2ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 189): أَلْفَاظُ العُمُومِ تَقْتَضِي العُمُومَ بِالوَضْعِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {عُمُومُ ލަފްޒުތައް وَضْعُ ކުރުމުން عُمُومُ ވުން ލާޒިމުކުރޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ބަހުގެ ގޮތުން عُمُومُ
1ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 189): العُمُومُ مِن عَوَارِضِ الأَلْفَاظِ وَالـمَعَانِي މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {عُمُومُ އަކީ، ލަފްޒުތަކާއި މާނަތަކަށް ހުށަހެޅިގަންނަ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ބައެއް
60ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمَجَازُ الأَقْرَبُ إِلَى الحَقِيْقَةِ أَوْلَى مِن غَيْرِهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޙަޤީޤަތުއާ އެންމެ ގާތް މަޖާޒު އެހެން އެއްޗެއްސަށްވުރެ އައުލާކަން ބޮޑު} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
59ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الحَقِيْقَةُ الشَّرْعِيَّةُ مُقَدَّمَةٌ عَلَى الحَقِيْقَةِ اللُّغَوِيَّةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ޝަރުޢީ ޙަޤީޤަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ލުޣަވީ
58ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الحَقِيْقَةُ العُرْفِيَّةُ مُقَدَّمَةٌ عَلَى اللُّغَوِيَّةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ޢުރުފީ ޙަޤީޤަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ވާހަކައިގައި ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތަކާއި ޢުރުފީ
57ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُحْكَمُ مُقَدَّمٌ عَلَى مَا سِوَاهُ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު މުޙްކަމު އެ ނޫން އެއްޗެހީގެ މައްޗަށް އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޤުރުއާނުގައި
56ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): دَلَالَةُ الاِقْتِضَاءِ مُقَدَّمَةٌ عَلَى دَلَالَةِ الـمَفْهُومِ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު މަފްހޫމުގެ ދަލާލަތުގެ މައްޗަށް އިޤްތިޟާގެ ދަލާލަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
55ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): عِبَارَةُ النَّصِّ مُقَدَّمَةٌ عَلَى إِشَارَتِهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނައްޞުގެ ޢިބާރަތް އޭގެ އިޝާރަތުގެ މައްޗަށް އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނައްޞުގެ ޢިބާރަތާއި އޭގެ އިޝާރަތް
54ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمَنْطُوقُ مُقَدَّمٌ عَلَى الـمَفْهُومِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {މަފްހޫމުގެ މައްޗަށް މަންޠޫޤު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މަންޠޫޤުގެ ޒަރީއާއިން ލަފްޒުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމީ، މަފްހޫމުލްމުޚާލަފާގެ
53ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الخَاصُّ مُقَدَّمٌ عَلَى العَامِّ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޢާއްމުގެ މައްޗަށް ޚާއްޞު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ދެ ލަފްޒެއް ނުވަތަ ދަލީލެއް ފުށުއެރިއިރު، އެ ތަނުން
52ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الدَّلَالَةُ الأَقْوَى مُرَجَّحَةٌ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އެންމެ ބާރުގަދަ ދަލާލަތަކީ ތަޢާރުޟުވާހިނދު ތަރުޖީޙުދެވޭނޭ އެއްޗެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ދަލާލަތުތަކުގެ މެދުގައި ފުށުއަރައިފިނަމަ، އެ
51ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): النَّصُّ مُقَدَّمٌ عَلَى الظَّاهِرِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޡާހިރުގެ މައްޗަށް ނައްޞު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނައްޞުން ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމާއި ޡާހިރުން ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމާ ފުށުއަރައިފި
50ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الصَّرِيْحُ مُقَدَّمٌ عَلَى الدَّلَالَةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދަލާލަތުގެ މައްޗަށް ޞަރީޙު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޞަރީޙުއާއި ދަލާލަތު އެއްވެއްޖެނަމަ، ބަރޯސާވެވޭނީ ޞަރީޙުއަށެވެ. އެ ހާލަތުގައި
49ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الإِضْمَارُ مُسَاوٍ لِلـمَجَازِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އިޟްމާރުކުރުން މަޖާޒްކަމަށް ކަނޑައެޅުމާ ހަމަހަމަވެގެންވޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މާނަ ވިސްނައިގަތުމުގައި ތަޢާރުޟުވުމެއް އުފެދި، ވަކި ގޮތަކަށް ލަފްޒުން ކަނޑައެޅިފައި
އެގޮތުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންނަށް ކުޑަކަމުދިއުމާއި ބޮޑުކަމުދިއުމުގައި ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުން ނަހީ ކުރެއްވިހިނދު، ޤިބުލައަށް ފުރަގަސްދިނުންވެސް ވަނީ ނަހީކުރައްވާފައެވެ. ދުނިޔެއަކީ ވަށް އެއްޗަކަށްވާއިރު “ފުރަގަސްދިނުން”ވެސް ވާނީ ހަމަ ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުމަށެވެ.
