(فِي عَمَدٍ مُّمَدَّدَةٍ) މާނަ: “(ނަރަކައިގައިވާ) ދިގުވެގެންވާ ތަނބުތަކަކުން (އެބައިމީހުންނަށް ޢަޒާބުދެއްވެވެއެވެ).” އެބަހީ : އެ ބަންދުކުރެވިފައިވާ ނަރަކަ ވެއެވެ. އަދި އެތަނުގެ ހުރިހާ ބިތްތަކަށާއި ކަންކަނަށް ދަމާލެވިފައިވާ ތަނބުތަކެއް އެތަނުގައިވެއެވެ. އެއީ އެތަން
(الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ) މާނަ: (އެއީ ހިތްތަކަށް އޭގެ ހޫނާއި، ވޭން ފޯރުވަނިވި ނަރަކަޔެވެ.) الْأَفْئِدَةِ އަކީ فؤاد ގެ ގިނަގޮތެވެ. ނުވަތަ ޖަމްޢެވެ. އޭގެ މާނައަކީ ހިތެވެ. އާޔަތުގައި އެވަނީ އެ
(يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ) މާނަ : ” ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ މުދާ އޭނާ ދަމަހައްޓާނެކަމަށް އޭނާ ހީކުރެތެވެ. “ އެބަހީ : އޭނާގެ މި މުދާ އޭނާ ދުނިޔޭގައި ދާއިމީ ގޮތެއްގައި
هُمَزَة އަދި لُّمَزَة މިއީ އެއްފަރާތެއް ޞިފަކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވިފައިވާ ދެ ޞިފައެކެވެ.
ކޮންމެ އިންސާނެއްގެވެސް ޢަމަލުތައް ލިޔުއްވޭ ފަތެއް ވެއެވެ. އޭގައި ލިޔުއްވައި ރެކޯޑު ނުކުރެވޭ އެއްވެސް ޢަމަލެއް ނުވެއެވެ. އެއީ ކިތައްމެ ކުޑަ ޢަމަލެއްކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ނުވަތަ ކިތައްމެ ބޮޑު ޢަމަލެއް ކަމުގައި ވިޔަސް
( تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيتَ ) އެބަހީ: އިބަ އިލާހުއީ އެންމެހާ ހެޔޮކަމުން ފުރިގެންވާ އެކަމުގައި ދާއިމުވެ ވޮޑިގެންވާ، މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވާ އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ. ﷲ ތަޢާލާއީ ބަރަކާތް އެފަރާތަކަށް މިލްކުވެންވާ ބަރަކާތުގެ ވެރިފަރާތެވެ.
މި ލިޔުމުގައި މި ބަލާލަނީ ﷲ ތަޢާލާގެ ފޮތުގައި ބަޔާންވެފައިވާ، އެއިލާހުގެ މި ވަޙީ ބަސްފުޅާއިމެދުގައެވެ. އެއިލާހު ވަޙީ ކުރައްވާފައި ވެއެވެ.
އެބަހީ ﷲ ތަޢާލާއަށް ޢަދާވާތްތެރިވާ މީހާ ދަންނާށެވެ! ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެމީހާ ޢިއްޒަތްތެރި ނުވާހުއްޓެވެ.
((إِنَّهُ لَا يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَلَا يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ )) . މާނަ: ” އިބަ އިލާހު އެހީތެރިވެވޮޑިގެންފި މީހަކު ނިކަމެތި ނުވާހުއްޓެވެ . އަދި އިބައިލާހު އެމީހަކާ ޢަދާވާތްތެރިވެއްޖެމީހާއަށް ގަދަވެނުގަނެވޭ
އެންމެ މޮޅުއިތުރުގޮތަކީ ފަހު ދިހައެއް އެއްކޮށް އިޢުތިކާފުގައި ހުރުމެވެ.
ހާރުކާގަޑީގައި ކިޔަން ވަކި ޚާއްސަ ދުޢާއެއް ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.
އަސްލަކީ އެއް މިސްކިތެއްގައި އެއްވަޤުތެއްގައި ދެޖަމާޢަތެއްގައި ނަމާދު ނުކުރުމެވެ. އެއީ އޭގެ ސަބަބުން މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ބައިބައިވުން އުފެދުމަށް މެދުވެރިވުމާއި، އެއްބައެއްގެ ސަބަބުން އަނެއްބަޔަކަށް އުނދަގޫވާ ކަމަށްޓަކައެވެ.
