ޒިޔާރަތްތައް ހެދުމަކީ ޝަރުޢީ ގޮތުން ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނުގައި ނަހީކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ.
މުހިންމު ޤަވާއިދުތަކެއް ޤުރުއާނުން އެންމެ ފުރިހަމަ ފައިދާ ލިބިގަންނަން ތިބާ ބޭނުންނަމަ، ޤުރުއާން ކިޔެވޭހިނދު ތިބާގެ ހިތާއި ކަންފަތް އެކަމަށް އެއްކޮށް ޙާޟިރުކުރާށެވެ. އަދި ﷲތަޢާލާ އެމީހަކަށް ޚިޠާބު ކުރައްވާ ބަސްވަޙީކުރައްވާ މީހެއްފަދައިން ތިބާ
އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އެހީތެރިވުމަށް، ކިޔެވެލި ކިޔަވާ މީހުންނާއި ޣައިބުގެ ޢިލްމު ދަޢުވާކުރާމީހުން، ޖިންނީންނާއެކު އެއްބަސްވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު އެސޮރުމެން އެމީހުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދެއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަފަހަރު އެފަދައިން ނުކޮށްދެއެވެ. އެއީ ޚާއްޞަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި
އެކަކު އަނެކަކު ދެކެފަރިތަކަން ނެތިގެން ދިޔުން. ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޤިޔާމަތާ ބެހޭގޮތުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ސުވާލު ދެންނެވުނެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ކުއްލިމަރު ގިނަވުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ނިސްބަތްކުރައްވާ އަނަސް ބްން މާލިކު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ((إنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ…مَوْتُ الْفَجْأَةِ))[1] މާނައީ: “ހަމަކަށަވަރުން ކުއްލި މަރަކީ ޤިޔާމަތްވުމުގެ
އަންހެނުންގިނަވެ ފިރިހެނުން މަދުވެގެން ދިއުން. އަނަސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއްވެސް މީހަކު ނުދައްކާނެ ވާހަކައެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވާ
ދޮގުހެކި ދިނުން އިތުރުވުމާއި، ޙައްޤު ހެކިބަސް ފޮރުވުން. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން، އައިސްފައިވާ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((إِنَّ بَيْنَ
ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި ކަމުގައި އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވައެވެ. ((سَيَكُونُ فِي آخِرِ أُمَّتِي أُنَاسٌ يُحَدِّثُونَكُمْ مَا لَمْ تَسْمَعُوا أَنْتُمْ
އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޤަތުލުކޮށްލާނީތޯ ނުވަތަ ހައްޔަރުކުރާނީތޯ ނުވަތަ ރަށުން ނެރެލާނީތޯ މަޝްވަރާކުރުމަށް ޤުރައިޝުން ދާރުއް ނަދުވާގައި ޖަމާވި ހިނދު ނަޖުދުގެ މުސްކުޅިއެއްގެ ޞިފައިގައި ޝައިޠާނާ އެތަނަށް ދިޔަކަމަށްވެސް ރިވާވެފައިވެއެވެ.
ހުޅެވިހަނދު ބޮޑުވުން. އަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((مِنْ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ انتفاخُ
ހަމައެފަދައިން ޙައްޤަކާނުލާ ޖިންނީން ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ އިންސާނުންވެސް ޙައްޤަކާނުލާ ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވާ ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ ޙާލެއްގައިވެސް އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. ފަހެ، އެއްވެސް މީހަކަށް އަނެކާއަށް އަނިޔާވެރިވުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ ކާފިރެއްކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ.
އަދިވެސް ޞަޙީޙް މުސްލިމްގައިވެއެވެ. ހިޝާމް ބުން ޒުހްރާގެ އަޅު އަބޫ އައްސާއިބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަބޫ ސަޢީދު އަލްޚުދްރީގެ ގެކޮޅަށް ވަދެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. “ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ހުންނަވަނިކޮށް
އެހެންކަމުން ގޭތެރެއިން ފެންނަ ހަރުފަތައް ތިންފަހަރު އިންޛާރު ދިނުމަށްފަހު މެނުވީ މެރުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ނަހީ ކުރައްވާފައެވެ.
އަދި އަނަސް رضي الله عنه، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އާ ހަމައިން ރިވާކުރައްވާ ވިދާޅުވިއެވެ. ((إِنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ أَنْ تُتَّخَذَ الْمَسَاجِدُ طُرُقًا))[4] “ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި މިސްކިތްތަކަކީ ހިނގާބިނގާވެ އުޅޭ މަގުތައް ކަމުގައި ހެދުންވެއެވެ.”
ފޮތްތައް ގިނަވެ ފެތުރިގެން ދިޔުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އިބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه [ރިވާކުރައްވާފައިވާ] ޙަދީޘެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ((إنَّ بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ…ظُهُوْرُ القَلَم))[1] މާނައީ:
ﷲ އާ ބެހޭގޮތުން ހަދަހަދައިގެން ވާހަކަ ދައްކާ، އެއިލާހާމެދު ދޮގު ހަދަން ކެރުމަކީ ފާޖިރު މުނާފިޤުންނާއި ދީން ޤަބޫލުނުކުރާ މީހުންނާއި ކާފިރުންގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް ޞިފައެވެ.
ޒިޔާރަތްތައް ހެދުމަކީ ޝަރުޢީ ގޮތުން ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނުގައި ނަހީކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ.
