ފަހެ، ޙަރާމް ކަންކަމާއި މަކްރޫޙަ ކަންކަމަށް ޘަނާ ކިޔުމާއި އެފަދަ ކަންކަން ކުރާމީހުން މަތިވެރިކުރުން ވާކަން ކަށަވަރީ ﷲ ތަޢާލާގެ މަގުން އެއްކިބާވެ މަގު ފުރެދުމަކަށެވެ.
ފަހެ، ޝިރުކުކުރާ މަގުފުރެދިފައިވާމީހާ ހީކުރަނީ އޭނާއަށް އެއިޖާބަދިނީ ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް އޭނާ އެމީހަކަށް އެގޮވާލި މީހާކަމަށެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އޭނާއަށް އިޖާބަ އެދިނީ ޝައިޠާނާއެވެ.
އިންސާނެއްގެ ގަޔަށް ވަދެފައިވާ ޖިންނިއެއް މަރާލުމަށް ނުވަތަ ހައްޔަރުކޮށްދިނުމަށް އެސޮރުމެންގެ ކިބައިން އެދުމުން ގިނަފަހަރު އެކަމަށް އެސޮރުމެއް ފުރައްސާރަކުރެއެވެ. އަދި އެ ޖިންނި މަރާލައިފިކަމަށް ނުވަތަ ހައްޔަރުކޮށްފިކަމަށް ދައްކައެވެ. ނަމަވެސް އެއީ އެސޮރުމެން ދައްކާލާ ދަޅައެކެވެ. އަދި ދޮގެކެވެ.
ﷲއަށް ޙަމްދުކުރާ މުސްލިމް އަޚާގެ މައްޗަށް ވާ ޙައްޤަކީ ކުޑައެއް ބޮޑެއް ތަފާތުކުރުމެއް ނެތި އަދާކޮށްދޭންޖެހޭ ޙައްޤެއްކަމުން، ކުޑަކުއްޖަކު ވިޔަސް އެކުއްޖާ ޙަމްދުކޮށްފިނަމަ يرحمك الله ކިޔަންޖެހޭނެއެވެ.
ޒިޔާރަތްތައް ހެދުމަކީ ޝަރުޢީ ގޮތުން ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނުގައި ނަހީކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ.
މުހިންމު ޤަވާއިދުތަކެއް ޤުރުއާނުން އެންމެ ފުރިހަމަ ފައިދާ ލިބިގަންނަން ތިބާ ބޭނުންނަމަ، ޤުރުއާން ކިޔެވޭހިނދު ތިބާގެ ހިތާއި ކަންފަތް އެކަމަށް އެއްކޮށް ޙާޟިރުކުރާށެވެ. އަދި ﷲތަޢާލާ އެމީހަކަށް ޚިޠާބު ކުރައްވާ ބަސްވަޙީކުރައްވާ މީހެއްފަދައިން ތިބާ
އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އެހީތެރިވުމަށް، ކިޔެވެލި ކިޔަވާ މީހުންނާއި ޣައިބުގެ ޢިލްމު ދަޢުވާކުރާމީހުން، ޖިންނީންނާއެކު އެއްބަސްވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު އެސޮރުމެން އެމީހުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދެއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަފަހަރު އެފަދައިން ނުކޮށްދެއެވެ. އެއީ ޚާއްޞަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި
އެކަކު އަނެކަކު ދެކެފަރިތަކަން ނެތިގެން ދިޔުން. ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޤިޔާމަތާ ބެހޭގޮތުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ސުވާލު ދެންނެވުނެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ކުއްލިމަރު ގިނަވުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ނިސްބަތްކުރައްވާ އަނަސް ބްން މާލިކު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ((إنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ…مَوْتُ الْفَجْأَةِ))[1] މާނައީ: “ހަމަކަށަވަރުން ކުއްލި މަރަކީ ޤިޔާމަތްވުމުގެ
އަންހެނުންގިނަވެ ފިރިހެނުން މަދުވެގެން ދިއުން. އަނަސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއްވެސް މީހަކު ނުދައްކާނެ ވާހަކައެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވާ
ދޮގުހެކި ދިނުން އިތުރުވުމާއި، ޙައްޤު ހެކިބަސް ފޮރުވުން. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން، އައިސްފައިވާ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((إِنَّ بَيْنَ
ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި ކަމުގައި އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވައެވެ. ((سَيَكُونُ فِي آخِرِ أُمَّتِي أُنَاسٌ يُحَدِّثُونَكُمْ مَا لَمْ تَسْمَعُوا أَنْتُمْ
އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޤަތުލުކޮށްލާނީތޯ ނުވަތަ ހައްޔަރުކުރާނީތޯ ނުވަތަ ރަށުން ނެރެލާނީތޯ މަޝްވަރާކުރުމަށް ޤުރައިޝުން ދާރުއް ނަދުވާގައި ޖަމާވި ހިނދު ނަޖުދުގެ މުސްކުޅިއެއްގެ ޞިފައިގައި ޝައިޠާނާ އެތަނަށް ދިޔަކަމަށްވެސް ރިވާވެފައިވެއެވެ.
