ﷲ ޞުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެކަމަކަށްޓަކާ ޖިންނިންނާއި އިންސިން، ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ކަމަކީ، އެއިލާހު އެއްކައުވަންތަ ކުރުމެވެ. އަދި އަޅުކަން އެއިލާހަށް ޚާލިޞްކުރުމަށެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައިވެއެވެ. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴿٥٦﴾ مَا
އެފާފަތަކެއްގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޖެހުނު ފާފަތައް އެމީހުން ކުރި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޙައްޤު ވީމީހުންގެ ވާހަކަ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަރަށް ދިގުކޮށް އައިސްފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން މިތާގައި މިބަލާލަނީ
ނަރަކަޔަށް ވަނުމަށް ދަޢުވަތުދޭ މީހުން ﷲ ގެ ޝަރީޢަތާ ޚިލާފުވެ މަގުފުރެދިފައިވާ ބާތިލް މަޛްހަބުތަކާއި އަދި ފިރުޤާތަކުގެ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ޖަމާޢަތްތަކަށް ވަނުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި ދަޢުވަތު ދެމުން ގެންދެއެވެ. މިބައިމީހުންނަކީ ނަރަކަޔަށް އެހެންމީހުން
މިއީ މިފޮތުގައި ބަޔާންކޮށްލަން ޤަސްދުކުރި މިންވަރެވެ. ދުޢާއަކީ ﷲ ތަޢާލާ މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންނަށާއި އެތަނަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީސްތަކުންނަށް ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި ތައުފީޤު ދެއްވުމެވެ. އަދި މި މާތްބިމުގައި ރިވެތިކޮށް އުޅެ ރިވެތިކޮށް ނިމިދާ މީހުންގެ ތެރެއިން އަޅަމެން ލެއްވުމެވެ.
އަދި މަނާކުރެވިގެންވާ ކަމެއްކަމަށް ބުނާ ރައުޔު ވަރުގަދައެވެ. އެއީ އަންހެނާ އެކަންތައް (އެބަހީ: ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތްކުރުން) ދޫކޮށްލައިފިނަމަ އެދޫކޮށްލެވުނީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެކަންކޮށްފި ކަމަށްވާނަމަ ލަޢުނަތުގެ ތެރެއަށް އެބަވަދެގެންދެއެވެ.
ﷲއީ އެއްކައުވަންތަ އިލާހެވެ. އެއިލާހީ މަރުއްވާ އަދި ދިރުއްވާ އިލާހެވެ. މަރުގަންނެވުމާއި ދިރުއްވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲތަޢާލާ އަށް ޚާއްޞަވެގެންވާ ދެކަމެވެ. މިދެކަމުގައި އެއިލާހާ އެހެން ފަރާތެއް ބައިވެރި ކުރުމަކީ ޝިރުކެކެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ
އަދި ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި އިބްނު ޢުމަރު رضي الله عنه ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. (يدخلُ أهلُ الجنَّةِ الجنَّةَ وأهلُ النَّارِ
ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީހާއަށް ތިން ފައިދާއެއް ވެއެވެ. ފުރަތަމައީ: އޭނާ މަރުމަތިން ހަނދާންވާނެއެވެ. އޭރުން ހެޔޮޢަމަލުތައް ކުރުމަށް ލިބޭ ހިތްވަރަކަށް އެކަންތައް ވެއެވެ. ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((زُورُوا الْقُبُورَ، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمْ الْآخِرَةَ)) [أخرجه
ގަބުރުތަކަށް ޒިޔާރަތްކުރުމަށް ދަލާލަތުކުރާ ޙަދީޘްތަކުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަބުރުފުޅަށްވެސް ޒިޔާރަތްކުރެވޭނެކަމަށް ދަލީލު ލިބެއެވެ. މިސާލަކަށް: ((زُورُوا الْقُبُورَ، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمْ الْآخِرَةَ)) [أخرجه مسلم في صحيحه] މާނައީ “ތިޔަބައިމީހުން ޤަބުރުތަކަށް ޒިޔާތަތްކުރާށެވެ. އެހެނީ އެކަންތައް
އަދި ﷲތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ: (وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا) [النساء 64] މާނައީ: “އަދި އެބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ ނަފްސުތަކަށް
ޙައްޖަށް ނުވަތަ ޢުމްރާއަށް އަންނަ މީހާއަށް ޤަބުރުފުޅަށް ޒިޔާރަތްކުރުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ޙައްޖަށް ނުވަތަ ޢުމްރާއަށް އަންނަ މީހާއަށް މަދީނާއަށް ޒިޔާރަތް ނުކޮށްވެސް އެނބުރިދެވިދާނެއެވެ. އަދި މަދީނާއަށް އަންނަ މީހަކު ޙައްޖެއް އަދި
ހަވަނައީ: މީސްކިތުން ބޭރުގައި ނުވަތަ އެތެރޭގައި ކަމަށްވިޔަސް، ޤަބުރުފުޅާ ދުރު ހިސާބެއްގައި ހުރެ ޤަބުރުފުޅަށް ކުރިމަތިލައި، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމައަށް ސަލާމްދެންނެވުމެއް ނުވެއެވެ. އައްޝައިޚް ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް ބިން ބާޒް ރަޙިމަހުﷲ އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި
ރުޅި އިސްކުރުމަކީ ނުރަނގަޅު ސިފައެކެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން ގެއްލުންތަކެއް ލިބެއެވެ. ކުރުގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށާއި އެހެން މީހުންނަށްވެސް އޭގެ ސަބަބުން ގެއްލުންވެއެވެ.
