ދެން ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. (حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ) މާނައީ: “ތިޔަބައިމީހުންގެ ކައްވަޅުތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށްފުމަށް ދާނދެނެވެ.” މީގެމުރާދަކީ މަރުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ. ފަހެ އިންސާނާ މަރުވެއްޖައުމަށް ދާނދެން އިސްވެ ބަޔާންކުރެވުނު ކަންކަމާއިގެން އަވަދިނެތި އުޅެއެވެ.
ފަހެ އިންސާނުން އެކަކު އަނެކަކުގެ މައްޗަށް ރުފިޔާ ފައިސާ އާއި މުދަލާއި ދަރިންގިނަވުމުގެ މައްޗަށް ފަޚުރުވެރިވެއުޅެއެވެ…
އިބްނު ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
” އަންހެން ކަނބަލުން މިސްކިތަށް ދިޔުން ތިޔަބައިމީހުން މަނާނުކުރާށެވެ. އެކަނބަލުންނަށް، އެކަނބަލުންގެ ގެތައް ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ.”
ޢުޘްމާނު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ މީހަކީ ކީރިތި ޤުރުއާން އުނގެނި، މީސްތަކުނަށް އެ ޤުރުއާން އުގަންނައިދޭ މީހާއެވެ.”
ޢަބްދުﷲ ބުން މަސްޢޫދު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ އަރިހުން ސުވާލު ދެންނެވީމެވެ. ﷲ ތަޢާލާގެ ހަޟުރަތުގައި އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ޢަމަލަކީ ކޮބާތޯއެވެ.
އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ [މިސްކިތުގެ] މިންބަރާއި ދެމެދުގައިވާ ބިންކޮޅަކީ ސުވަރުގޭގެ ބިންކޮޅުތަކުގެ ތެރެއިން ބިންކޮޅެކެވެ.”
ޢަލީ ބުން އަބީ ޠާލިބު ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ފަށުވިފޮތިކޮޅެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތަތްޕުޅުން ނެންގެވިއެވެ. އަދި އަދި ރަންކޮޅެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ވާއަތްޕުޅުން ނެންގެވުމަށް ފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ޢުޘްމާނު ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ﷲ ތަޢާލާއަށްޓަކައި މިސްކިތެއް ބިނާކޮށްފިމީހަކަށް، ސުވަރުގޭގައި އެކަލާނގެ އެމީހަކަށް ގަނޑުވަރެއް ބިނާކޮށްދެއްވައެވެ.”
ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އަރިހުން އަނަސް ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ތިން އެއްޗެއް މައްޔިތާގެ ފަހަތުން އާދެއެވެ: އޭނާގެ ގާތްތިމާގެ މީހުންނާއި، އޭނާގެ މުދަލާއި، އޭނާގެ ޢަމަލުތަކެވެ. ފަހެ ދެ އެއްޗެއް އެނބުރި ދެއެވެ.
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “[އީމާންތެރިކަން] ވަރުގަދަ މުއުމިނު އަޅާ، [އީމާންތެރިކަން] ބަލިކަށި މުއުމިނު އަޅާއަށްވުރެ މާތް ﷲގެ ހަޟުރަތުގައި ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ.”
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ވާތުން ނުކާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ވާއަތުން ކަނީ ޝައިޠޯނާއެވެ.”
އަބޫ ޛައްރު ރަޟިޔަ ﷲ އަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ((ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުންނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައްތައް އިޞްލާޙުކޮށްދޭ ބައެކެވެ.
އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ދޮގުވާހަކަ ދެއްކުމާއި ނުބައިކަންކަން ކުރުމާ ދަންނައެވެ. ފަހެ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ކެއިން ބުއިން ދޫކޮށްލުން ބޭނުންވެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ.”
އަބޫހުރައިރާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަލައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “މީހަކު ރޯދައަށްހުރެ ހަނދާންނެތިގެން ކައިފިނަމަ ނުވަތަ ބޮއެފިނަމަ، ފަހެ އެމީހެއްގެ ރޯދަ ފުރިހަމަކުރާށެވެ.
އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހަތް ގުނަނެއްގެ މައްޗަށް ސަޖިދަކުރުމަށް އަމުރުކުރެވުނެވެ.
ދެން ﷲ ތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. (حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ ) މާނައީ: “ތިޔަބައިމީހުންގެ ކައްވަޅުތަކަށް ޒިޔާރަތްކޮށްފުމަށް ދާނދެނެވެ.” މީގެމުރާދަކީ މަރުވެއްޖައުމަށް ދާނދެނެވެ. ފަހެ އިންސާނާ މަރުވެއްޖައުމަށް ދާނދެން އިސްވެ ބަޔާންކުރެވުނު ކަންކަމާއިގެން އަވަދިނެތި އުޅެއެވެ.
