އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތަކަށް ބެއްލެވުމުގައި އެބޭކަލުން ޝައުޤުވެރިވެފައިވާ މިންވަރަކީ އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބޭކަލުން ޑިއުޓީ ބައްސަވައިގެން ދެދުވަހުން އެއްދުވަހު އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކަށް ވަޑައިގަންނަވައެވެ.
ޞަޙާބީ ބޭކަލުން رضي الله عنهم ތިއްބެވީ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ނަހީގެ އިންފާރުގެ ތެރޭގައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮންމެ ޢަމަލުފުޅެއްގައްޔާއި އަޅުކަމެއްގައި އަދި މުޢާމަލާތަކުން އެބޭކަލުން ނަމޫނާ
ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ސުންނަތަށް އަހަންމިއްޔަތު ދެއްވާފައިވާ ގޮތް އެކި ދުވަސްވަރުގައި ތަފާތެވެ. އެއީ އެޒަމާނެއްގައި ހުރި ވަސީލަތްކަކާއި ފުރުޞަތުތަކަށް ބިނާކޮށެވެ.
ޖާބިރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.
ﷲ ގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ތިމަން ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ހުންނެވި ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޤުރުއާން ބާވައިލެއްވުނެވެ. އަދި އޭގެ ތަފްސީރު އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެ ޤުރުއާނުގައިވާ ކަމަކަށް އެކަލޭގެފާނު ޢަމަލުކުރައްވައިފިނަމަ ތިމަން ބޭކަލުންވެސް އެކަމަކަށް ޢަމަލުކުރައްވަމެވެ.”
އަބޫ ޢުމަރު އިބްނު ޢަބްދުލްބައްރު ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު صلى الله عليه وسلم ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައިވަނީ ދެގޮތަކަށެވެ. ފުރަތަމައީ: ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އިޖުމާލީކޮށް އައިސްފައިވާ ކަންތައްތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވުން. އެއީ މިޘާލަކަށް ފަރުޟުފަސްނަމާދާއި އޭގެ ވަގުތާއި
* ﴿لَقَدْ مَنَّ اللَّـهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ
” މީހަކަށް ސުންނަތް ކިޔައިދިނިމުން، “ތި ދޫކޮށްލާފައި ޤުރުއާނުން ކިޔައިދޭށޭ” އެމީހަކު ބުނެފިނަމަ ދަންނައެވެ. ފަހެ އެއީ މަގު ފުރެދިފައިވާ މަގުފުރައްދާ މީހެކެވެ.”
ސުންނަތައް ތަބާވުމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވާ، މިނޫނަސް ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘް ބަސްފުޅުތައްވެއެވެ
ސުންނަތައް ތަބާވުމަށް ބާރުއަޅުއްވާ، އެކަމުގެ ވާޖިބުކަން ބަޔާންކުރައްވާ އަދި އެއާ ޚިލާފުވެގަތުމުގެ ޙަރާމްކަން ބަޔާންކުރައްވާ ވަރަށް ގިނަ އާޔަތްތައް ބާވައިލައްވާފައިވެއެވެ.
ތަމްހީދު
ހަމަ އެފަދައިން އައްތުރުކުމާނުއާއި ސަލާޖިޤާއިންވެސް އެޒަމާނުގައި އުޅުނު ރާފިޟީންނާއި ބާޠިނީންނާމެދު އެމޭރުމުން ޢަމަލުކުރިއެވެ.
ހަމައެކަނި ފުރަތަމަ ނުވަ ޤަރުނު އަޅުގަނޑު ޛިކުރުކޮށްފައިވާ ސަބަބު: އެއީ ހަމަކަށަވަރުން ދެން އައި ދުވަސްވަރުގައި އާލާކުރުމެއް ނުވަތަ މުޅިން އާ މަސައްކަތްތަކެއް ނުވާތީއެވެ.
އަޅުގަނޑު މިފޮތް ފަށާފައިވާނީ تَمْهِيْد އަކުންނެވެ. އޭގައިވާނީ تدوين السنة ގެ މާނަ ބަޔާންކޮށްދީފައެވެ.
މި ބަޔާންކޮށްދެވެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުރިން ޖީލަކަށް ފަހު ޖީލެއް ވަޑައިގެން ސަލަފުއްޞާލިޙުން ކުރައްވާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތްތަކެވެ
ﷲ ތަޢާލާވަނީ ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންނަކީ ދީނުގެ އަސާސްތަކެއްކަމުގައި ލައްވާފައެވެ
ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއިލާހު ޚިޔާރުކުރެއްވި ޖަމާޢަތުގެ ތެރެއިންވުމަށް އެއިލާހު ބަޔަކު ހޮއްވެވިއެވެ.
އެކަލޭގެފާނުގެ ބަސްފުޅުތަކާއި ޢަމަލުފުޅުތަކަށް ބެއްލެވުމުގައި އެބޭކަލުން ޝައުޤުވެރިވެފައިވާ މިންވަރަކީ އޭގެ ތެރެއިން ބައެއް ބޭކަލުން ޑިއުޓީ ބައްސަވައިގެން ދެދުވަހުން އެއްދުވަހު އެކަލޭގެފާނުގެ މަޖްލިސްތަކަށް ވަޑައިގަންނަވައެވެ.
