الحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِيْن. وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى أَشْرَفِ الأَنْبِيَاءِ وَالمُرْسَلِيْن، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْن. أَمَّا بَعْد: މީހަކަށް ހުވަފެނުގައި ނަބިއްޔާ صلى
އައްސަވާވޮޑިގެންވުމާއި އަދި ބައްލަވާވޮޑިގެންވުމަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ދެޞިފަފުޅު ކަމުގައިވާ ބަޔާންކުރެވުން عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنهُ ((أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَرَأَ هَذِهِ الآيَةَ: {إِنَّ
ދަށުދަރަޖައިގެ މީހުން މަތިކުރުން. ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ދަށުދަރަޖައިގެ މީސްތަކުން ހެޔޮމީހުންނަށްވުރެ މަތިކުރުމާއި އެފަދަ މީހުން ދޫކޮށް މިބައިމީހުން ކަންކަމަށް ވެރިކުރުން ހިމެނެއެވެ. ފަހެ މީސްތަކުންނަށް އަމުރުވެރީން ކަމުގައި ވާނީ އެމީހުންގެ ތެރޭތިބި ހަމަބުއްދިނުވާ
ޞާލިޙުން ނެތިގެންދިޔުން. އެކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ޞާލިޙުން ނެތިގެން ދިއުމާއި ހެޔޮމީހުން މަދުވުން ހިމެނެއެވެ. އަދި ނުބައި މީސްތަކުން ގިނަވެ ނުބައިމީހުން ފިޔަވައި އިތުރު ބަޔަކު ނުވާހާ މިންވަރަށް ދެއެވެ. ޤިޔާމަތް ޤާއިމްވާހުށި އެބައިމީހުންނާގެންނެވެ.
ބިންގަނޑު ގަންބަވައިގަތުމާއި، ބައެއްގެ ޞޫރަ [ޖަނަވާރުގެ ޞޫރައަށް] ބަދަލުވުން އަދި އުޑުން ހިލައިގެ ވާރޭ ވެއްސެވުން. ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله
އިބްނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] “ހަމަކަށަވަރުން އިރާއި ހުޅަނގުގައި އަދި ދެކުނުގެ ޤައުމުތަކަށް ވަނީ ގިނަ ބިންހެލުންތަކެއް އައިސްފައެވެ. ނަމަވެސް ހާމަވާންއޮތީ [މިޙަދީޘްގެ] މުރާދަކީ ބިންހެލުންތައް ގިނަވުމާއި ހުރިހާ ކަންކޮޅުތަކެއް އޭގައި ހިމެނުމާއި އަދި އެކަން ދެމިގެން ދިއުމެވެ.”[3]
ނަރަކަވަންތްވެރިން ހަށިގަނޑުގެ ބިޔަބޮޑުކަން ނަރަކަޔަށް ވަންނަން ޖެހޭ މީހުން އެތަނަށް ވަންނައިރު އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑުގެ ބިޔަބޮޑުކަން ﷲ މެނުވީ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެނގިގެން ނުވެއެވެ. އަބޫ ހުރައިރާ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ގެ
ވިޔަފާރި ޢާންމުވެ ގިނަވުން. އޭގެތެރޭގައި ވިޔަފާރިތައް ގިނަވުމާއި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އެކަން ޢާންމުވުން ހިމެނެއެވެ. އެކަމުގައި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ހިއްސާވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ ކިބައިން އަލްއިމާމު
ދަހިވެތިކަން އިތުރުވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ((مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ أَنْ يَظْهَرَ الشُّحُّ[1]))[2] “ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ދަހިވެތިކަން ފާޅުވުން ހިމެނެވެ.”
