ޤިޔާމަތް ދުވަސް ދޮގުކޮށް ކޮންމެ މުކައްލަފެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަންތައްތައް ދޫކޮށްލުން. ޤިޔާމަތް ދުވަހު ސުވަރުގެ ވަންތަވެރިން ނަރަކަ ވަންތަވެރިން ކިބައިން ސުވާލު ކުރާނެ ކަމަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. (مَا سَلَكَكُمْ فِي
މިމަތިވެރި ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންކަމުގައި އަޅަމެންލައްވައި، އެތަނަށް ވައްދައިދެނިވި ޢަމަލުތައް ކުރުމުގެ ހެޔޮ ތައުފީޤު އަޅަމެންނަށް ދެއްވާނދޭވެ.
15. ޒިނޭ ޢާންމުވުން. ފާޅުވެފައިވާ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ޒިނޭކުރުން ފެތުރިގެން ދިއުމާއި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި އެކަން ގިނަވުން ހިމެނެއެވެ. ފަހެ ހިމެނެނީ ޤިޔާމަތުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރެއިން ކަމުގައި ނަބިއްޔާ صلى الله عليه
އަދި ﷲއާއި ބާޠިލް އިލާހުންތަކާއި ހަމަހަމަކޮށް އުޅުނު މުޝްރިކުންނާއި ބެހޭގޮތުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. (فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ ﴿٩٤﴾ وَجُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ ﴿٩٥﴾ قَالُوا وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ ﴿٩٦﴾ تَاللَّـهِ
14. އަނިޔާވެރިންނަށް ވާގިވެރިވާ މީހުންނާއި ސިފައިން ގިނަވުން. އަބޫ އުމާމާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން އަލްއިމާމު އަޙްމަދު ރިވާ ކުރައްވައެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް
ﷲ ޞުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެކަމަކަށްޓަކާ ޖިންނިންނާއި އިންސިން، ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ކަމަކީ، އެއިލާހު އެއްކައުވަންތަ ކުރުމެވެ. އަދި އަޅުކަން އެއިލާހަށް ޚާލިޞްކުރުމަށެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައިވެއެވެ. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴿٥٦﴾ مَا
އެފާފަތަކެއްގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޖެހުނު ފާފަތައް އެމީހުން ކުރި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޙައްޤު ވީމީހުންގެ ވާހަކަ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަރަށް ދިގުކޮށް އައިސްފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން މިތާގައި މިބަލާލަނީ
ދެންފަހެ ދުނިޔެވީ ޢިލްމު ދަންނައެވެ. އެކަން ހުރީ އިތުރުވާށެވެ. އަދި ޙަދީޘްގައިވާ މުރާދަކީ އެކަން ނޫންކަން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ މި ބަސްފުޅުން ދަލީލު ލިބިދެއެވެ: ((فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا
ނަރަކަޔަށް ވަނުމަށް ދަޢުވަތުދޭ މީހުން ﷲ ގެ ޝަރީޢަތާ ޚިލާފުވެ މަގުފުރެދިފައިވާ ބާތިލް މަޛްހަބުތަކާއި އަދި ފިރުޤާތަކުގެ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ޖަމާޢަތްތަކަށް ވަނުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި ދަޢުވަތު ދެމުން ގެންދެއެވެ. މިބައިމީހުންނަކީ ނަރަކަޔަށް އެހެންމީހުން