ފަހެ އިންސާނުން އެކަކު އަނެކަކުގެ މައްޗަށް ރުފިޔާ ފައިސާ އާއި މުދަލާއި ދަރިންގިނަވުމުގެ މައްޗަށް ފަޚުރުވެރިވެއުޅެއެވެ…
އިބްނު ޢުމަރު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހުމާ ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
” އަންހެން ކަނބަލުން މިސްކިތަށް ދިޔުން ތިޔަބައިމީހުން މަނާނުކުރާށެވެ. އެކަނބަލުންނަށް، އެކަނބަލުންގެ ގެތައް ހެޔޮކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ.”
ޢުޘްމާނު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ތިޔަބައިމީހުންގެ ތެރެއިން އެންމެ ހެޔޮވެގެންވާ މީހަކީ ކީރިތި ޤުރުއާން އުނގެނި، މީސްތަކުނަށް އެ ޤުރުއާން އުގަންނައިދޭ މީހާއެވެ.”
ޢަބްދުﷲ ބުން މަސްޢޫދު ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ތިމަންކަލޭގެފާނު ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ އަރިހުން ސުވާލު ދެންނެވީމެވެ. ﷲ ތަޢާލާގެ ހަޟުރަތުގައި އެންމެ ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވާ ޢަމަލަކީ ކޮބާތޯއެވެ.
އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ ގެކޮޅާއި، ތިމަންކަލޭގެފާނުގެ [މިސްކިތުގެ] މިންބަރާއި ދެމެދުގައިވާ ބިންކޮޅަކީ ސުވަރުގޭގެ ބިންކޮޅުތަކުގެ ތެރެއިން ބިންކޮޅެކެވެ.”
ޢަލީ ބުން އަބީ ޠާލިބު ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ފަށުވިފޮތިކޮޅެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ކަނާތަތްޕުޅުން ނެންގެވިއެވެ. އަދި އަދި ރަންކޮޅެއް އެކަލޭގެފާނުގެ ވާއަތްޕުޅުން ނެންގެވުމަށް ފަހު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ޢުޘްމާނު ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ﷲ ތަޢާލާއަށްޓަކައި މިސްކިތެއް ބިނާކޮށްފިމީހަކަށް، ސުވަރުގޭގައި އެކަލާނގެ އެމީހަކަށް ގަނޑުވަރެއް ބިނާކޮށްދެއްވައެވެ.”
ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ އަރިހުން އަނަސް ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ރިވާކުރެއްވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ތިން އެއްޗެއް މައްޔިތާގެ ފަހަތުން އާދެއެވެ: އޭނާގެ ގާތްތިމާގެ މީހުންނާއި، އޭނާގެ މުދަލާއި، އޭނާގެ ޢަމަލުތަކެވެ. ފަހެ ދެ އެއްޗެއް އެނބުރި ދެއެވެ.
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “[އީމާންތެރިކަން] ވަރުގަދަ މުއުމިނު އަޅާ، [އީމާންތެރިކަން] ބަލިކަށި މުއުމިނު އަޅާއަށްވުރެ މާތް ﷲގެ ހަޟުރަތުގައި ލޮބުވެތިކަން ބޮޑުވެގެންވެއެވެ.”
ﷲ ރުއްސުންލެއްވި ޖާބިރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލު ﷲ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ.
“ވާތުން ނުކާށެވެ. ހަމަކަށަވަރުން ވާއަތުން ކަނީ ޝައިޠޯނާއެވެ.”
އަބޫ ޛައްރު ރަޟިޔަ ﷲ އަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ނަބިއްޔާ ޞައްލަ ﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމް ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ: ((ތިޔަބައިމީހުންގެ އަޚުންނަކީ ތިޔަބައިމީހުންގެ ކަންތައްތައް އިޞްލާޙުކޮށްދޭ ބައެކެވެ.
އަބޫ ހުރައިރާ ރަޟިޔަ ﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ދޮގުވާހަކަ ދެއްކުމާއި ނުބައިކަންކަން ކުރުމާ ދަންނައެވެ. ފަހެ ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ އެބައިމީހުންގެ ފަރާތުން ކެއިން ބުއިން ދޫކޮށްލުން ބޭނުންވެވޮޑިގެން ނުވެއެވެ.”
އަބޫހުރައިރާ ރަޟިޔަﷲ ޢަންހު ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަލައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “މީހަކު ރޯދައަށްހުރެ ހަނދާންނެތިގެން ކައިފިނަމަ ނުވަތަ ބޮއެފިނަމަ، ފަހެ އެމީހެއްގެ ރޯދަ ފުރިހަމަކުރާށެވެ.
އިބްނު ޢައްބާސް رضي الله عنه ވިދާޅުވިއެވެ. ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހިވަސައްލަމަ ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. “ތިމަންކަލޭގެފާނަށް ހަތް ގުނަނެއްގެ މައްޗަށް ސަޖިދަކުރުމަށް އަމުރުކުރެވުނެވެ.