ﷲ ތަޢާލާއަށް ކަނާތްޕުޅެއް ލިބިވޮޑިގެންވާ ކަން ބަޔާންކުރެވުން عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه مَرْفُوعًا (( يَمِينُ اللَّهِ مَلْأَى لاَ تَغِيضُهَا نَفَقَةٌ سَحَّاءُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، أَرَأَيْتُمْ مَا
މުސްކުޅިން ޒުވާންވާން އުޅުން. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((يَكُونُ قَوْمٌ يَخْضِبُونَ فِي
ފާޙިޝް[1] ކަންކަން ގިނަވެ ރަޙިމްގެގުޅުން ކަނޑައި އަވަށްޓެރިކަންނަށް އިހާނެތިކޮށް ހިތުން. ޢަބްދުﷲ ބްން ޢުމަރު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން އިމާމު އަޙްމަދާއި ޙާކިމް ރިވާ ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى
ﷲ ތަޢާލާ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަތުމާއި އެކަލާނގެއަށް އީމާންވުމުގެ ވާހަކަ ބަޔާން ކުރެވުނު ބާބު عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (( قَالَ اللهُ تَبَارَكَ
މިއުއްމަތުގައި ޝިރުކު ފާޅުވުން. މިއީ ފާޅުވެފައިވާ ޢަލާމާތެކެއެވެ. އަދި އެކަން އެހުރީ އިތުރުވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން މިއުއްމަތަށް ވަނީ ޝިރުކު ލައިގެންފައެވެ. އަދި އޭގެތެރެއިން ޖަމާޢަތްތަކެއް ވަނީ މުޝްރިކުންނާ ގުޅި ބުދަށް އަޅުކަންކޮށްފައެވެ.
ބާޒާރުތައް ކައިރިވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި އެވެ. ((لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى تَظْهَرَ الْفِتَنُ،
ނަރަކައިގައި އެންމެ ގިނައީ އަންހެނުން ﷲ ތަޢާލާ އެއްކައުވަންތަކަމަށް ހެކިވި ފާފަވެރީންގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނައިން ނަރަކަޔަށް ވަންނާނެ ބަޔަކީ އަންހެނުންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ގެ ކިބައިން އައިސްފައިވެއެވެ. އިރުކޭތަ
الحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمِيْن. وَالصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلَى أَشْرَفِ الأَنْبِيَاءِ وَالمُرْسَلِيْن، وَعَلَى آلِهِ وَصَحْبِهِ وَمَنْ تَبِعَهُمْ بِإِحْسَانٍ إِلَى يَوْمِ الدِّيْن. أَمَّا بَعْد: މީހަކަށް ހުވަފެނުގައި ނަބިއްޔާ صلى
އައްސަވާވޮޑިގެންވުމާއި އަދި ބައްލަވާވޮޑިގެންވުމަކީ ﷲ ތަޢާލާގެ ދެޞިފަފުޅު ކަމުގައިވާ ބަޔާންކުރެވުން عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنهُ ((أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَرَأَ هَذِهِ الآيَةَ: {إِنَّ
ދަށުދަރަޖައިގެ މީހުން މަތިކުރުން. ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ދަށުދަރަޖައިގެ މީސްތަކުން ހެޔޮމީހުންނަށްވުރެ މަތިކުރުމާއި އެފަދަ މީހުން ދޫކޮށް މިބައިމީހުން ކަންކަމަށް ވެރިކުރުން ހިމެނެއެވެ. ފަހެ މީސްތަކުންނަށް އަމުރުވެރީން ކަމުގައި ވާނީ އެމީހުންގެ ތެރޭތިބި ހަމަބުއްދިނުވާ
ޞާލިޙުން ނެތިގެންދިޔުން. އެކަމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ޞާލިޙުން ނެތިގެން ދިއުމާއި ހެޔޮމީހުން މަދުވުން ހިމެނެއެވެ. އަދި ނުބައި މީސްތަކުން ގިނަވެ ނުބައިމީހުން ފިޔަވައި އިތުރު ބަޔަކު ނުވާހާ މިންވަރަށް ދެއެވެ. ޤިޔާމަތް ޤާއިމްވާހުށި އެބައިމީހުންނާގެންނެވެ.