އާޔަތުގެ ތަފްސީރާއި ބަޔާން ފުރަތަމަ ބާބު: (خلق الموت والحياة) މަރާއި ދިރުން ޚަލްޤު ކުރެއްވުން މަރަކީ ކޮބާ؟ އަދި ޙަޔާތަކީ ކޮބާ؟ މަރާއި ދިރުމަކީ ﷲތަޢާލާ ޚަލްޤު ކުރައްވާފައިވާ ދެ މަޚުލޫޤުންނެވެ. ތަފްސީރުލް
ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެންޖެހޭ މީހުން ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ފަނާވުމެއް ނެތި ދާއިމަށް އަބަދަށް ދެމިތިބެން ޖެހޭ ބަޔަކީ ﷲއަށް ކާފަރުވީ މީހުންނާއި އަދި މުޝްރިކުންނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
ރުޅި ހިފެހެއްޓުމަކީ ތަޤުވާވެރިންގެ ޢަލާމާތެކެވެ. ތަޤުވާވެރިންނަކީ ޤުރުއާނުގައި އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ޙަދީޘްތަކުގައި ﷲ ތަޢާލާ މަދަހަކިޔުއްވާފައިވާ ބަޔެކެވެ.
ﷲ ޞުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެކަމަކަށްޓަކާ ޖިންނިންނާއި އިންސިން، ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ކަމަކީ، އެއިލާހު އެއްކައުވަންތަ ކުރުމެވެ. އަދި އަޅުކަން އެއިލާހަށް ޚާލިޞްކުރުމަށެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައިވެއެވެ. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴿٥٦﴾ مَا
އެފާފަތަކެއްގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޖެހުނު ފާފަތައް އެމީހުން ކުރި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޙައްޤު ވީމީހުންގެ ވާހަކަ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަރަށް ދިގުކޮށް އައިސްފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން މިތާގައި މިބަލާލަނީ
ނަރަކަޔަށް ވަނުމަށް ދަޢުވަތުދޭ މީހުން ﷲ ގެ ޝަރީޢަތާ ޚިލާފުވެ މަގުފުރެދިފައިވާ ބާތިލް މަޛްހަބުތަކާއި އަދި ފިރުޤާތަކުގެ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ޖަމާޢަތްތަކަށް ވަނުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި ދަޢުވަތު ދެމުން ގެންދެއެވެ. މިބައިމީހުންނަކީ ނަރަކަޔަށް އެހެންމީހުން
މިއީ މިފޮތުގައި ބަޔާންކޮށްލަން ޤަސްދުކުރި މިންވަރެވެ. ދުޢާއަކީ ﷲ ތަޢާލާ މަދީނާގެ އަހުލުވެރިންނަށާއި އެތަނަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީސްތަކުންނަށް ދުނިޔެއާއި އާޚިރަތުގައި ތައުފީޤު ދެއްވުމެވެ. އަދި މި މާތްބިމުގައި ރިވެތިކޮށް އުޅެ ރިވެތިކޮށް ނިމިދާ މީހުންގެ ތެރެއިން އަޅަމެން ލެއްވުމެވެ.
އަދި މަނާކުރެވިގެންވާ ކަމެއްކަމަށް ބުނާ ރައުޔު ވަރުގަދައެވެ. އެއީ އަންހެނާ އެކަންތައް (އެބަހީ: ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތްކުރުން) ދޫކޮށްލައިފިނަމަ އެދޫކޮށްލެވުނީ މުސްތަޙައްބު ކަމެކެވެ. ނަމަވެސް އެކަންކޮށްފި ކަމަށްވާނަމަ ލަޢުނަތުގެ ތެރެއަށް އެބަވަދެގެންދެއެވެ.
