﴿إنه كان تواباً﴾ އެބަހީ: އެއިލާހުގެ އަޅުތަކުންނަށް ގިނަގިނައިން ތައުބާލެއްވުން މަތީ އެކަލާނގެ ދެމިވޮޑިގެން ވެއެވެ. ފަހެ ތިބާ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދި ދަންނަވައިފި ކަމުގައި ވަނީނަމަ ތިބާއަށް ތައުބާ ލައްވައެވެ.
މީހަކު ބުނެފާނެއެވެ. މިދެއްވި ނިޢުމަތްތަކަށް ޤުރައިޝުން ކުރަން ޖެހެނީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ އަދި ހަމަ އެފަދައިން މިހާރު ޤުރައިޝުންގެ ތެރެއިން މައްކާގައި އުޅެމުންދާ މީހުނާއި އެނޫން މީހުންވެސް ކުރަންޖެހެނީ ކޮން ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟
ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރައްވާފައި ވަނީ، މިއަހަރު ފެނިއްޖެ ކަމުގައި ވާނަމަ ﴿فسبح بحمد ربك واستغفره﴾ “ފަހެ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރައްބަށް ޙަމްދާއެކު ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވާށެވެ! އަދި ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާށެވެ!”
﴿الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ﴾ މިއާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި އެވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ވާހަކައެވެ.
ފަތަޙަ އަކީ ނަޞްރާއެކުވާ ކަމެއްކަމުގައި ވުމާ އެކުވެސް މިލަފްޒު ނަޞްރަށް ތަބާވުމުން ދޭހަކޮށްދެނީ އެކަން ވާނޭކަމެވެ.
﴿نَصْرُ اللهِ﴾ [އެބަހީ ﷲ ގެ ނަޞްރު]، ނަޞްރަކީ އިންސާނާއަށް އޭނާގެ ޢަދުއްވުގެ ކިބައިން ރެކި އޭނާ ދެރަކޮށް ނިކަމެތިކޮށްލުމަށް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ލިބޭ ބާރުވެރިކަމެކެވެ. އަދި ނަޞްރަކީ އަޅާއަށް އޭނާގެ ޢަމަލުތަކުގައި ޙާޞިލްކުރެވޭ އެންމެ ބޮޑު އުފާވެރިކަންވެސް މެއެވެ.
އަޅުކަން މިލަފްޒު އަޅުކަންކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ޢަމަލަށް ނިސްބަތްކޮށް ބޭނުން ކުރެވެއެވެ.
ފިނި މޫސުމުގައި އެބައިމީހުން ދަނީ ޔަމަނަށެވެ. އެއީ އެތަނުގައިވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހޯދުމަށެވެ.
(يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ) މާނަ : ” ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ މުދާ އޭނާ ދަމަހައްޓާނެކަމަށް އޭނާ ހީކުރެތެވެ. “ އެބަހީ : އޭނާގެ މި މުދާ އޭނާ ދުނިޔޭގައި ދާއިމީ ގޮތެއްގައި
އެބަހީ: އޭ އިންސާނާއެވެ. އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ ކަންތައްތަކަށް ފަހުގައި ތިބާ ދޮގުކުރަންވީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟
މުއުމިނުންނީ އީމާންވެ ޞާލިޙު ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ މީހުންނެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުން އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަށް ރައްދެއް ނުކުރެވޭ ހުށްޓެވެ. އެހެނީ އެބައިމީހުން، އެބައިމީހުންގެ އީމާންކަމާއި ޞާލިޙު ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުންމަތީ މަރުވަންދެން ޘާބިތުކަންމަތީ ދެމިތިބެތެވެ.
މިއާޔަތުގައި މިވާ އެންމެ ދަރުދަރަޖައަށް ރައްދުކުރެއްވުމުގެ މުރާދަކީ އިންސާނާ ޙަލްޤުކުރެއްވުވުމުގައި އެންމެ ދަށުދަރަޖައަށް ރައްދުކުރެއްވުމެވެ.
މިއީ (އިސްވެ ދެންނެވުނު ތަކެތި ގަންދެއްވާ) އެކަމަކަށް ﷲތަޢާލާ ބަސްފުޅު ވަޙީ ކުރެއްވި ކަމެވެ. ﷲތަޢާލާ މިތަކެތި ގަންދެއްވާ ވަޙީކުރައްވާ އަންގަވާފައިއެވަނީ، އިންސާނާ އެންމެ ރިވެތި ސޫރާގައި ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ވާހަކައެވެ.
ﷲތަޢާލާ މިއާޔަތުގައި ސީނާގައިވާ ފަރުބަދަ ގަންދެއްވާ ވަޙީ ކުރައްވާފައިމިވަނީ، ﷲތަޢާލާ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމަށް ބަސްފުޅު ވަޙީ ކުރެއްވީ މިފަރުބަދައިގެ ކައިރީގައި ކަމުގައި ވާތީއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ މިއާޔަތްތަކުގައި ހަތަރު އެއްޗެއް ގަންދެއްވާ ހުވާ ބަސްފުޅު ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެއީ ތީންއާއި ޒައިތޫނިއާއި ސީނާގައިވާ ފަރުބަދައާއި އަދި އަމާންކަން ލިބިގެންވާ ރަށް، އެބަހީ މައްކާއެވެ.
މި އާޔަތުގައި މިވާ ޝަރަޙުކުރުމުގެ މުރާދަކީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެވެ. މި ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމަކީ ޙިއްސީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ މަޢުނަވީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެކެވެ. ހިތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމަކީ؛ އެއީ ﷲ ޢައްޒަ ވަޖައްލަގެ ޙުކުމްފުޅުތަކަށް ހިތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެވެ.
﴿إنه كان تواباً﴾ އެބަހީ: އެއިލާހުގެ އަޅުތަކުންނަށް ގިނަގިނައިން ތައުބާލެއްވުން މަތީ އެކަލާނގެ ދެމިވޮޑިގެން ވެއެވެ. ފަހެ ތިބާ އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތުގައި ފާފަ ފުއްސެވުމަށް އެދި ދަންނަވައިފި ކަމުގައި ވަނީނަމަ ތިބާއަށް ތައުބާ ލައްވައެވެ.
މީހަކު ބުނެފާނެއެވެ. މިދެއްވި ނިޢުމަތްތަކަށް ޤުރައިޝުން ކުރަން ޖެހެނީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟ އަދި ހަމަ އެފަދައިން މިހާރު ޤުރައިޝުންގެ ތެރެއިން މައްކާގައި އުޅެމުންދާ މީހުނާއި އެނޫން މީހުންވެސް ކުރަންޖެހެނީ ކޮން ކަމެއް ހެއްޔެވެ؟
ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީ ކުރައްވާފައި ވަނީ، މިއަހަރު ފެނިއްޖެ ކަމުގައި ވާނަމަ ﴿فسبح بحمد ربك واستغفره﴾ “ފަހެ ކަލޭގެފާނުގެ ވެރިރައްބަށް ޙަމްދާއެކު ތަސްބީޙަ ވިދާޅުވާށެވެ! އަދި ފާފަފުއްސެވުން އެދިވަޑައިގެން އެކަލާނގެ ޙަޟްރަތަށް ދަންނަވާށެވެ!”
﴿الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ﴾ މިއާޔަތުގައި ބަޔާންކުރައްވާފައި އެވަނީ އެބައިމީހުންނަށް ދެއްވި ނިޢުމަތްތަކުގެ ވާހަކައެވެ.
ފަތަޙަ އަކީ ނަޞްރާއެކުވާ ކަމެއްކަމުގައި ވުމާ އެކުވެސް މިލަފްޒު ނަޞްރަށް ތަބާވުމުން ދޭހަކޮށްދެނީ އެކަން ވާނޭކަމެވެ.
﴿نَصْرُ اللهِ﴾ [އެބަހީ ﷲ ގެ ނަޞްރު]، ނަޞްރަކީ އިންސާނާއަށް އޭނާގެ ޢަދުއްވުގެ ކިބައިން ރެކި އޭނާ ދެރަކޮށް ނިކަމެތިކޮށްލުމަށް ﷲގެ ޙަޟްރަތުން ލިބޭ ބާރުވެރިކަމެކެވެ. އަދި ނަޞްރަކީ އަޅާއަށް އޭނާގެ ޢަމަލުތަކުގައި ޙާޞިލްކުރެވޭ އެންމެ ބޮޑު އުފާވެރިކަންވެސް މެއެވެ.
