްކަމެކެވެ. އެއީ ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައާއި
އަދި ޝަރުޢުވެގެން ނުވާ އަދި އޭގެ މާނަ ނޭނގޭ އެއްޗެއް ކިޔައިގެން ނުވަތަ ލިޔެގެންވިޔަސް އެސޮރުމެންނާ (އެބަހީ: ޖިންނީންނާ) ދެކޮޅަށް އެފަދަކަމަކުން ވާގިއެދުމާމެދު ދަންނައެވެ. އަދި ޚާއްޞަކޮށް އޭގައި ޝިރުކުއެކުލެވޭނަމަ ދަންނައެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން
ثنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ؛ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ؛ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَفْصٍ، عَنْ يَعْلَى بْنِ مُرَّةَ الثَّقَفِيِّ قَالَ: ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ رَأَيْتهنَّ مِنْ رَسُولِ
އިމާމް އަޙްމަދު އެކަލޭގެފާނުގެ މުސްނަދުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. ޢަބްދުﷲ ބުން ނުމައިރުގެ އަރިހުން، ޢުޘްމާން ބުން ޙަކީމުގެ އަރިހުން، ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒްގެ އަރިހުން، ޔަޢުލާ ބުން މުއްރާގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. لَقَدْ
މިއީ ޝަރުޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއްތޯ ސުވާލުކުރި މީހާ ދަންނައެވެ. ފަހެ، މިއީ އެންމެ ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އަދި މިއީ ނަބިއްޔުންނާއި ޞާލިޙުންގެ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. ﷲ އާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ އަމުރުކުރައްވާފައިވާ
އަދި ހަމައެއާއެކު ތަޖުރިބާއިން އެނގޭގޮތުގައި ޢަދަދުވެސް ނުކުރެވޭހާ ގިނަމީހުންވަނީ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިވުމާ އެސޮރުމެންނާ ގުޅުންހުރި ކަންކަން ބާޠިލުކުރުމުގައި ކުރުސީގެ އަސަރު ބަޔާންކޮށްދީފައެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ދިފާޢުވުމުގައްޔާއި ޖިންނި މޮޔަވެފައިވާ މީހުންނާއި
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އަށް ނިސްބަތްކުރެވޭ އިސްތަށިތައް އެބައިމީހުންގެ އަތުގައިވާކަމަށް ދަޢުވާކުރާމީހުން، އެތަކެތި ގެންގުޅެނީ ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ބަލަހައްޓައިގެންނެވެ. އެގޮތުން އެއިސްތަށިތައް ފަށުވި ފަދަ އެއްޗަކަށްލާ، ބިއްލޫރި ފޮއްޓެއްފަދަ އެއްޗެއްގެ ތެރޭގައި
ތިންވަނައީ: ދުވަސްތައް ފާއިތުވެ ޤަރުނުތަކަކަށްފަހު، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެންގުޅުއްވި ގިނަ ތަކެތި، ހަނގުރާމަޔާއި ފިތުނަތަކާ އަދި އެނޫންވެސް ސަބަބުތަކާހުރެ، ގެއްލިފައިވާކަން ޘާބިތުވެފައިވެއެވެ. މިކަމުގެ ބައެއް މިޘާލުތަކަކީ: ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީއާއި
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެންގުޅުއްވި ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް މިއަދާ ހަމައަށް ރައްކާތެރިކަމާއެކު އެބައޮތް ހެއްޔެވެ؟ އަންނަނިވި ކަންކަން ބަޔާންކޮށްގެން މެނުވީ މިސުވާލުގެ ޖަވާބު ނުދެވޭނެއެވެ. ފުރަތަމައީ: ޞަޙީޙުލް
4. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޙިއްސީ ދަލީލު: ފަހެ ﷲ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޙިއްސީ ދަލީލުވަނީ ދެގޮތަކުންނެވެ. ފުރަތަމައީ: ދުޢާކުރާމީހުންގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވޭކަމާއި ބޮޑެތި މުޞީބާތްތަކުގައިވާ މީހުންގެ އުނދާގޫތައް ފިއްލަވައިދެއްވާކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގި އަދި ފެނެއެވެ.
3. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޝަރުޢީ ދަލީލު: ފަހެ ﷲ ތަޢާލާ ބާވައިލެއްވި އެންމެހާ ފޮތްތަކެއްގައިވެސް، އެއިލާހު ވޮޑިގެންވާކަންވަނީ ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެފޮތްތަކުގައި އައިސްފައިވާ ޙުކުމްފުޅުތައް، މީސްތަކުންގެ މަޞްލަޙަތުހުރިގޮތަށް އައިސްފައިވުމުން އޭގެން ދަލީލުކޮށްދެނީ
ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޢަޤުލީ ދަލީލު: ފަހެ ކުރިންނާއި ފަހުންވެސް ޚަލްޤުކުރެއްވުނު އެންމެހާ މަޚްލޫޤުން ޚަލްޤުކުރައްވާނޭ ފަރާތެއް ވާންޖެހެއެވެ. އެހެނީ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އޭގެ އަމިއްލަ ނަފްސު ޚަލްޤެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އެއްވެސް ރޭވުން
ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ދަލީލުތަކެއް ވެއެވެ. އެއީ ފިޠުރީ ދަލީލާއި ޢަޤްލީ ދަލީލާއި ޝަރުޢީ ދަލީލާ އަދި ޙިއްސީ ދަލީލެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ފިޠުރީ ދަލީލު: ފަހެ ކޮންމެ މަޚްލޫޤެއްވެސްވަނީ، އޭނާ ނެތުމުގެ
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދަރިކަނބަލުން ރުޤައްޔާ رضي الله عنها ގެ މަންމާފުޅަކީ ޚަދީޖާ رضي الله عنها އެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ނަބީކަމާއިގެން ފޮނުއްވުމުގެ
ޒައިނަބު رضي الله عنها އަކީ ރަސޫލުﷲ صلى اللّه عليه وسلم ގެ ދޮށީ ދަރިކަނބަލުންނެވެ. އެކަމަނާގެ މަންމާފުޅު، ޚަދީޖާ رضي الله عنها ގެ ޙަޔާތްޕުޅުގައި އެކަމަނާގެ މަންމަފަރާތު ބޮޑުދައިތަގެ ދަރިކަލުން
ނަބިއްޔާ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ދަރިކަލުންނަކީ އަލްޤާސިމެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ކުންޔާ، “އަބުލް ޤާސިމް” ނިސްބަތްވަނީ މިދަރިކަލުންނަށެވެ. އަލްޤާސިމް ވަނީ ތުއްޕުޅުއިރު އަވަހާރަވެފައެވެ. ބުނެވޭ ގޮތުގައި ޖަނަވާރުގެ މައްޗަށް ސަވާރުވެވޭވަރު
ކަމަކާމެދު ޖިންނީންނާ ސުވާލުކުރުމާ އަދި ޖިންނީންނާ ވާހަކަދައްކާމީހުންނާ ސުވާލުކުރުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެމީހުން ދައްކާ ކޮންމެ ވާހަކައެއް ތެދުކޮށް، އަދި އޭގެ ސަބަބުން އެސުވާލުކުރެވޭ މީހުންނަށް މާތްކޮށް ހިތާނަމަ އެއީ ޙަރާމްކަމެކެވެ. އެއީ ޞަޙީޙު މުސްލިމުގައާއި
އަދި ޝަރުޢުވެގެން ނުވާ އަދި އޭގެ މާނަ ނޭނގޭ އެއްޗެއް ކިޔައިގެން ނުވަތަ ލިޔެގެންވިޔަސް އެސޮރުމެންނާ (އެބަހީ: ޖިންނީންނާ) ދެކޮޅަށް އެފަދަކަމަކުން ވާގިއެދުމާމެދު ދަންނައެވެ. އަދި ޚާއްޞަކޮށް އޭގައި ޝިރުކުއެކުލެވޭނަމަ ދަންނައެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން
ثنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ؛ عَنْ عَطَاءِ بْنِ السَّائِبِ؛ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَفْصٍ، عَنْ يَعْلَى بْنِ مُرَّةَ الثَّقَفِيِّ قَالَ: ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ رَأَيْتهنَّ مِنْ رَسُولِ
އިމާމް އަޙްމަދު އެކަލޭގެފާނުގެ މުސްނަދުގައި ރިވާކުރައްވާފައިވެއެވެ. ޢަބްދުﷲ ބުން ނުމައިރުގެ އަރިހުން، ޢުޘްމާން ބުން ޙަކީމުގެ އަރިހުން، ޢަބްދުއްރަޙްމާން ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒްގެ އަރިހުން، ޔަޢުލާ ބުން މުއްރާގެ އަރިހުން ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. لَقَدْ
މިއީ ޝަރުޢުކުރެވިފައިވާ ކަމެއްތޯ ސުވާލުކުރި މީހާ ދަންނައެވެ. ފަހެ، މިއީ އެންމެ ހެޔޮ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. އަދި މިއީ ނަބިއްޔުންނާއި ޞާލިޙުންގެ ޢަމަލުތަކުގެ ތެރެއިންވާ ކަމެކެވެ. ﷲ އާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ އަމުރުކުރައްވާފައިވާ
އަދި ހަމައެއާއެކު ތަޖުރިބާއިން އެނގޭގޮތުގައި ޢަދަދުވެސް ނުކުރެވޭހާ ގިނަމީހުންވަނީ ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ރައްކާތެރިވުމާ އެސޮރުމެންނާ ގުޅުންހުރި ކަންކަން ބާޠިލުކުރުމުގައި ކުރުސީގެ އަސަރު ބަޔާންކޮށްދީފައެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން ޝައިޠާނާގެ ކިބައިން ދިފާޢުވުމުގައްޔާއި ޖިންނި މޮޔަވެފައިވާ މީހުންނާއި
ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އަށް ނިސްބަތްކުރެވޭ އިސްތަށިތައް އެބައިމީހުންގެ އަތުގައިވާކަމަށް ދަޢުވާކުރާމީހުން، އެތަކެތި ގެންގުޅެނީ ވަރަށް ފަރުވާތެރިކަމާއެކު ބަލަހައްޓައިގެންނެވެ. އެގޮތުން އެއިސްތަށިތައް ފަށުވި ފަދަ އެއްޗަކަށްލާ، ބިއްލޫރި ފޮއްޓެއްފަދަ އެއްޗެއްގެ ތެރޭގައި
ތިންވަނައީ: ދުވަސްތައް ފާއިތުވެ ޤަރުނުތަކަކަށްފަހު، ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެންގުޅުއްވި ގިނަ ތަކެތި، ހަނގުރާމަޔާއި ފިތުނަތަކާ އަދި އެނޫންވެސް ސަބަބުތަކާހުރެ، ގެއްލިފައިވާކަން ޘާބިތުވެފައިވެއެވެ. މިކަމުގެ ބައެއް މިޘާލުތަކަކީ: ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީއާއި
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެންގުޅުއްވި ތަކެތީގެ ތެރެއިން އެއްވެސް އެއްޗެއް މިއަދާ ހަމައަށް ރައްކާތެރިކަމާއެކު އެބައޮތް ހެއްޔެވެ؟ އަންނަނިވި ކަންކަން ބަޔާންކޮށްގެން މެނުވީ މިސުވާލުގެ ޖަވާބު ނުދެވޭނެއެވެ. ފުރަތަމައީ: ޞަޙީޙުލް
4. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޙިއްސީ ދަލީލު: ފަހެ ﷲ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޙިއްސީ ދަލީލުވަނީ ދެގޮތަކުންނެވެ. ފުރަތަމައީ: ދުޢާކުރާމީހުންގެ ދުޢާ އިޖާބަކުރެއްވޭކަމާއި ބޮޑެތި މުޞީބާތްތަކުގައިވާ މީހުންގެ އުނދާގޫތައް ފިއްލަވައިދެއްވާކަން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އެނގި އަދި ފެނެއެވެ.
3. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޝަރުޢީ ދަލީލު: ފަހެ ﷲ ތަޢާލާ ބާވައިލެއްވި އެންމެހާ ފޮތްތަކެއްގައިވެސް، އެއިލާހު ވޮޑިގެންވާކަންވަނީ ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެފޮތްތަކުގައި އައިސްފައިވާ ޙުކުމްފުޅުތައް، މީސްތަކުންގެ މަޞްލަޙަތުހުރިގޮތަށް އައިސްފައިވުމުން އޭގެން ދަލީލުކޮށްދެނީ
ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ޢަޤުލީ ދަލީލު: ފަހެ ކުރިންނާއި ފަހުންވެސް ޚަލްޤުކުރެއްވުނު އެންމެހާ މަޚްލޫޤުން ޚަލްޤުކުރައްވާނޭ ފަރާތެއް ވާންޖެހެއެވެ. އެހެނީ އެއްވެސް އެއްޗަކަށް އޭގެ އަމިއްލަ ނަފްސު ޚަލްޤެއް ނުކުރެވޭނެއެވެ. އަދި އެއްވެސް ރޭވުން
ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ދަލީލުތަކެއް ވެއެވެ. އެއީ ފިޠުރީ ދަލީލާއި ޢަޤްލީ ދަލީލާއި ޝަރުޢީ ދަލީލާ އަދި ޙިއްސީ ދަލީލެވެ. ﷲ ތަޢާލާ ވޮޑިގެންވާކަމުގެ ފިޠުރީ ދަލީލު: ފަހެ ކޮންމެ މަޚްލޫޤެއްވެސްވަނީ، އޭނާ ނެތުމުގެ