ޞަޙާބީ ބޭކަލުން رضي الله عنهم ތިއްބެވީ ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަމުރުފުޅުތަކާއި ނަހީގެ އިންފާރުގެ ތެރޭގައެވެ. އެގޮތުން އެކަލޭގެފާނުގެ ކޮންމެ ޢަމަލުފުޅެއްގައްޔާއި އަޅުކަމެއްގައި އަދި މުޢާމަލާތަކުން އެބޭކަލުން ނަމޫނާ
ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ސުންނަތަށް އަހަންމިއްޔަތު ދެއްވާފައިވާ ގޮތް އެކި ދުވަސްވަރުގައި ތަފާތެވެ. އެއީ އެޒަމާނެއްގައި ހުރި ވަސީލަތްކަކާއި ފުރުޞަތުތަކަށް ބިނާކޮށެވެ.
ޖާބިރުގެފާނު ވިދާޅުވިއެވެ.
ﷲ ގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ތިމަން ބޭކަލުންގެ ތެރޭގައި ހުންނެވި ހިނދު އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް ޤުރުއާން ބާވައިލެއްވުނެވެ. އަދި އޭގެ ތަފްސީރު އެކަލޭގެފާނަށް އެނގިވަޑައިގަންނަވައެވެ. އެ ޤުރުއާނުގައިވާ ކަމަކަށް އެކަލޭގެފާނު ޢަމަލުކުރައްވައިފިނަމަ ތިމަން ބޭކަލުންވެސް އެކަމަކަށް ޢަމަލުކުރައްވަމެވެ.”
އަބޫ ޢުމަރު އިބްނު ޢަބްދުލްބައްރު ވިދާޅުވިއެވެ. އެކަލޭގެފާނު صلى الله عليه وسلم ބަޔާންކޮށްދެއްވާފައިވަނީ ދެގޮތަކަށެވެ. ފުރަތަމައީ: ކީރިތި ޤުރުއާނުގައި އިޖުމާލީކޮށް އައިސްފައިވާ ކަންތައްތައް ބަޔާންކޮށްދެއްވުން. އެއީ މިޘާލަކަށް ފަރުޟުފަސްނަމާދާއި އޭގެ ވަގުތާއި
* ﴿لَقَدْ مَنَّ اللَّـهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ
” މީހަކަށް ސުންނަތް ކިޔައިދިނިމުން، “ތި ދޫކޮށްލާފައި ޤުރުއާނުން ކިޔައިދޭށޭ” އެމީހަކު ބުނެފިނަމަ ދަންނައެވެ. ފަހެ އެއީ މަގު ފުރެދިފައިވާ މަގުފުރައްދާ މީހެކެވެ.”
ސުންނަތައް ތަބާވުމަށް ބާރުއަޅުއްވާފައިވާ، މިނޫނަސް ވަރަށް ގިނަ ޙަދީޘް ބަސްފުޅުތައްވެއެވެ
ސުންނަތައް ތަބާވުމަށް ބާރުއަޅުއްވާ، އެކަމުގެ ވާޖިބުކަން ބަޔާންކުރައްވާ އަދި އެއާ ޚިލާފުވެގަތުމުގެ ޙަރާމްކަން ބަޔާންކުރައްވާ ވަރަށް ގިނަ އާޔަތްތައް ބާވައިލައްވާފައިވެއެވެ.
ތަމްހީދު
ހަމަ އެފަދައިން އައްތުރުކުމާނުއާއި ސަލާޖިޤާއިންވެސް އެޒަމާނުގައި އުޅުނު ރާފިޟީންނާއި ބާޠިނީންނާމެދު އެމޭރުމުން ޢަމަލުކުރިއެވެ.
ހަމައެކަނި ފުރަތަމަ ނުވަ ޤަރުނު އަޅުގަނޑު ޛިކުރުކޮށްފައިވާ ސަބަބު: އެއީ ހަމަކަށަވަރުން ދެން އައި ދުވަސްވަރުގައި އާލާކުރުމެއް ނުވަތަ މުޅިން އާ މަސައްކަތްތަކެއް ނުވާތީއެވެ.
އަޅުގަނޑު މިފޮތް ފަށާފައިވާނީ تَمْهِيْد އަކުންނެވެ. އޭގައިވާނީ تدوين السنة ގެ މާނަ ބަޔާންކޮށްދީފައެވެ.
މި ބަޔާންކޮށްދެވެނީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ކުރިން ޖީލަކަށް ފަހު ޖީލެއް ވަޑައިގެން ސަލަފުއްޞާލިޙުން ކުރައްވާފައިވާ ބުރަ މަސައްކަތްތަކެވެ
ﷲ ތަޢާލާވަނީ ޙަދީޘްގެ އަހުލުވެރިންނަކީ ދީނުގެ އަސާސްތަކެއްކަމުގައި ލައްވާފައެވެ
ފަހެ ހަމަކަށަވަރުން އެއިލާހު ޚިޔާރުކުރެއްވި ޖަމާޢަތުގެ ތެރެއިންވުމަށް އެއިލާހު ބަޔަކު ހޮއްވެވިއެވެ.