13. ޢިލްމު އުފުއްލެވުމާއި ޖާހިލުކަން ފާޅުވުން. ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި، ޢިލްމު އުފުއްލެވުމާއި ޖާހިލުކަން ފެތުރުން ހިމެނެއެވެ. ދެޞަޙީޙުގައި އަނަސް ބިން މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު
ﷲއީ އެއްކައުވަންތަ އިލާހެވެ. އެއިލާހީ މަރުއްވާ އަދި ދިރުއްވާ އިލާހެވެ. މަރުގަންނެވުމާއި ދިރުއްވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲތަޢާލާ އަށް ޚާއްޞަވެގެންވާ ދެކަމެވެ. މިދެކަމުގައި އެއިލާހާ އެހެން ފަރާތެއް ބައިވެރި ކުރުމަކީ ޝިރުކެކެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ
އަދި ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި އިބްނު ޢުމަރު رضي الله عنه ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. (يدخلُ أهلُ الجنَّةِ الجنَّةَ وأهلُ النَّارِ
12. ޢަމާނާތްތެރިކަން[1] ގެއްލިގެން ދިއުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. ((إِذَا ضُيِّعَتِ الْأَمَانَةُ؛ فَانْتَظِرِ
11. ޢަޖަމީންނާ[1] ހަނގުރާމަ ކުރެވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ: ((لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا
އާޔަތުގެ ތަފްސީރާއި ބަޔާން ފުރަތަމަ ބާބު: (خلق الموت والحياة) މަރާއި ދިރުން ޚަލްޤު ކުރެއްވުން މަރަކީ ކޮބާ؟ އަދި ޙަޔާތަކީ ކޮބާ؟ މަރާއި ދިރުމަކީ ﷲތަޢާލާ ޚަލްޤު ކުރައްވާފައިވާ ދެ މަޚުލޫޤުންނެވެ. ތަފްސީރުލް
ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެންޖެހޭ މީހުން ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ފަނާވުމެއް ނެތި ދާއިމަށް އަބަދަށް ދެމިތިބެން ޖެހޭ ބަޔަކީ ﷲއަށް ކާފަރުވީ މީހުންނާއި އަދި މުޝްރިކުންނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
ޤިޔާމަތް ދުވަސް ދޮގުކޮށް ކޮންމެ މުކައްލަފެއްގެ މައްޗަށް ވާޖިބުވެގެންވާ ކަންތައްތައް ދޫކޮށްލުން. ޤިޔާމަތް ދުވަހު ސުވަރުގެ ވަންތަވެރިން ނަރަކަ ވަންތަވެރިން ކިބައިން ސުވާލު ކުރާނެ ކަމަށް ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އައިސްފައިވެއެވެ. (مَا سَلَكَكُمْ فِي
މިމަތިވެރި ސުވަރުގޭގެ އަހުލުވެރިންކަމުގައި އަޅަމެންލައްވައި، އެތަނަށް ވައްދައިދެނިވި ޢަމަލުތައް ކުރުމުގެ ހެޔޮ ތައުފީޤު އަޅަމެންނަށް ދެއްވާނދޭވެ.
15. ޒިނޭ ޢާންމުވުން. ފާޅުވެފައިވާ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ޒިނޭކުރުން ފެތުރިގެން ދިއުމާއި މީސްތަކުންގެ ތެރޭގައި އެކަން ގިނަވުން ހިމެނެއެވެ. ފަހެ ހިމެނެނީ ޤިޔާމަތުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރެއިން ކަމުގައި ނަބިއްޔާ صلى الله عليه
އަދި ﷲއާއި ބާޠިލް އިލާހުންތަކާއި ހަމަހަމަކޮށް އުޅުނު މުޝްރިކުންނާއި ބެހޭގޮތުން އެކަލާނގެ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ. (فَكُبْكِبُوا فِيهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ ﴿٩٤﴾ وَجُنُودُ إِبْلِيسَ أَجْمَعُونَ ﴿٩٥﴾ قَالُوا وَهُمْ فِيهَا يَخْتَصِمُونَ ﴿٩٦﴾ تَاللَّـهِ
14. އަނިޔާވެރިންނަށް ވާގިވެރިވާ މީހުންނާއި ސިފައިން ގިނަވުން. އަބޫ އުމާމާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން އަލްއިމާމު އަޙްމަދު ރިވާ ކުރައްވައެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް
ﷲ ޞުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެކަމަކަށްޓަކާ ޖިންނިންނާއި އިންސިން، ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ކަމަކީ، އެއިލާހު އެއްކައުވަންތަ ކުރުމެވެ. އަދި އަޅުކަން އެއިލާހަށް ޚާލިޞްކުރުމަށެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ ބަސްފުޅުގައިވެއެވެ. وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ ﴿٥٦﴾ مَا
އެފާފަތަކެއްގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޖެހުނު ފާފަތައް އެމީހުން ކުރި ފާފަތަކުގެ ސަބަބުން ނަރަކައިގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެން ޙައްޤު ވީމީހުންގެ ވާހަކަ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ވަރަށް ދިގުކޮށް އައިސްފައިވެއެވެ. އޭގެތެރެއިން މިތާގައި މިބަލާލަނީ
ދެންފަހެ ދުނިޔެވީ ޢިލްމު ދަންނައެވެ. އެކަން ހުރީ އިތުރުވާށެވެ. އަދި ޙަދީޘްގައިވާ މުރާދަކީ އެކަން ނޫންކަން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ މި ބަސްފުޅުން ދަލީލު ލިބިދެއެވެ: ((فَسُئِلُوا، فَأَفْتَوْا
ނަރަކަޔަށް ވަނުމަށް ދަޢުވަތުދޭ މީހުން ﷲ ގެ ޝަރީޢަތާ ޚިލާފުވެ މަގުފުރެދިފައިވާ ބާތިލް މަޛްހަބުތަކާއި އަދި ފިރުޤާތަކުގެ މީހުން އެބައިމީހުންގެ ޖަމާޢަތްތަކަށް ވަނުމަށް މީސްތަކުންނަށް ގޮވާލައި ދަޢުވަތު ދެމުން ގެންދެއެވެ. މިބައިމީހުންނަކީ ނަރަކަޔަށް އެހެންމީހުން
13. ޢިލްމު އުފުއްލެވުމާއި ޖާހިލުކަން ފާޅުވުން. ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި، ޢިލްމު އުފުއްލެވުމާއި ޖާހިލުކަން ފެތުރުން ހިމެނެއެވެ. ދެޞަޙީޙުގައި އަނަސް ބިން މާލިކު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު
ﷲއީ އެއްކައުވަންތަ އިލާހެވެ. އެއިލާހީ މަރުއްވާ އަދި ދިރުއްވާ އިލާހެވެ. މަރުގަންނެވުމާއި ދިރުއްވުމަކީ ހަމައެކަނި ﷲތަޢާލާ އަށް ޚާއްޞަވެގެންވާ ދެކަމެވެ. މިދެކަމުގައި އެއިލާހާ އެހެން ފަރާތެއް ބައިވެރި ކުރުމަކީ ޝިރުކެކެވެ. އެއިލާހުގެ ވަޙީ
އަދި ޞަޙީޙުލް ބުޚާރީގައި އިބްނު ޢުމަރު رضي الله عنه ކިބައިން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. ރަސޫލު ﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. (يدخلُ أهلُ الجنَّةِ الجنَّةَ وأهلُ النَّارِ
12. ޢަމާނާތްތެރިކަން[1] ގެއްލިގެން ދިއުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ. ((إِذَا ضُيِّعَتِ الْأَمَانَةُ؛ فَانْتَظِرِ
11. ޢަޖަމީންނާ[1] ހަނގުރާމަ ކުރެވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘް ކުރެއްވިއެވެ: ((لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تُقَاتِلُوا
އާޔަތުގެ ތަފްސީރާއި ބަޔާން ފުރަތަމަ ބާބު: (خلق الموت والحياة) މަރާއި ދިރުން ޚަލްޤު ކުރެއްވުން މަރަކީ ކޮބާ؟ އަދި ޙަޔާތަކީ ކޮބާ؟ މަރާއި ދިރުމަކީ ﷲތަޢާލާ ޚަލްޤު ކުރައްވާފައިވާ ދެ މަޚުލޫޤުންނެވެ. ތަފްސީރުލް
ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ދާއިމަށް ދެމިތިބެންޖެހޭ މީހުން ނަރަކަވަންތަ ވެރިންގެ ތެރެއިން އެތާނގައި ފަނާވުމެއް ނެތި ދާއިމަށް އަބަދަށް ދެމިތިބެން ޖެހޭ ބަޔަކީ ﷲއަށް ކާފަރުވީ މީހުންނާއި އަދި މުޝްރިކުންނެވެ. ﷲ ވަޙީކުރެއްވިއެވެ.
