މިއީ ކިހާ މަތިވެރި، ހައިބަތު ހުރި، ގިނަ ބޮޑެތި ހެޔޮކަންތަކެއް އެކުލެވިފައިވާ ކަލިމަތަކެއް ތޯއެވެ! މި ކަލިމަތަކަށް ރައްކާތެރިވުމުގެ ތައުފީޤް ދެއްވުން އެދި ﷲ އަށް ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ. އަދި މި ކަލިމަތައް ކިޔާއުޅޭ، މި ކަލިމަތަކުގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައި އަޅަމެން ލެއްވުން އެދިވެސް ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ.
23 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭގެ އަހުލުންނާ ރީތި ގޮތުގައި މުޢާމަލާތްކޮށް ސަމާސާކުރުން
ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ވަނީ މި ކަލިމަތައް އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް މި ކަލިމަތައް ޚާއްޞަކޮށްދެއްވަވާފައެވެ. މި ކަލިމަތަކުން ﷲއަށް ޛިކުރުކޮށްފިނަމަ މަތިވެރިވެގެންވާ ހެޔޮ ޖަޒާއާއި، ގިނަގުނަވެގެންވާ ޘަވާބު ދެއްވައެވެ.
މިއީ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުން ކަމުގައިވި މުހާޖިރުންނާއި އަންޞާރުން ދިރިއުޅުއްވި ބިމެވެ.
ތިމަންކަލޭގެފާނާގެން އިސްރާކުރެވުނު ރޭގައި ތިމަންކަލޭގެފާނާ އިބްރާހީމްގެފާނު ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. އެ ހިނދު އިބްރާހީމްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ މުޙައްމަދެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ފަރާތްޕުޅުން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތަށް ސަލާމް ދަންނަވާ ދެއްވާށެވެ.
މަދީނާގައި ދިރިއުޅުމާ ގުޅުންހުރި އަދަބުތަކެއްވޭ
ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ އިރު އޭގެ މައްޗަށް އެރި ކޮންމެ އެއްޗަކަށްވުރެ (އެބަހީ؛ ދުނިޔެއާއި ދުނިޔޭގައި ވާހާ އެއްޗަކަށްވުރެ) އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި މި ހަތަރު ކަލިމައިގެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވާކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވާފައެވެ.
މަދީނާގައި ދިރިއުޅުމާ ގުޅުންހުރި އަދަބުތައް
މަސްޖިދުލް ޤުބާއަކީ މި މަދީނާ އަށް ލިބިގެންވާ އަނެއް މަތިވެރިކަމެވެ. އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ ދުވަހުން ފެށިގެން ތަޤްވާގެ މަތީގައި ބިނާކުރެވިފައިވާ މިސްކިތެވެ.
22 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭތެރޭގެ ކަންތައްތަކުގައި ގޭގެ އަހުލުންނަށް އެހީތެރިވުން
ނަމާދުގެ ޘަވާބު ގިނަވެ އިތުރުވެގެން ދާނެކަމަށް އައިސްފައިވަނީ ހަމައެކަނި ފަރުޟުނަމާދުތަކެއްނޫނެވެ. ނުވަތަ ސުންނަތްނަމާދު އެކަންޏެއްވެސް ނޫނެވެ.
ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ޢިއްޒަތްވަންތަ ﷲ ވަނީ މަތިވެރިވެގެންވާ މަތިވެރިކުރެއްވުމަކުން ހަތަރު ކަލިމައެއް ޚާއްޞަކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ ހައިބަތު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ ޤަދަރު އުފުއްލަވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ މަތިވެރި މަޤާމު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ.
21 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭތެރޭގައި ރިވެތި އަޚްލާޤު ފެތުރުން
ދެވަނަ ކަންތަކާމެދު ދަންނައެވެ. އެއީ ޒަވާޖީ ޙަަޔާތުގައި ޖެހޭ މައްސަލަތައް ގެއިން ބޭރަށް ގެންދިއުމެވެ.
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلمއަޅުގަނޑުމެންނަށް ޚަބަރު ދެއްވާފައިވާ ގޮތުގައި މީސްތަކުންގެ ދެމެދު އިޞްލާހުކުރުމަކީ، ސުންނަތް ނަމާދުކުރުމާއި، ސުންނަތް ރޯދަ ހިފުމާއި، ހެޔޮކަމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ޞަދަޤާތާއި މިކަންކަމަށްވުރެ މާތްކަމެކެވެ.
އިބްނު ކަޘީރު رحمه الله ވަނީ ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު رحمه الله ދެއްވި އެންމެ ފަހު ޚުޠުބާ އެކަލޭގެފާނުގެ البداية والنهاية އޭ ކިޔުނު ފޮތުގައި ގެންނަވާފައެވެ.
މިއީ ކިހާ މަތިވެރި، ހައިބަތު ހުރި، ގިނަ ބޮޑެތި ހެޔޮކަންތަކެއް އެކުލެވިފައިވާ ކަލިމަތަކެއް ތޯއެވެ! މި ކަލިމަތަކަށް ރައްކާތެރިވުމުގެ ތައުފީޤް ދެއްވުން އެދި ﷲ އަށް ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ. އަދި މި ކަލިމަތައް ކިޔާއުޅޭ، މި ކަލިމަތަކުގެ އަހުލުވެރިން ކަމުގައި އަޅަމެން ލެއްވުން އެދިވެސް ދުޢާ ދަންނަވަމެވެ.