އަޅުކަން މިލަފްޒު އަޅުކަންކުރުމުގެ ގޮތުން ކުރެވޭ ޢަމަލަށް ނިސްބަތްކޮށް ބޭނުން ކުރެވެއެވެ.
ފިނި މޫސުމުގައި އެބައިމީހުން ދަނީ ޔަމަނަށެވެ. އެއީ އެތަނުގައިވާ ގޮވާމުގެ ބާވަތްތައް ހޯދުމަށެވެ.
(يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ) މާނަ : ” ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ މުދާ އޭނާ ދަމަހައްޓާނެކަމަށް އޭނާ ހީކުރެތެވެ. “ އެބަހީ : އޭނާގެ މި މުދާ އޭނާ ދުނިޔޭގައި ދާއިމީ ގޮތެއްގައި
އެބަހީ: އޭ އިންސާނާއެވެ. އިސްވެ ބަޔާންވެދިޔަ ކަންތައްތަކަށް ފަހުގައި ތިބާ ދޮގުކުރަންވީ ކޮންކަމެއް ހެއްޔެވެ؟
މުއުމިނުންނީ އީމާންވެ ޞާލިޙު ހެޔޮ ޢަމަލު ކުޅަ މީހުންނެވެ. ފަހެ އެބައިމީހުން އެންމެ ދަށު ދަރަޖައަށް ރައްދެއް ނުކުރެވޭ ހުށްޓެވެ. އެހެނީ އެބައިމީހުން، އެބައިމީހުންގެ އީމާންކަމާއި ޞާލިޙު ހެޔޮ ޢަމަލުކުރުންމަތީ މަރުވަންދެން ޘާބިތުކަންމަތީ ދެމިތިބެތެވެ.
މިއާޔަތުގައި މިވާ އެންމެ ދަރުދަރަޖައަށް ރައްދުކުރެއްވުމުގެ މުރާދަކީ އިންސާނާ ޙަލްޤުކުރެއްވުވުމުގައި އެންމެ ދަށުދަރަޖައަށް ރައްދުކުރެއްވުމެވެ.
މިއީ (އިސްވެ ދެންނެވުނު ތަކެތި ގަންދެއްވާ) އެކަމަކަށް ﷲތަޢާލާ ބަސްފުޅު ވަޙީ ކުރެއްވި ކަމެވެ. ﷲތަޢާލާ މިތަކެތި ގަންދެއްވާ ވަޙީކުރައްވާ އަންގަވާފައިއެވަނީ، އިންސާނާ އެންމެ ރިވެތި ސޫރާގައި ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާ ވާހަކައެވެ.
ﷲތަޢާލާ މިއާޔަތުގައި ސީނާގައިވާ ފަރުބަދަ ގަންދެއްވާ ވަޙީ ކުރައްވާފައިމިވަނީ، ﷲތަޢާލާ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމަށް ބަސްފުޅު ވަޙީ ކުރެއްވީ މިފަރުބަދައިގެ ކައިރީގައި ކަމުގައި ވާތީއެވެ.
ﷲ ތަޢާލާ މިއާޔަތްތަކުގައި ހަތަރު އެއްޗެއް ގަންދެއްވާ ހުވާ ބަސްފުޅު ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. އެއީ ތީންއާއި ޒައިތޫނިއާއި ސީނާގައިވާ ފަރުބަދައާއި އަދި އަމާންކަން ލިބިގެންވާ ރަށް، އެބަހީ މައްކާއެވެ.
މި އާޔަތުގައި މިވާ ޝަރަޙުކުރުމުގެ މުރާދަކީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެވެ. މި ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމަކީ ޙިއްސީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ މަޢުނަވީ ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެކެވެ. ހިތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމަކީ؛ އެއީ ﷲ ޢައްޒަ ވަޖައްލަގެ ޙުކުމްފުޅުތަކަށް ހިތް ތަނަވަސްކޮށްދެއްވުމެވެ.