ﷲއީ އެއްކައުވަންތަ އިލާހެވެ. އެއިލާހީ މަރުއްވާ އަދި ދިރުއްވާ އިލާހެވެ. މަރުގަންނެވުމާއި ދިރުއްވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲތަޢާލާ އަށް ޚާއްޞަވެގެންވާ ދެކަމެވެ. މިދެކަމުގައި އެއިލާހާ އެހެން ފަރާތެއް ބައިވެރި ކުރުމަކީ ޝިރުކެކެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ
އަދި ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި އިބްނު ޢުމަރު رضي الله عنه ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. (يدخلُ أهلُ الجنَّةِ الجنَّةَ وأهلُ النَّارِ
ޤަބުރަށް ޒިޔާރަތްކުރާ މީހާއަށް ތިން ފައިދާއެއް ވެއެވެ. ފުރަތަމައީ: އޭނާ މަރުމަތިން ހަނދާންވާނެއެވެ. އޭރުން ހެޔޮޢަމަލުތައް ކުރުމަށް ލިބޭ ހިތްވަރަކަށް އެކަންތައް ވެއެވެ. ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((زُورُوا الْقُبُورَ، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمْ الْآخِرَةَ)) [أخرجه
ގަބުރުތަކަށް ޒިޔާރަތްކުރުމަށް ދަލާލަތުކުރާ ޙަދީޘްތަކުން، އެކަލޭގެފާނުގެ ޤަބުރުފުޅަށްވެސް ޒިޔާރަތްކުރެވޭނެކަމަށް ދަލީލު ލިބެއެވެ. މިސާލަކަށް: ((زُورُوا الْقُبُورَ، فَإِنَّهَا تُذَكِّرُكُمْ الْآخِرَةَ)) [أخرجه مسلم في صحيحه] މާނައީ “ތިޔަބައިމީހުން ޤަބުރުތަކަށް ޒިޔާތަތްކުރާށެވެ. އެހެނީ އެކަންތައް
އަދި ﷲތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވާ: (وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا) [النساء 64] މާނައީ: “އަދި އެބައިމީހުން އެބައިމީހުންގެ ނަފްސުތަކަށް
ޙައްޖަށް ނުވަތަ ޢުމްރާއަށް އަންނަ މީހާއަށް ޤަބުރުފުޅަށް ޒިޔާރަތްކުރުން ލާޒިމެއް ނޫނެވެ. އެހެންކަމުން ޙައްޖަށް ނުވަތަ ޢުމްރާއަށް އަންނަ މީހާއަށް މަދީނާއަށް ޒިޔާރަތް ނުކޮށްވެސް އެނބުރިދެވިދާނެއެވެ. އަދި މަދީނާއަށް އަންނަ މީހަކު ޙައްޖެއް އަދި
ހަވަނައީ: މީސްކިތުން ބޭރުގައި ނުވަތަ އެތެރޭގައި ކަމަށްވިޔަސް، ޤަބުރުފުޅާ ދުރު ހިސާބެއްގައި ހުރެ ޤަބުރުފުޅަށް ކުރިމަތިލައި، ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމައަށް ސަލާމްދެންނެވުމެއް ނުވެއެވެ. އައްޝައިޚް ޢަބްދުލް ޢަޒީޒް ބިން ބާޒް ރަޙިމަހުﷲ އެކަލޭގެފާނު ލިޔުއްވި
ރުޅި އިސްކުރުމަކީ ނުރަނގަޅު ސިފައެކެވެ. އަދި އޭގެ ސަބަބުން ގެއްލުންތަކެއް ލިބެއެވެ. ކުރުގޮތަކަށް ދަންނަވާނަމަ އޭނާގެ އަމިއްލަ ނަފްސަށާއި އެހެން މީހުންނަށްވެސް އޭގެ ސަބަބުން ގެއްލުންވެއެވެ.
އާޔަތުގެ ތަފްސީރާއި ބަޔާން ފުރަތަމަ ބާބު: (خلق الموت والحياة) މަރާއި ދިރުން ޚަލްޤު ކުރެއްވުން މަރަކީ ކޮބާ؟ އަދި ޙަޔާތަކީ ކޮބާ؟ މަރާއި ދިރުމަކީ ﷲތަޢާލާ ޚަލްޤު ކުރައްވާފައިވާ ދެ މަޚުލޫޤުންނެވެ. ތަފްސީރުލް
ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެންޖެހޭ މީހުން ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ފަނާވުމެއް ނެތި ދާއިމަށް އަބަދަށް ދެމިތިބެން ޖެހޭ ބަޔަކީ ﷲއަށް ކާފަރުވީ މީހުންނާއި އަދި މުޝްރިކުންނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
ރުޅި ހިފެހެއްޓުމަކީ ތަޤުވާވެރިންގެ ޢަލާމާތެކެވެ. ތަޤުވާވެރިންނަކީ ޤުރުއާނުގައި އަދި ރަސޫލުﷲ ﷺ ގެ ޙަދީޘްތަކުގައި ﷲ ތަޢާލާ މަދަހަކިޔުއްވާފައިވާ ބަޔެކެވެ.
