ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ: “ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ޒައިނަބް ބިންތު ޖަޙްޝް رضي الله عنها ގެ އަރިހުގައި ތިމަންކަމަނާގެ މިކަންތަކާ މެދުގައި ސުވާލުކުރައްވާ
ޤާރޫނަކީ ކާކު؟ ޤާރޫނޫގެ ވާހަކަ ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އަލްޤަޞަޞް ސޫރަތުގައި ޒިކުރު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ޤައުމުގެ މީހެކެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ގާތްތިމާގެ މީހެކެވެ. އަދި
ފަހެ ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެކަލޭގެފާނަށް ޖަވާބުދާރީވެވަޑައިގެންނެވުމަށް ފަހު އޮށޯންނެވިތަނާހެން ، އަދި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނެވި ތަނުން ތެދުވެވަޑައިވެސްނުގަންނަވަނީސް އެކަލޭގެފާނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މިބޮޑުވެގެންވާ އިމްތިޙާނުން ސަލާމަތްވުމަށް އެހީއެއްވެދެވޭނެ އެއްވެސް މަޚްލޫޤެއް މިއުޑު ދަށުގައި ނެތްކަން ހިތްޕުޅަށް އަރައިވަޑައިގެން އަދި އެކަމަނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ އިލާހަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރާ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދޫޕުޅުން އިވިވަޑައިގެންނެވި މިކަލިމަތަކާމެދު ވަރަށް ބޮޑަށް ހައިރާންވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ބުނާނެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނޭނގުނެވެ. އުފުއްލަވަމުން ދިޔަ ވޭނާ
ގަދަކީރިތިވަންތަ މަރިވެރި ﷲ ތަޢާލާއަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރައްވާ ޙާލު ، ބޭނުންފުޅުވެވަޑައިގެންނެވި މަޤްޞަދު ފުރިހަމަކުރެއްވުމައްޓަކައި ގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަޑުއިވޭނޭހެން ސަލާމްގޮވާލެއްވުމަށްފަހު ގޭތެރެއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އޭރު ޢާއިޝާގެފާނުގެ މަންމާފުޅުގެ އިތުރުން އެކަލޭގެފާނައްޓަކައި އެބޭކަލެއްގެ ޖާނާއިމާލު
އެހިނދު އަލީގެފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅާ އެއްގޮތަށް ، އެބޭކަލުންގެ މަޝްވަރާ މަޖިލީހަށް ބަރީރާ رضي الله عنها ޙާޟިރުވުމަށް ދެންނެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެކަމަނާ ޙާޟިރުވުމުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ތިންވަނަ ދަތުރުފުޅު އެކަލޭގެފާނަކީ ބިމުގައި ގިނަގިނައިން ދަތުރުކުރައްވާ އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތިން ދަތުރުފުޅެއްގެ ވާހަކައެވެ. މިފަހަރުގެ ދަތުރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
މަތިވެރި މާތް ޞަޙާބީ ސަޢްދު ބުނު މުޢާޛް رضي الله عنه މިފަދައިން ވިދާޅުވެ ހަމަނިމުނުތަނާހެން ޚަޒްރަޖުވަންހައިގެ ޞާހިބެއްކަމުގައިވާ ސަޢްދު ބުނު ޢުބާދާ ތެދުވަޑައިގެން ވިދާޅުވިއެވެ: “ތިޔައީ ދޮގެކެވެ. ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ.
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ފުރަތަމަ ދަތުރު އެކަލޭގެފާނު އެއްމެ ފުރަތަމަ ދަތުރުގައި ވަޑައިގެންނެވީ މަޣުރިބާއި ދިމާއަށެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނު އެވަގުތު ހުންނެވި ތަނުގެ ގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް މަޣުރިބު ފަރާތެވެ. އެދުވަސްވަރުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޣުރިބު ފަރާތަކީ
ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުކަން ސާބިތު ކުރުމަށްޓަކައި، މައްކާގެ މުޝްރިކުން ޔަހޫދީން ބުނިބުނުމެއްގެ މަތިން އެކަލޭގެފާނާއި ސުވާލުތަކެއް ކުރިމަތި ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއް ސުވާލަކަށް އެމީހުން ކުރި ސުވާލަކީ، މުޅި ބިމުގައި
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެހެން އިންނަވަނިކޮށް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އެކަމަނާގެ ގެކޮޅަށް ވަޑައިގެން ސަލާމް ގޮވާލައްވައި އެކަމަނާގެ ޙާލުކޮޅާމެދު ސުވާލުފުޅުކުރެއްވުމުން އެއަށް ޖަވާބުދާރިވެވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު އެކަމަނާގެ މަންމާފުޅާއި ބައްޕާފުޅުގެ
އެނގި ވަޑައިގަންނަވާނޭފަދައިން، ﷲގެ ރަސޫލާ ސަލާމާއި ޞަލާވަތްލެވި އިބްރާހީމް ޢަލައިހިއްސަލާމަށްފަހު، ދެން ވަޑައިގެންނެވި ކޮންމެ ނަބިބޭކަލެއްވެސް ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުންނެވެ. އެގޮތުން ﷲގެ ނަބިއްޔާ އައްޔޫބު ޢަލައިހިއްސަލާމް އަކީވެސް ﷲގެ ޚަލީލް އިބްރާހީމް ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ
ސުލައިމާނުގެފާނަކީ ދުނިޔޭގައި އެންމެ ބޮޑު ރަސްކަމެއް ﷲ ތަޢާލާދެއްވި އެއިލާހުގެ ނަބިއްޔެކެވެ. ޢިލްމާއި ވެރިކަމާއި ނަބީކަން ދެއްވަވާ ޖިންނީންނާއި ވަޔާއި ދޫނިސޫފާސޫފި އެކަލޭގެފާނުގެ ކިޔަމަންކަމުގެ ދަށުގައި ލެއްވިއެވެ. ދޫނިސޫފާ ސޫފީގެ ބަސްމޮށުންތެރިކަން ސުލައިމާނުގެފާނަށް ﷲ
ވަރަޢަވެރިކަން قتيبة بن سعيد ވިދާޅުވިއެވެ. “އިމާމު އަޙްމަދު ނުވާނަމަ ވަރަޢަވެރިކަން މަރުވެއްޖައީހެވެ.”[1] لعليمي، އިމާމު އަޙްމަދުގެ ވަރަޢަވެރިކަމުގެ ތެރެއިންވާ ބައެއްކަންކަން ފާހަގަ ކުރައްވާ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ގެއެއް ލިބިގެންވެއެވެ.
ޢާއިޝާ رضي الله عنها ވިދާޅުވިއެވެ: “ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަނބިކަނބަލުން ޒައިނަބް ބިންތު ޖަޙްޝް رضي الله عنها ގެ އަރިހުގައި ތިމަންކަމަނާގެ މިކަންތަކާ މެދުގައި ސުވާލުކުރައްވާ
ޤާރޫނަކީ ކާކު؟ ޤާރޫނޫގެ ވާހަކަ ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާންގެ އަލްޤަޞަޞް ސޫރަތުގައި ޒިކުރު ކުރައްވާފައި ވެއެވެ. އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ޤައުމުގެ މީހެކެވެ. ބުނެވޭގޮތުގައި އޭނާއަކީ މޫސާ ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ ގާތްތިމާގެ މީހެކެވެ. އަދި
ފަހެ ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެކަލޭގެފާނަށް ޖަވާބުދާރީވެވަޑައިގެންނެވުމަށް ފަހު އޮށޯންނެވިތަނާހެން ، އަދި މާތް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އިށީންދެވަޑައިގެން އިންނެވި ތަނުން ތެދުވެވަޑައިވެސްނުގަންނަވަނީސް އެކަލޭގެފާނަށް ﷲ ތަޢާލާގެ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ މިބޮޑުވެގެންވާ އިމްތިޙާނުން ސަލާމަތްވުމަށް އެހީއެއްވެދެވޭނެ އެއްވެސް މަޚްލޫޤެއް މިއުޑު ދަށުގައި ނެތްކަން ހިތްޕުޅަށް އަރައިވަޑައިގެން އަދި އެކަމަނާގެ ޚާލިޤުވަންތަ މަތިވެރިވަންތަ އިލާހަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރާ
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އަށް ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ ދޫޕުޅުން އިވިވަޑައިގެންނެވި މިކަލިމަތަކާމެދު ވަރަށް ބޮޑަށް ހައިރާންވެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. ބުނާނެ އެއްވެސް އެއްޗެއް ނޭނގުނެވެ. އުފުއްލަވަމުން ދިޔަ ވޭނާ