23 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭގެ އަހުލުންނާ ރީތި ގޮތުގައި މުޢާމަލާތްކޮށް ސަމާސާކުރުން
ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ވަނީ މި ކަލިމަތައް އިޚްތިޔާރުކުރައްވައި، އެކަލާނގެ އަޅުތަކުންނަށް މި ކަލިމަތައް ޚާއްޞަކޮށްދެއްވަވާފައެވެ. މި ކަލިމަތަކުން ﷲއަށް ޛިކުރުކޮށްފިނަމަ މަތިވެރިވެގެންވާ ހެޔޮ ޖަޒާއާއި، ގިނަގުނަވެގެންވާ ޘަވާބު ދެއްވައެވެ.
މިއީ ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމައާއި އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުން ކަމުގައިވި މުހާޖިރުންނާއި އަންޞާރުން ދިރިއުޅުއްވި ބިމެވެ.
ތިމަންކަލޭގެފާނާގެން އިސްރާކުރެވުނު ރޭގައި ތިމަންކަލޭގެފާނާ އިބްރާހީމްގެފާނު ބައްދަލުވެވަޑައިގަތެވެ. އެ ހިނދު އިބްރާހީމްގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. އޭ މުޙައްމަދެވެ! ތިމަންކަލޭގެފާނުންގެ ފަރާތްޕުޅުން ކަލޭގެފާނުގެ އުއްމަތަށް ސަލާމް ދަންނަވާ ދެއްވާށެވެ.
މަދީނާގައި ދިރިއުޅުމާ ގުޅުންހުރި އަދަބުތަކެއްވޭ
ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ވަނީ އިރު އޭގެ މައްޗަށް އެރި ކޮންމެ އެއްޗަކަށްވުރެ (އެބަހީ؛ ދުނިޔެއާއި ދުނިޔޭގައި ވާހާ އެއްޗަކަށްވުރެ) އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހުގައި މި ހަތަރު ކަލިމައިގެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވާކަމުގެ ޚަބަރު ދެއްވާފައެވެ.
މަދީނާގައި ދިރިއުޅުމާ ގުޅުންހުރި އަދަބުތައް
މަސްޖިދުލް ޤުބާއަކީ މި މަދީނާ އަށް ލިބިގެންވާ އަނެއް މަތިވެރިކަމެވެ. އެއީ އެންމެ ފުރަތަމަ ދުވަހުން ފެށިގެން ތަޤްވާގެ މަތީގައި ބިނާކުރެވިފައިވާ މިސްކިތެވެ.
22 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭތެރޭގެ ކަންތައްތަކުގައި ގޭގެ އަހުލުންނަށް އެހީތެރިވުން
ނަމާދުގެ ޘަވާބު ގިނަވެ އިތުރުވެގެން ދާނެކަމަށް އައިސްފައިވަނީ ހަމައެކަނި ފަރުޟުނަމާދުތަކެއްނޫނެވެ. ނުވަތަ ސުންނަތްނަމާދު އެކަންޏެއްވެސް ނޫނެވެ.
ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ޢިއްޒަތްވަންތަ ﷲ ވަނީ މަތިވެރިވެގެންވާ މަތިވެރިކުރެއްވުމަކުން ހަތަރު ކަލިމައެއް ޚާއްޞަކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ ހައިބަތު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ ޤަދަރު އުފުއްލަވާފައެވެ. އަދި އެކަލިމަތަކުގެ މަތިވެރި މަޤާމު ބަޔާންކުރައްވާފައެވެ.
21 ވަނަ ނަސޭހަތް: ގޭތެރޭގައި ރިވެތި އަޚްލާޤު ފެތުރުން
ދެވަނަ ކަންތަކާމެދު ދަންނައެވެ. އެއީ ޒަވާޖީ ޙަަޔާތުގައި ޖެހޭ މައްސަލަތައް ގެއިން ބޭރަށް ގެންދިއުމެވެ.
ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلمއަޅުގަނޑުމެންނަށް ޚަބަރު ދެއްވާފައިވާ ގޮތުގައި މީސްތަކުންގެ ދެމެދު އިޞްލާހުކުރުމަކީ، ސުންނަތް ނަމާދުކުރުމާއި، ސުންނަތް ރޯދަ ހިފުމާއި، ހެޔޮކަމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ޞަދަޤާތާއި މިކަންކަމަށްވުރެ މާތްކަމެކެވެ.
އިބްނު ކަޘީރު رحمه الله ވަނީ ޢުމަރު ބުން ޢަބްދުލްޢަޒީޒު رحمه الله ދެއްވި އެންމެ ފަހު ޚުޠުބާ އެކަލޭގެފާނުގެ البداية والنهاية އޭ ކިޔުނު ފޮތުގައި ގެންނަވާފައެވެ.