މުހިންމު ޤަވާއިދުތަކެއް ޤުރުއާނުން އެންމެ ފުރިހަމަ ފައިދާ ލިބިގަންނަން ތިބާ ބޭނުންނަމަ، ޤުރުއާން ކިޔެވޭހިނދު ތިބާގެ ހިތާއި ކަންފަތް އެކަމަށް އެއްކޮށް ޙާޟިރުކުރާށެވެ. އަދި ﷲތަޢާލާ އެމީހަކަށް ޚިޠާބު ކުރައްވާ ބަސްވަޙީކުރައްވާ މީހެއްފަދައިން ތިބާ
އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އެހީތެރިވުމަށް، ކިޔެވެލި ކިޔަވާ މީހުންނާއި ޣައިބުގެ ޢިލްމު ދަޢުވާކުރާމީހުން، ޖިންނީންނާއެކު އެއްބަސްވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު އެސޮރުމެން އެމީހުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދެއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަފަހަރު އެފަދައިން ނުކޮށްދެއެވެ. އެއީ ޚާއްޞަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި
އެކަކު އަނެކަކު ދެކެފަރިތަކަން ނެތިގެން ދިޔުން. ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޤިޔާމަތާ ބެހޭގޮތުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ސުވާލު ދެންނެވުނެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ކުއްލިމަރު ގިނަވުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ނިސްބަތްކުރައްވާ އަނަސް ބްން މާލިކު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ((إنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ…مَوْتُ الْفَجْأَةِ))[1] މާނައީ: “ހަމަކަށަވަރުން ކުއްލި މަރަކީ ޤިޔާމަތްވުމުގެ
އަންހެނުންގިނަވެ ފިރިހެނުން މަދުވެގެން ދިއުން. އަނަސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއްވެސް މީހަކު ނުދައްކާނެ ވާހަކައެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވާ
ދޮގުހެކި ދިނުން އިތުރުވުމާއި، ޙައްޤު ހެކިބަސް ފޮރުވުން. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން، އައިސްފައިވާ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((إِنَّ بَيْنَ
ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި ކަމުގައި އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވައެވެ. ((سَيَكُونُ فِي آخِرِ أُمَّتِي أُنَاسٌ يُحَدِّثُونَكُمْ مَا لَمْ تَسْمَعُوا أَنْتُمْ
އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޤަތުލުކޮށްލާނީތޯ ނުވަތަ ހައްޔަރުކުރާނީތޯ ނުވަތަ ރަށުން ނެރެލާނީތޯ މަޝްވަރާކުރުމަށް ޤުރައިޝުން ދާރުއް ނަދުވާގައި ޖަމާވި ހިނދު ނަޖުދުގެ މުސްކުޅިއެއްގެ ޞިފައިގައި ޝައިޠާނާ އެތަނަށް ދިޔަކަމަށްވެސް ރިވާވެފައިވެއެވެ.
ހުޅެވިހަނދު ބޮޑުވުން. އަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((مِنْ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ انتفاخُ
ހަމައެފަދައިން ޙައްޤަކާނުލާ ޖިންނީން ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ އިންސާނުންވެސް ޙައްޤަކާނުލާ ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވާ ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ ޙާލެއްގައިވެސް އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. ފަހެ، އެއްވެސް މީހަކަށް އަނެކާއަށް އަނިޔާވެރިވުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ ކާފިރެއްކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ.
އަދިވެސް ޞަޙީޙް މުސްލިމްގައިވެއެވެ. ހިޝާމް ބުން ޒުހްރާގެ އަޅު އަބޫ އައްސާއިބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަބޫ ސަޢީދު އަލްޚުދްރީގެ ގެކޮޅަށް ވަދެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. “ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ހުންނަވަނިކޮށް
އެހެންކަމުން ގޭތެރެއިން ފެންނަ ހަރުފަތައް ތިންފަހަރު އިންޛާރު ދިނުމަށްފަހު މެނުވީ މެރުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ވަނީ ނަހީ ކުރައްވާފައެވެ.
އަދި އަނަސް رضي الله عنه، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އާ ހަމައިން ރިވާކުރައްވާ ވިދާޅުވިއެވެ. ((إِنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ أَنْ تُتَّخَذَ الْمَسَاجِدُ طُرُقًا))[4] “ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި މިސްކިތްތަކަކީ ހިނގާބިނގާވެ އުޅޭ މަގުތައް ކަމުގައި ހެދުންވެއެވެ.”
ފޮތްތައް ގިނަވެ ފެތުރިގެން ދިޔުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އިބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه [ރިވާކުރައްވާފައިވާ] ޙަދީޘެއްގައި އައިސްފައިވެއެވެ. ((إنَّ بَيْنَ يَدَيِ السَّاعَةِ…ظُهُوْرُ القَلَم))[1] މާނައީ:
ﷲ އާ ބެހޭގޮތުން ހަދަހަދައިގެން ވާހަކަ ދައްކާ، އެއިލާހާމެދު ދޮގު ހަދަން ކެރުމަކީ ފާޖިރު މުނާފިޤުންނާއި ދީން ޤަބޫލުނުކުރާ މީހުންނާއި ކާފިރުންގެ އެންމެ ވަރުގަދަ އެއް ޞިފައެވެ.