ރޯދަވެރިޔާގެ އިޚްތިޔާރަކާއިނުލާ ހަށިގަނޑުގެ އެތެރެއަށް ފެން ހިނގައިދާނެކަމަށްޓަކައި، ރޯދައަށްހުރެ ވުޟޫކުރުމުގައި ނޭފަތަށް ފެންލާއިރު މާބޮޑަށް އެތެރެއަށް ފެން ފޯރުވުމުން ދުރުހެލިވާން ޖެހޭކަން ބާޔާންވެދިޔަ ޙަދީޘުން ދަލީލުކޮށްދެއެވެ.
މިގޮތުން ހުކުރުނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ” الجمعة ” ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ” المنافقون ” ސޫރަތް ކިޔަވާ ވިދާޅުވީ ކަމަށް އެންގެން އޮތުން ފިޔަވައި، ” الجمعة ” ސޫރަތުގެ މާތަކަމާއިމެދު ޞައްޙަ މަގުން އެއްވެސް ވާހަކައެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.
ތިމާ ފަދަ އަނެއް އިންސާނާއަށް ﷲ ތަޢާލާ ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތެއް ފިލާދިއުމަށް ނުވަތަ އެ ނިޢުމަތަކުން އަނެއްމީހާ މަޙްރޫމްވުމަށް އެދުމަކީ ހަސަދަވެރިވުމެވެ.
ސާލިމް އަކީ މުސްލިމުންގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރު ބުނުލްޚައްޠާބު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ދަރިކަލެއްކަމުގައިވާ މާތް ޞަޙާބީ ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ދަރިކަލެކެވެ. އެހެން ކަމުން އެކަލޭގެ ފާނަކީ ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ
(فِي عَمَدٍ مُّمَدَّدَةٍ) މާނަ: “(ނަރަކައިގައިވާ) ދިގުވެގެންވާ ތަނބުތަކަކުން (އެބައިމީހުންނަށް ޢަޒާބުދެއްވެވެއެވެ).” އެބަހީ : އެ ބަންދުކުރެވިފައިވާ ނަރަކަ ވެއެވެ. އަދި އެތަނުގެ ހުރިހާ ބިތްތަކަށާއި ކަންކަނަށް ދަމާލެވިފައިވާ ތަނބުތަކެއް އެތަނުގައިވެއެވެ. އެއީ އެތަން
(الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ) މާނަ: (އެއީ ހިތްތަކަށް އޭގެ ހޫނާއި، ވޭން ފޯރުވަނިވި ނަރަކަޔެވެ.) الْأَفْئِدَةِ އަކީ فؤاد ގެ ގިނަގޮތެވެ. ނުވަތަ ޖަމްޢެވެ. އޭގެ މާނައަކީ ހިތެވެ. އާޔަތުގައި އެވަނީ އެ
(يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ ) މާނަ : ” ހަމަކަށަވަރުން، އޭނާގެ މުދާ އޭނާ ދަމަހައްޓާނެކަމަށް އޭނާ ހީކުރެތެވެ. “ އެބަހީ : އޭނާގެ މި މުދާ އޭނާ ދުނިޔޭގައި ދާއިމީ ގޮތެއްގައި
هُمَزَة އަދި لُّمَزَة މިއީ އެއްފަރާތެއް ޞިފަކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވިފައިވާ ދެ ޞިފައެކެވެ.
ކޮންމެ އިންސާނެއްގެވެސް ޢަމަލުތައް ލިޔުއްވޭ ފަތެއް ވެއެވެ. އޭގައި ލިޔުއްވައި ރެކޯޑު ނުކުރެވޭ އެއްވެސް ޢަމަލެއް ނުވެއެވެ. އެއީ ކިތައްމެ ކުޑަ ޢަމަލެއްކަމުގައި ވިޔަސް މެއެވެ. ނުވަތަ ކިތައްމެ ބޮޑު ޢަމަލެއް ކަމުގައި ވިޔަސް
( تَبَارَكْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَيتَ ) އެބަހީ: އިބަ އިލާހުއީ އެންމެހާ ހެޔޮކަމުން ފުރިގެންވާ އެކަމުގައި ދާއިމުވެ ވޮޑިގެންވާ، މަތިވެރިވެ ވޮޑިގެންވާ އަޅަމެންގެ ރައްބެވެ. ﷲ ތަޢާލާއީ ބަރަކާތް އެފަރާތަކަށް މިލްކުވެންވާ ބަރަކާތުގެ ވެރިފަރާތެވެ.