ހުޅެވިހަނދު ބޮޑުވުން. އަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((مِنْ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ انتفاخُ
ހަމައެފަދައިން ޙައްޤަކާނުލާ ޖިންނީން ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ އިންސާނުންވެސް ޙައްޤަކާނުލާ ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވާ ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ ޙާލެއްގައިވެސް އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. ފަހެ، އެއްވެސް މީހަކަށް އަނެކާއަށް އަނިޔާވެރިވުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ ކާފިރެއްކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ.
އަދިވެސް ޞަޙީޙް މުސްލިމްގައިވެއެވެ. ހިޝާމް ބުން ޒުހްރާގެ އަޅު އަބޫ އައްސާއިބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަބޫ ސަޢީދު އަލްޚުދްރީގެ ގެކޮޅަށް ވަދެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. “ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ހުންނަވަނިކޮށް
ފަހެ، ޙަރާމް ކަންކަމާއި މަކްރޫޙަ ކަންކަމަށް ޘަނާ ކިޔުމާއި އެފަދަ ކަންކަން ކުރާމީހުން މަތިވެރިކުރުން ވާކަން ކަށަވަރީ ﷲ ތަޢާލާގެ މަގުން އެއްކިބާވެ މަގު ފުރެދުމަކަށެވެ.
ފަހެ، ޝިރުކުކުރާ މަގުފުރެދިފައިވާމީހާ ހީކުރަނީ އޭނާއަށް އެއިޖާބަދިނީ ޙަޤީޤަތުގައި ވެސް އޭނާ އެމީހަކަށް އެގޮވާލި މީހާކަމަށެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އޭނާއަށް އިޖާބަ އެދިނީ ޝައިޠާނާއެވެ.
އިންސާނެއްގެ ގަޔަށް ވަދެފައިވާ ޖިންނިއެއް މަރާލުމަށް ނުވަތަ ހައްޔަރުކޮށްދިނުމަށް އެސޮރުމެންގެ ކިބައިން އެދުމުން ގިނަފަހަރު އެކަމަށް އެސޮރުމެއް ފުރައްސާރަކުރެއެވެ. އަދި އެ ޖިންނި މަރާލައިފިކަމަށް ނުވަތަ ހައްޔަރުކޮށްފިކަމަށް ދައްކައެވެ. ނަމަވެސް އެއީ އެސޮރުމެން ދައްކާލާ ދަޅައެކެވެ. އަދި ދޮގެކެވެ.
ﷲއަށް ޙަމްދުކުރާ މުސްލިމް އަޚާގެ މައްޗަށް ވާ ޙައްޤަކީ ކުޑައެއް ބޮޑެއް ތަފާތުކުރުމެއް ނެތި އަދާކޮށްދޭންޖެހޭ ޙައްޤެއްކަމުން، ކުޑަކުއްޖަކު ވިޔަސް އެކުއްޖާ ޙަމްދުކޮށްފިނަމަ يرحمك الله ކިޔަންޖެހޭނެއެވެ.
ޒިޔާރަތްތައް ހެދުމަކީ ޝަރުޢީ ގޮތުން ހުއްދަކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނުގައި ނަހީކުރެވިފައިވާ ކަމެކެވެ.
މުހިންމު ޤަވާއިދުތަކެއް ޤުރުއާނުން އެންމެ ފުރިހަމަ ފައިދާ ލިބިގަންނަން ތިބާ ބޭނުންނަމަ، ޤުރުއާން ކިޔެވޭހިނދު ތިބާގެ ހިތާއި ކަންފަތް އެކަމަށް އެއްކޮށް ޙާޟިރުކުރާށެވެ. އަދި ﷲތަޢާލާ އެމީހަކަށް ޚިޠާބު ކުރައްވާ ބަސްވަޙީކުރައްވާ މީހެއްފަދައިން ތިބާ
އެއްބަޔަކު އަނެއް ބަޔަކަށް އެހީތެރިވުމަށް، ކިޔެވެލި ކިޔަވާ މީހުންނާއި ޣައިބުގެ ޢިލްމު ދަޢުވާކުރާމީހުން، ޖިންނީންނާއެކު އެއްބަސްވެއެވެ. ބައެއްފަހަރު އެސޮރުމެން އެމީހުންގެ ބޭނުންތައް ފުއްދައިދެއެވެ. ނަމަވެސް ގިނަފަހަރު އެފަދައިން ނުކޮށްދެއެވެ. އެއީ ޚާއްޞަކޮށް އެބައިމީހުންގެ ތެރޭގައި
އެކަކު އަނެކަކު ދެކެފަރިތަކަން ނެތިގެން ދިޔުން. ޙުޛައިފާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ޤިޔާމަތާ ބެހޭގޮތުން ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ސުވާލު ދެންނެވުނެވެ. ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ކުއްލިމަރު ގިނަވުން. ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ނިސްބަތްކުރައްވާ އަނަސް ބްން މާލިކު رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ((إنَّ مِنْ أَمَارَاتِ السَّاعَةِ…مَوْتُ الْفَجْأَةِ))[1] މާނައީ: “ހަމަކަށަވަރުން ކުއްލި މަރަކީ ޤިޔާމަތްވުމުގެ
އަންހެނުންގިނަވެ ފިރިހެނުން މަދުވެގެން ދިއުން. އަނަސް رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ފަހުގައި އެއްވެސް މީހަކު ނުދައްކާނެ ވާހަކައެއް ތިމަންކަލޭގެފާނު ތިޔަބައިމީހުންނަށް ކިޔައިދެއްވާ
ދޮގުހެކި ދިނުން އިތުރުވުމާއި، ޙައްޤު ހެކިބަސް ފޮރުވުން. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން، އައިސްފައިވާ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ޙަދީޘެއްގައި ވެއެވެ. ((إِنَّ بَيْنَ
ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި ކަމުގައި އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާކުރައްވައެވެ. ((سَيَكُونُ فِي آخِرِ أُمَّتِي أُنَاسٌ يُحَدِّثُونَكُمْ مَا لَمْ تَسْمَعُوا أَنْتُمْ
އަދި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޤަތުލުކޮށްލާނީތޯ ނުވަތަ ހައްޔަރުކުރާނީތޯ ނުވަތަ ރަށުން ނެރެލާނީތޯ މަޝްވަރާކުރުމަށް ޤުރައިޝުން ދާރުއް ނަދުވާގައި ޖަމާވި ހިނދު ނަޖުދުގެ މުސްކުޅިއެއްގެ ޞިފައިގައި ޝައިޠާނާ އެތަނަށް ދިޔަކަމަށްވެސް ރިވާވެފައިވެއެވެ.
ހުޅެވިހަނދު ބޮޑުވުން. އަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ އަރިހުން [ރިވާވެގެން] ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((مِنْ اقْتِرَابِ السَّاعَةِ انتفاخُ
ހަމައެފަދައިން ޙައްޤަކާނުލާ ޖިންނީން ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ އިންސާނުންވެސް ޙައްޤަކާނުލާ ޤަތުލުކުރުން ހުއްދަވެގެން ނުވާ ފަދައިންނެވެ. ކޮންމެ ޙާލެއްގައިވެސް އަނިޔާވެރިވުން ޙަރާމްވެގެންވެއެވެ. ފަހެ، އެއްވެސް މީހަކަށް އަނެކާއަށް އަނިޔާވެރިވުން ހުއްދަވެގެންނުވެއެވެ. އެއީ ކާފިރެއްކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ.
އަދިވެސް ޞަޙީޙް މުސްލިމްގައިވެއެވެ. ހިޝާމް ބުން ޒުހްރާގެ އަޅު އަބޫ އައްސާއިބުގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން އައިސްފައިވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު އަބޫ ސަޢީދު އަލްޚުދްރީގެ ގެކޮޅަށް ވަދެ ވަޑައިގަތެވެ. އަދި ދެންނެވިއެވެ. “ފަހެ، އެކަލޭގެފާނު ނަމާދަށް ހުންނަވަނިކޮށް