ބިންގަނޑު ގަންބަވައިގަތުމާއި، ބައެއްގެ ޞޫރަ [ޖަނަވާރުގެ ޞޫރައަށް] ބަދަލުވުން އަދި އުޑުން ހިލައިގެ ވާރޭ ވެއްސެވުން. ޢާއިޝާ رضي الله عنها ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަމަނާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله
އިބްނު ޙަޖަރު ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. [ބަސްފުޅުގެ މާނައީ:] “ހަމަކަށަވަރުން އިރާއި ހުޅަނގުގައި އަދި ދެކުނުގެ ޤައުމުތަކަށް ވަނީ ގިނަ ބިންހެލުންތަކެއް އައިސްފައެވެ. ނަމަވެސް ހާމަވާންއޮތީ [މިޙަދީޘްގެ] މުރާދަކީ ބިންހެލުންތައް ގިނަވުމާއި ހުރިހާ ކަންކޮޅުތަކެއް އޭގައި ހިމެނުމާއި އަދި އެކަން ދެމިގެން ދިއުމެވެ.”[3]
ނަރަކަވަންތްވެރިން ހަށިގަނޑުގެ ބިޔަބޮޑުކަން ނަރަކަޔަށް ވަންނަން ޖެހޭ މީހުން އެތަނަށް ވަންނައިރު އެމީހުންގެ ހަށިގަނޑުގެ ބިޔަބޮޑުކަން ﷲ މެނުވީ އެހެން އެއްވެސް ފަރާތަކަށް އެނގިގެން ނުވެއެވެ. އަބޫ ހުރައިރާ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ގެ
ވިޔަފާރި ޢާންމުވެ ގިނަވުން. އޭގެތެރޭގައި ވިޔަފާރިތައް ގިނަވުމާއި މީސްތަކުންގެ މެދުގައި އެކަން ޢާންމުވުން ހިމެނެއެވެ. އެކަމުގައި އަންހެނުންނާއި ފިރިހެނުން ހިއްސާވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ. ޢަބްދުﷲ ބްން މަސްޢޫދު رضي الله عنه ގެ ކިބައިން އަލްއިމާމު
ދަހިވެތިކަން އިތުރުވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ((مِنْ أَشْرَاطِ السَّاعَةِ أَنْ يَظْهَرَ الشُّحُّ[1]))[2] “ޤިޔާމަތްވުމުގެ ޢަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ދަހިވެތިކަން ފާޅުވުން ހިމެނެވެ.”
ﷲ ތަޢާލާއަށް ކަނާތްޕުޅެއް ލިބިވޮޑިގެންވާ ކަން ބަޔާންކުރެވުން عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه مَرْفُوعًا (( يَمِينُ اللَّهِ مَلْأَى لاَ تَغِيضُهَا نَفَقَةٌ سَحَّاءُ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ، أَرَأَيْتُمْ مَا
މުސްކުޅިން ޒުވާންވާން އުޅުން. އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنهما ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. ((يَكُونُ قَوْمٌ يَخْضِبُونَ فِي
ފާޙިޝް[1] ކަންކަން ގިނަވެ ރަޙިމްގެގުޅުން ކަނޑައި އަވަށްޓެރިކަންނަށް އިހާނެތިކޮށް ހިތުން. ޢަބްދުﷲ ބްން ޢުމަރު رضي الله عنهما ގެ ކިބައިން އިމާމު އަޙްމަދާއި ޙާކިމް ރިވާ ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى
ﷲ ތަޢާލާ މަޢްރިފާކޮށް ދެނެގަތުމާއި އެކަލާނގެއަށް އީމާންވުމުގެ ވާހަކަ ބަޔާން ކުރެވުނު ބާބު عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: (( قَالَ اللهُ تَبَارَكَ
މިއުއްމަތުގައި ޝިރުކު ފާޅުވުން. މިއީ ފާޅުވެފައިވާ ޢަލާމާތެކެއެވެ. އަދި އެކަން އެހުރީ އިތުރުވާށެވެ. ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން މިއުއްމަތަށް ވަނީ ޝިރުކު ލައިގެންފައެވެ. އަދި އޭގެތެރެއިން ޖަމާޢަތްތަކެއް ވަނީ މުޝްރިކުންނާ ގުޅި ބުދަށް އަޅުކަންކޮށްފައެވެ.
ބާޒާރުތައް ކައިރިވުން. އަބޫ ހުރައިރާ رضي الله عنه ގެ އަރިހުން ރިވާވެގެން ވެއެވެ. ﷲގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޙަދީޘްކުރެއްވި އެވެ. ((لَا تَقُومَ السَّاعَةُ حَتَّى تَظْهَرَ الْفِتَنُ،
ނަރަކައިގައި އެންމެ ގިނައީ އަންހެނުން ﷲ ތަޢާލާ އެއްކައުވަންތަކަމަށް ހެކިވި ފާފަވެރީންގެ ތެރެއިން އެންމެ ގިނައިން ނަރަކަޔަށް ވަންނާނެ ބަޔަކީ އަންހެނުންނެވެ. އިބްނު ޢައްބާސް رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ ގެ ކިބައިން އައިސްފައިވެއެވެ. އިރުކޭތަ