މި ލިޔުމުގައި މި ބަލާލަނީ ﷲ ތަޢާލާގެ ފޮތުގައި ބަޔާންވެފައިވާ، އެއިލާހުގެ މި ވަޙީ ބަސްފުޅާއިމެދުގައެވެ. އެއިލާހު ވަޙީ ކުރައްވާފައި ވެއެވެ.
އެބަހީ ﷲ ތަޢާލާއަށް ޢަދާވާތްތެރިވާ މީހާ ދަންނާށެވެ! ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެމީހާ ޢިއްޒަތްތެރި ނުވާހުއްޓެވެ.
((إِنَّهُ لَا يَذِلُّ مَنْ وَالَيْتَ وَلَا يَعِزُّ مَنْ عَادَيْتَ )) . މާނަ: ” އިބަ އިލާހު އެހީތެރިވެވޮޑިގެންފި މީހަކު ނިކަމެތި ނުވާހުއްޓެވެ . އަދި އިބައިލާހު އެމީހަކާ ޢަދާވާތްތެރިވެއްޖެމީހާއަށް ގަދަވެނުގަނެވޭ
އެންމެ މޮޅުއިތުރުގޮތަކީ ފަހު ދިހައެއް އެއްކޮށް އިޢުތިކާފުގައި ހުރުމެވެ.
ހާރުކާގަޑީގައި ކިޔަން ވަކި ޚާއްސަ ދުޢާއެއް ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެގެން އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.
އަސްލަކީ އެއް މިސްކިތެއްގައި އެއްވަޤުތެއްގައި ދެޖަމާޢަތެއްގައި ނަމާދު ނުކުރުމެވެ. އެއީ އޭގެ ސަބަބުން މުސްލިމުންގެ މެދުގައި ބައިބައިވުން އުފެދުމަށް މެދުވެރިވުމާއި، އެއްބައެއްގެ ސަބަބުން އަނެއްބަޔަކަށް އުނދަގޫވާ ކަމަށްޓަކައެވެ.
ރޯދަވެރިޔާގެ އިޚްތިޔާރަކާއިނުލާ ހަށިގަނޑުގެ އެތެރެއަށް ފެން ހިނގައިދާނެކަމަށްޓަކައި، ރޯދައަށްހުރެ ވުޟޫކުރުމުގައި ނޭފަތަށް ފެންލާއިރު މާބޮޑަށް އެތެރެއަށް ފެން ފޯރުވުމުން ދުރުހެލިވާން ޖެހޭކަން ބާޔާންވެދިޔަ ޙަދީޘުން ދަލީލުކޮށްދެއެވެ.
މިގޮތުން ހުކުރުނަމާދުގެ ފުރަތަމަ ރަކްޢަތުގައި ނަބިއްޔާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ” الجمعة ” ސޫރަތް އަދި ދެވަނަ ރަކްޢަތުގައި ” المنافقون ” ސޫރަތް ކިޔަވާ ވިދާޅުވީ ކަމަށް އެންގެން އޮތުން ފިޔަވައި، ” الجمعة ” ސޫރަތުގެ މާތަކަމާއިމެދު ޞައްޙަ މަގުން އެއްވެސް ވާހަކައެއް އައިސްފައެއް ނުވެއެވެ.
ތިމާ ފަދަ އަނެއް އިންސާނާއަށް ﷲ ތަޢާލާ ދެއްވާފައިވާ ނިޢުމަތެއް ފިލާދިއުމަށް ނުވަތަ އެ ނިޢުމަތަކުން އަނެއްމީހާ މަޙްރޫމްވުމަށް އެދުމަކީ ހަސަދަވެރިވުމެވެ.
ސާލިމް އަކީ މުސްލިމުންގެ ދެވަނަ ޚަލީފާ ޢުމަރު ބުނުލްޚައްޠާބު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ދަރިކަލެއްކަމުގައިވާ މާތް ޞަޙާބީ ޢަބްދުﷲ ބިން ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ ދަރިކަލެކެވެ. އެހެން ކަމުން އެކަލޭގެ ފާނަކީ ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުގެ
