ދީނަކީ، ދުނިޔަވީ ހަޑިތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކިލަނބުކުރުން އެކަށީގެންނުވާ، އެއަށްވުރެ މާ އިތްޒަތްތެރި އެއްޗެކެވެ. އަދި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު މެނުވީ ހެޔޮޢަމަލުތަކުގެ ބިންގަލެއް ނޭޅޭނެއެވެ. ފަހެ އުޚްރަވީ ޙަޔާތުގެ ޢަމަލުތައް ދުނިޔަވީ މަޤްޞަދަކަށްޓަކައިކޮށްފި މީހަކު ދަންނައެވެ. އެއީ
އިބްނުލް ޤައްޔިމް ވިދާޅުވިއެވެ. “ގިނަ މީހުންގެ ޙާލަކީ އެއީއެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކު މެނުވީ ހަމަ އެންމެންގެ ޙާލަކީވެސް ﷲ އާމެދު އެއްވެސް ޙައްޤަކާ ނުލައި ނުބައި ހީކުރުންތައް ހީކުރުމެވެ.
މިކަންކަމަކީ ﷲ ތަޢާލާއާ މެދު ނުބައި ހީކުރުމުގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަންކަމަށްވަނީ އެފަދަ މީހަކު އެވަނީ ﷲ ތަޢާލާގެ ރިވެތި އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކާ ޚިލާފުކަންތައްތަކެއް އެއިލާހަށް ވާކަމަށް ހީކޮށްފައެވެ. އެކަންކަމަކީ އެއިލާހުގެ ރިވެތިކަމާއި ފުރިހަމަވަންތަކަމާ
ކަންކަމާމެދު ރަނގަޅަށް ވިސްނުމަކީ ﷲ އާމެދު ހެޔޮކޮށް ހީކުރުމެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ އެކަމަށް ލޯބިކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «وَيُعْجِبُنِي الفَأْلُ» قَالُوا: وَمَا الفَأْلُ؟ قَالَ: «كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ» [متفق عليه] މާނައީ: “އަދި
ﷲ ތަޢާލާވަނީ ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަރުޖިޢުތަކެއްކަމުގައި މައިންބަފައިން ލައްވާފައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނީ އޯގާތެރިކަމާއި ކުލުނުގެ ބަގީޗާއެވެ. އެދެމީހުންގެ ޙައްޤު ނުހަނު މަތިވެރިއެވެ. އެދެމީހުންގެ ހެޔޮކަމަށް ބަދަލެއް ނުދެވޭނެއެވެ. ޚަލްޤުތަކުންގެ އެންމެހާ ރިވެތިކަމުގެ މައްޗަށް އެދެމީހުން ކޮށްދީފައިވާ
ރިޒްޤު ހޯދުމަކީ ވަރަށް ގިނަ މީހުން ކަންބޮޑުވާކަމެކެވެ. ކުޑަކުދިން އެކަމަށް އުންމީދުކުރާއިރު ބޮޑެތި މީހުން އެކަމަށް މަސައްކަތްކުރެއެވެ. ދުނިޔަވީ ޙަޔާތުގެ ގިނަ ކަންބޮޑުވުންތަކާއި އެކަމުގެ ވާހަކަތައް އެނބުރެނީ އޭގެ ވަށައިގެންނެވެ. ކުޅަދާނަ މުއުމިނުންނަކީ ރިޒްޤުދެއްވާ
ޝައިޠާނާ ވަރަށް ގިނަ ދޮރުން އަޅުތަކުންނާ ދިމާކުރެއެވެ. އަދި ކޮންމެ ބަޔަކަށްމެ އެބައެއްގެ ފޭރާމުގައި ކުރިމަތިލައެވެ. ވިޔަފާރިވެރިންނަށް ހިތްވަރުދެނީ ރިބާ ކެއުމަށެވެ. އަންހެން ކަނބަލުންނަށް ޒީނަތްތެރިކޮށްދެނީ ޙަރާމް ގޮތްތަކަށް ނަލަވުމަށެވެ. ހަމައެފަދައިން ޞާލިޙުންނާ ދިމާކުރަނީ
ފާގަތިކަމުގައި އުރެދުންތެރިނުވާށެވެ. ލޯބިވުން،އަދި އުއްމީދުކުރުން އަދި ބިރުވެތިވުން މިއީ އިންސާނުންގެ ޠަބީޢީ ސިފަތަކެކެވެ. އިސްލާމީ އަޤީދާ މި ތިން ސިފައަށްވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް ރިޢާޔަތްކުރެއެވެ. މުސްލިމުންގެ އަޤީދާ ގޮވާލަނީ އޯގާވަންތަ އިލާހުގެ ރަޙްމަތަށް އުއްމީދުކުރުމަށެވެ.
އިލާހީ މަޞްދަރުތަކުގެ އަލީގައި މުޞީބާތްތަކުން މިންޖުވާނެގޮތްތައް ﷲ ތަޢާލާއާއިމެދު ހެޔޮ ހީކުރުންތައް ހީކުރުން ޤުދުޞިއްޔަ ހަދީސެއްގައިވެއެވެ. ((أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي)). [رواه البخاري] މާނައީ: “ތިމަން އިލާހު ވޮޑިގެންވަނީ ތިމަން އިލާހުގެ
ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ދިރިއުޅުމުގައި ތަފާތު ހާދިސާތަކާއި ކުރިމަތިވެއެވެ. ކޮންމެ މީހެއްގެ ޙަޔާތުގައިވެސް އުފާވެރި ދުވަސްތަކާއި، ހިތާމަވެރި ދުވަސްތަކާއި ކުރިމަތިވެއެވެ. މިއީ ޙަޔާތުގެ ޙަޤީޤަތެވެ. މިއީ ޙަޔާތުގެ ކުލަތަކެވެ. މި ލިޔުމުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި
ކަށްވަޅުގައި އެކަނި އޮންނަން ޖެހޭނެކަން ހަނދުމަކުރުން ނަފްސުތައް އިޞްލާޙުވަނީ އޭގެ ނިމުމުގެ މަތިން ހަނދުމަކުރުމުންނެވެ. ކަށްވަޅުގައި އެކަނިމާއެކަނި ވާންޖެހޭނެކަން އަޅާއަށް ޔަޤީންކުރެވުމުންނާއި ޞާލިޙު ޢަމަލުން ފިޔަވާ ތިބާއަށް ފައިދާ ނުކުރާނެކަން ޔަޤީންވުމުންނާއި މުޅިއިންސާނިއްޔަތަށްވެސް ކަށްވަޅުގެ
ސުވަރުގެއާއި ނަރަކައަށް ވެއްދުމަކީ މީސްތަކުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައިވާ ކަމެއް ނޫންކަން ހިތް މައްޗަށް ގެނައުން ބަޔަކަށް ދެއްކުމަށްޓަކައި ޢަމަލުކުރާއިރު، އެބައިމީހުންނަކީވެސް ތިބާއެކޭ އެއްފަދައިން، ބިރުގަނެފައިވާ ޙާލު މަޙުޝަރުބިމަށް އެއްކުރެވޭނެ ނިކަމެތި ބައެއްކަމުގެ
ޢަމަލުތައް ޤަބޫލުނުވެދާނެތީ އެކަމަށް ބިރުވެތިވުން ކޮންމެ ހެޔޮ ޢަމަލެއް ކުރާއިރުވެސް އެއީ މާމޮޅު ޢަމަލެއްކަމުގައި ނުދެކޭށެވެ. އަދި އެކަމެއް ޤަބޫލުނުވެދާނެތީ އެކަމަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ދުޢާކުރައްވައެވެ. “اللهُمَّ إنَّا نَسْأَلُكَ العَمَلَ الصَّالِحَ
ހެޔޮކަމުގައި ތިބާއަށްވުރެ ކުރިއަރާދިޔަ ޞާލިޙުބޭކަލުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ބެލުން ހެޔޮޢަމަލުކުރުމުގައި ވާދަކުރާއިރު، ތިބާ ތިޔަ އުޅޭ ޒަމާނުގައި އުޅޭ، ޢަމަލުގައި ތިބާއަށްވުރެ ފަހަތުގައި އުޅޭ މީހުންނަށް ނުބަލާށެވެ. އަދި އަބަދުވެސް، ނަބީބޭކަލުންނާއި ޞާލިޙުން އުޅުއްވި ގޮތް
އިންސާނާގެ ހެޔޮޢަމަލުތައް ފާސިދުކޮށްލުމަށް ޝައިޠާނާ ދިމާކުރެއެވެ. މުއުމިނު އަޅާ މެދުނުކެނޑި އޭނާގެ ޢަދާވަތްތެރިޔާކަމުގައިވާ އިބިލީހާ ދެކޮޅަށް ޖިހާދުކުރެއެވެ. އެއީ އީމާންކަމުގެ މަތީގައި އަދި ޢަމަލުތައް ޚާލިޞު ކުރާމީހެއްގެ ގޮތުގައި އޭނާގެ ވެރިރައްބާ ބައްދަލުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ.
ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާމީހާ އުމުރުން އެއް ފަހަރު ޙައްޖުވުމަކީ އިސްލާމްދީނުގެ އެއް ރުކުނެވެ. އެހެން އަޅުކަންތަކާއި ޚިލާފަށް، ޙައްޖަކީ ހައްޓަށް ބުރަ އަދި މާލީގޮތުން ބޮޑެތި ހޭދަތަކެއް ކުރަންޖެހޭ އަޅުކަމެކެވެ. ޙައްޖުކުރުމުގައި އެތައް ރާސްތާއަކަށް ފައިމަގުގައި
ދީނަކީ، ދުނިޔަވީ ހަޑިތައް ބޭނުންކޮށްގެން ކިލަނބުކުރުން އެކަށީގެންނުވާ، އެއަށްވުރެ މާ އިތްޒަތްތެރި އެއްޗެކެވެ. އަދި އިޚްލާޞްތެރިކަމާއެކު މެނުވީ ހެޔޮޢަމަލުތަކުގެ ބިންގަލެއް ނޭޅޭނެއެވެ. ފަހެ އުޚްރަވީ ޙަޔާތުގެ ޢަމަލުތައް ދުނިޔަވީ މަޤްޞަދަކަށްޓަކައިކޮށްފި މީހަކު ދަންނައެވެ. އެއީ
އިބްނުލް ޤައްޔިމް ވިދާޅުވިއެވެ. “ގިނަ މީހުންގެ ޙާލަކީ އެއީއެވެ. އަދި ކިއެއް ހެއްޔެވެ. ﷲ އިރާދަކުރެއްވި މީހަކު މެނުވީ ހަމަ އެންމެންގެ ޙާލަކީވެސް ﷲ އާމެދު އެއްވެސް ޙައްޤަކާ ނުލައި ނުބައި ހީކުރުންތައް ހީކުރުމެވެ.
މިކަންކަމަކީ ﷲ ތަޢާލާއާ މެދު ނުބައި ހީކުރުމުގެ ތެރެއިން ހިމެނޭ ކަންކަމަށްވަނީ އެފަދަ މީހަކު އެވަނީ ﷲ ތަޢާލާގެ ރިވެތި އިސްމުފުޅުތަކާއި ސިފަފުޅުތަކާ ޚިލާފުކަންތައްތަކެއް އެއިލާހަށް ވާކަމަށް ހީކޮށްފައެވެ. އެކަންކަމަކީ އެއިލާހުގެ ރިވެތިކަމާއި ފުރިހަމަވަންތަކަމާ
ކަންކަމާމެދު ރަނގަޅަށް ވިސްނުމަކީ ﷲ އާމެދު ހެޔޮކޮށް ހީކުރުމެވެ. ނަބިއްޔާ ﷺ އެކަމަށް ލޯބިކުރެއްވިއެވެ. އަދި ޙަދީޘްކުރެއްވިއެވެ. «وَيُعْجِبُنِي الفَأْلُ» قَالُوا: وَمَا الفَأْلُ؟ قَالَ: «كَلِمَةٌ طَيِّبَةٌ» [متفق عليه] މާނައީ: “އަދި
ﷲ ތަޢާލާވަނީ ބާއްޖަވެރިކަމުގެ މަރުޖިޢުތަކެއްކަމުގައި މައިންބަފައިން ލައްވާފައެވެ. އަދި އެބައިމީހުންނީ އޯގާތެރިކަމާއި ކުލުނުގެ ބަގީޗާއެވެ. އެދެމީހުންގެ ޙައްޤު ނުހަނު މަތިވެރިއެވެ. އެދެމީހުންގެ ހެޔޮކަމަށް ބަދަލެއް ނުދެވޭނެއެވެ. ޚަލްޤުތަކުންގެ އެންމެހާ ރިވެތިކަމުގެ މައްޗަށް އެދެމީހުން ކޮށްދީފައިވާ
ރިޒްޤު ހޯދުމަކީ ވަރަށް ގިނަ މީހުން ކަންބޮޑުވާކަމެކެވެ. ކުޑަކުދިން އެކަމަށް އުންމީދުކުރާއިރު ބޮޑެތި މީހުން އެކަމަށް މަސައްކަތްކުރެއެވެ. ދުނިޔަވީ ޙަޔާތުގެ ގިނަ ކަންބޮޑުވުންތަކާއި އެކަމުގެ ވާހަކަތައް އެނބުރެނީ އޭގެ ވަށައިގެންނެވެ. ކުޅަދާނަ މުއުމިނުންނަކީ ރިޒްޤުދެއްވާ
ޝައިޠާނާ ވަރަށް ގިނަ ދޮރުން އަޅުތަކުންނާ ދިމާކުރެއެވެ. އަދި ކޮންމެ ބަޔަކަށްމެ އެބައެއްގެ ފޭރާމުގައި ކުރިމަތިލައެވެ. ވިޔަފާރިވެރިންނަށް ހިތްވަރުދެނީ ރިބާ ކެއުމަށެވެ. އަންހެން ކަނބަލުންނަށް ޒީނަތްތެރިކޮށްދެނީ ޙަރާމް ގޮތްތަކަށް ނަލަވުމަށެވެ. ހަމައެފަދައިން ޞާލިޙުންނާ ދިމާކުރަނީ
ފާގަތިކަމުގައި އުރެދުންތެރިނުވާށެވެ. ލޯބިވުން،އަދި އުއްމީދުކުރުން އަދި ބިރުވެތިވުން މިއީ އިންސާނުންގެ ޠަބީޢީ ސިފަތަކެކެވެ. އިސްލާމީ އަޤީދާ މި ތިން ސިފައަށްވެސް ވަރަށް ބޮޑަށް ރިޢާޔަތްކުރެއެވެ. މުސްލިމުންގެ އަޤީދާ ގޮވާލަނީ އޯގާވަންތަ އިލާހުގެ ރަޙްމަތަށް އުއްމީދުކުރުމަށެވެ.
އިލާހީ މަޞްދަރުތަކުގެ އަލީގައި މުޞީބާތްތަކުން މިންޖުވާނެގޮތްތައް ﷲ ތަޢާލާއާއިމެދު ހެޔޮ ހީކުރުންތައް ހީކުރުން ޤުދުޞިއްޔަ ހަދީސެއްގައިވެއެވެ. ((أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي)). [رواه البخاري] މާނައީ: “ތިމަން އިލާހު ވޮޑިގެންވަނީ ތިމަން އިލާހުގެ
ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް ދިރިއުޅުމުގައި ތަފާތު ހާދިސާތަކާއި ކުރިމަތިވެއެވެ. ކޮންމެ މީހެއްގެ ޙަޔާތުގައިވެސް އުފާވެރި ދުވަސްތަކާއި، ހިތާމަވެރި ދުވަސްތަކާއި ކުރިމަތިވެއެވެ. މިއީ ޙަޔާތުގެ ޙަޤީޤަތެވެ. މިއީ ޙަޔާތުގެ ކުލަތަކެވެ. މި ލިޔުމުގެ ފުރަތަމަ ބައިގައި
ކަށްވަޅުގައި އެކަނި އޮންނަން ޖެހޭނެކަން ހަނދުމަކުރުން ނަފްސުތައް އިޞްލާޙުވަނީ އޭގެ ނިމުމުގެ މަތިން ހަނދުމަކުރުމުންނެވެ. ކަށްވަޅުގައި އެކަނިމާއެކަނި ވާންޖެހޭނެކަން އަޅާއަށް ޔަޤީންކުރެވުމުންނާއި ޞާލިޙު ޢަމަލުން ފިޔަވާ ތިބާއަށް ފައިދާ ނުކުރާނެކަން ޔަޤީންވުމުންނާއި މުޅިއިންސާނިއްޔަތަށްވެސް ކަށްވަޅުގެ
ސުވަރުގެއާއި ނަރަކައަށް ވެއްދުމަކީ މީސްތަކުންގެ ބާރުގެ ދަށުގައިވާ ކަމެއް ނޫންކަން ހިތް މައްޗަށް ގެނައުން ބަޔަކަށް ދެއްކުމަށްޓަކައި ޢަމަލުކުރާއިރު، އެބައިމީހުންނަކީވެސް ތިބާއެކޭ އެއްފަދައިން، ބިރުގަނެފައިވާ ޙާލު މަޙުޝަރުބިމަށް އެއްކުރެވޭނެ ނިކަމެތި ބައެއްކަމުގެ
ޢަމަލުތައް ޤަބޫލުނުވެދާނެތީ އެކަމަށް ބިރުވެތިވުން ކޮންމެ ހެޔޮ ޢަމަލެއް ކުރާއިރުވެސް އެއީ މާމޮޅު ޢަމަލެއްކަމުގައި ނުދެކޭށެވެ. އަދި އެކަމެއް ޤަބޫލުނުވެދާނެތީ އެކަމަށް ބިރުވެތިވާށެވެ. ސަލަފުންގެ ބޭކަލުން ދުޢާކުރައްވައެވެ. “اللهُمَّ إنَّا نَسْأَلُكَ العَمَلَ الصَّالِحَ
ހެޔޮކަމުގައި ތިބާއަށްވުރެ ކުރިއަރާދިޔަ ޞާލިޙުބޭކަލުންގެ ޢަމަލުތަކަށް ބެލުން ހެޔޮޢަމަލުކުރުމުގައި ވާދަކުރާއިރު، ތިބާ ތިޔަ އުޅޭ ޒަމާނުގައި އުޅޭ، ޢަމަލުގައި ތިބާއަށްވުރެ ފަހަތުގައި އުޅޭ މީހުންނަށް ނުބަލާށެވެ. އަދި އަބަދުވެސް، ނަބީބޭކަލުންނާއި ޞާލިޙުން އުޅުއްވި ގޮތް
އިންސާނާގެ ހެޔޮޢަމަލުތައް ފާސިދުކޮށްލުމަށް ޝައިޠާނާ ދިމާކުރެއެވެ. މުއުމިނު އަޅާ މެދުނުކެނޑި އޭނާގެ ޢަދާވަތްތެރިޔާކަމުގައިވާ އިބިލީހާ ދެކޮޅަށް ޖިހާދުކުރެއެވެ. އެއީ އީމާންކަމުގެ މަތީގައި އަދި ޢަމަލުތައް ޚާލިޞު ކުރާމީހެއްގެ ގޮތުގައި އޭނާގެ ވެރިރައްބާ ބައްދަލުވެއްޖައުމަށް ދާންދެނެވެ.
ކުޅަދާނަކަން ލިބިގެންވާމީހާ އުމުރުން އެއް ފަހަރު ޙައްޖުވުމަކީ އިސްލާމްދީނުގެ އެއް ރުކުނެވެ. އެހެން އަޅުކަންތަކާއި ޚިލާފަށް، ޙައްޖަކީ ހައްޓަށް ބުރަ އަދި މާލީގޮތުން ބޮޑެތި ހޭދަތަކެއް ކުރަންޖެހޭ އަޅުކަމެކެވެ. ޙައްޖުކުރުމުގައި އެތައް ރާސްތާއަކަށް ފައިމަގުގައި