ގަދަކީރިތިވަންތަ މަރިވެރި ﷲ ތަޢާލާއަށް ފުރިހަމައަށް ވަކީލުކުރައްވާ ޙާލު ، ބޭނުންފުޅުވެވަޑައިގެންނެވި މަޤްޞަދު ފުރިހަމަކުރެއްވުމައްޓަކައި ގޭގެ އަހުލުވެރިންނަށް އަޑުއިވޭނޭހެން ސަލާމްގޮވާލެއްވުމަށްފަހު ގޭތެރެއަށް ވަދެވަޑައިގެންނެވިއެވެ. އޭރު ޢާއިޝާގެފާނުގެ މަންމާފުޅުގެ އިތުރުން އެކަލޭގެފާނައްޓަކައި އެބޭކަލެއްގެ ޖާނާއިމާލު
އެހިނދު އަލީގެފާނުގެ ޚިޔާލުފުޅާ އެއްގޮތަށް ، އެބޭކަލުންގެ މަޝްވަރާ މަޖިލީހަށް ބަރީރާ رضي الله عنها ޙާޟިރުވުމަށް ދެންނެވުނެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް އެކަމަނާ ޙާޟިރުވުމުން ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ތިންވަނަ ދަތުރުފުޅު އެކަލޭގެފާނަކީ ބިމުގައި ގިނަގިނައިން ދަތުރުކުރައްވާ އުޅުއްވި ބޭކަލެކެވެ. ނަމަވެސް ﷲ ތަޢާލާ ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައި މިވަނީ އެކަލޭގެފާނުގެ ތިން ދަތުރުފުޅެއްގެ ވާހަކައެވެ. މިފަހަރުގެ ދަތުރުފުޅުގައި އެކަލޭގެފާނު
ޒުހުދުވެރިކަން صالح بن أحمد بن حنبل ވިދާޅުވިއެވެ. “އެކަލޭގެފާނު ވަރަށްގިނައިން ލައިގެން ކާނެ އެއްޗެއްގެ ގޮތުގައި ރާހުތް ބޭނުންކުރައްވައެވެ. އަދި އެތިކޮޅަކުން ހިރަފުސް ފޮޅައިލާފައި ފަރިއްކުޅުވަނިކޮށްވެސް ފަހަރެއްގައި ފެނިދާނެއެވެ. އަދި އަނެއްބައި ތައްޓަކަށް
މަތިވެރި މާތް ޞަޙާބީ ސަޢްދު ބުނު މުޢާޛް رضي الله عنه މިފަދައިން ވިދާޅުވެ ހަމަނިމުނުތަނާހެން ޚަޒްރަޖުވަންހައިގެ ޞާހިބެއްކަމުގައިވާ ސަޢްދު ބުނު ޢުބާދާ ތެދުވަޑައިގެން ވިދާޅުވިއެވެ: “ތިޔައީ ދޮގެކެވެ. ﷲ ގަންދީ ބުނަމެވެ.
ޛުލް ޤަރްނައިން ރަސްގެފާނުގެ ފުރަތަމަ ދަތުރު އެކަލޭގެފާނު އެއްމެ ފުރަތަމަ ދަތުރުގައި ވަޑައިގެންނެވީ މަޣުރިބާއި ދިމާއަށެވެ. އެއީ އެކަލޭގެފާނު އެވަގުތު ހުންނެވި ތަނުގެ ގޮތުން އެކަލޭގެފާނަށް މަޣުރިބު ފަރާތެވެ. އެދުވަސްވަރުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ މަޣުރިބު ފަރާތަކީ
ރަސޫލުﷲ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ރަސޫލުކަމުގެ ތެދުކަން ސާބިތު ކުރުމަށްޓަކައި، މައްކާގެ މުޝްރިކުން ޔަހޫދީން ބުނިބުނުމެއްގެ މަތިން އެކަލޭގެފާނާއި ސުވާލުތަކެއް ކުރިމަތި ކުރެއްވިއެވެ. އޭގެތެރެއިން އެއް ސުވާލަކަށް އެމީހުން ކުރި ސުވާލަކީ، މުޅި ބިމުގައި
ޢާއިޝާ رضي الله عنها އެހެން އިންނަވަނިކޮށް ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އެކަމަނާގެ ގެކޮޅަށް ވަޑައިގެން ސަލާމް ގޮވާލައްވައި އެކަމަނާގެ ޙާލުކޮޅާމެދު ސުވާލުފުޅުކުރެއްވުމުން އެއަށް ޖަވާބުދާރިވެވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު އެކަމަނާގެ މަންމާފުޅާއި ބައްޕާފުޅުގެ
އެނގި ވަޑައިގަންނަވާނޭފަދައިން، ﷲގެ ރަސޫލާ ސަލާމާއި ޞަލާވަތްލެވި އިބްރާހީމް ޢަލައިހިއްސަލާމަށްފަހު، ދެން ވަޑައިގެންނެވި ކޮންމެ ނަބިބޭކަލެއްވެސް ވަޑައިގެންނެވީ އެކަލޭގެފާނުގެ ދަރިކޮޅުންނެވެ. އެގޮތުން ﷲގެ ނަބިއްޔާ އައްޔޫބު ޢަލައިހިއްސަލާމް އަކީވެސް ﷲގެ ޚަލީލް އިބްރާހީމް ޢަލައިހިއްސަލާމްގެ
ސުލައިމާނުގެފާނަކީ ދުނިޔޭގައި އެންމެ ބޮޑު ރަސްކަމެއް ﷲ ތަޢާލާދެއްވި އެއިލާހުގެ ނަބިއްޔެކެވެ. ޢިލްމާއި ވެރިކަމާއި ނަބީކަން ދެއްވަވާ ޖިންނީންނާއި ވަޔާއި ދޫނިސޫފާސޫފި އެކަލޭގެފާނުގެ ކިޔަމަންކަމުގެ ދަށުގައި ލެއްވިއެވެ. ދޫނިސޫފާ ސޫފީގެ ބަސްމޮށުންތެރިކަން ސުލައިމާނުގެފާނަށް ﷲ