އިންޑިއާގައި ހުރި މީހެއް ކައިރި އެމެރިކާ ބައްރު ވަނީ ކޮން ދިމާލެއްގައިތޯ އެހުމުން އިރުމަތީ ފަރާތަށް އިޝާރާތެއް ނުކުރާނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އިޝާރާތް ކުރާނީ ހުޅަނގު ފަރާތަށެވެ. އިރުމަތީ ފަރާތުން ގޮސް ދުނިޔެ ވަށާ އެތަނަށް ދެވުނުކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ. ތަނެއް އޮތް ފަރާތަކާއި އެތަނަކަށް ވާޞިލުވެވޭ ގޮތް އެއީ މުޅިން ތަފާތު ދެކަމެކެވެ.
2ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 189): أَلْفَاظُ العُمُومِ تَقْتَضِي العُمُومَ بِالوَضْعِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {عُمُومُ ލަފްޒުތައް وَضْعُ ކުރުމުން عُمُومُ ވުން ލާޒިމުކުރޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ބަހުގެ ގޮތުން عُمُومُ
1ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 189): العُمُومُ مِن عَوَارِضِ الأَلْفَاظِ وَالـمَعَانِي މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {عُمُومُ އަކީ، ލަފްޒުތަކާއި މާނަތަކަށް ހުށަހެޅިގަންނަ ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ބައެއް
60ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمَجَازُ الأَقْرَبُ إِلَى الحَقِيْقَةِ أَوْلَى مِن غَيْرِهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޙަޤީޤަތުއާ އެންމެ ގާތް މަޖާޒު އެހެން އެއްޗެއްސަށްވުރެ އައުލާކަން ބޮޑު} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
59ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الحَقِيْقَةُ الشَّرْعِيَّةُ مُقَدَّمَةٌ عَلَى الحَقِيْقَةِ اللُّغَوِيَّةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ޝަރުޢީ ޙަޤީޤަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ލުޣަވީ
58ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الحَقِيْقَةُ العُرْفِيَّةُ مُقَدَّمَةٌ عَلَى اللُّغَوِيَّةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތުގެ މައްޗަށް ޢުރުފީ ޙަޤީޤަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ވާހަކައިގައި ލުޣަވީ ޙަޤީޤަތަކާއި ޢުރުފީ
57ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُحْكَمُ مُقَدَّمٌ عَلَى مَا سِوَاهُ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު މުޙްކަމު އެ ނޫން އެއްޗެހީގެ މައްޗަށް އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޤުރުއާނުގައި
56ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): دَلَالَةُ الاِقْتِضَاءِ مُقَدَّمَةٌ عَلَى دَلَالَةِ الـمَفْهُومِ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު މަފްހޫމުގެ ދަލާލަތުގެ މައްޗަށް އިޤްތިޟާގެ ދަލާލަތު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
55ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): عِبَارَةُ النَّصِّ مُقَدَّمَةٌ عَلَى إِشَارَتِهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނައްޞުގެ ޢިބާރަތް އޭގެ އިޝާރަތުގެ މައްޗަށް އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނައްޞުގެ ޢިބާރަތާއި އޭގެ އިޝާރަތް
54ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمَنْطُوقُ مُقَدَّمٌ عَلَى الـمَفْهُومِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {މަފްހޫމުގެ މައްޗަށް މަންޠޫޤު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މަންޠޫޤުގެ ޒަރީއާއިން ލަފްޒުގެ މައްޗަށް ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމީ، މަފްހޫމުލްމުޚާލަފާގެ
53ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الخَاصُّ مُقَدَّمٌ عَلَى العَامِّ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޢާއްމުގެ މައްޗަށް ޚާއްޞު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ދެ ލަފްޒެއް ނުވަތަ ދަލީލެއް ފުށުއެރިއިރު، އެ ތަނުން
52ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الدَّلَالَةُ الأَقْوَى مُرَجَّحَةٌ عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އެންމެ ބާރުގަދަ ދަލާލަތަކީ ތަޢާރުޟުވާހިނދު ތަރުޖީޙުދެވޭނޭ އެއްޗެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ދަލާލަތުތަކުގެ މެދުގައި ފުށުއަރައިފިނަމަ، އެ
51ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): النَّصُّ مُقَدَّمٌ عَلَى الظَّاهِرِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޡާހިރުގެ މައްޗަށް ނައްޞު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނައްޞުން ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމާއި ޡާހިރުން ދަލީލުކޮށްދޭ ދަލީލުކޮށްދިނުމާ ފުށުއަރައިފި
50ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الصَّرِيْحُ مُقَدَّمٌ عَلَى الدَّلَالَةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދަލާލަތުގެ މައްޗަށް ޞަރީޙު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޞަރީޙުއާއި ދަލާލަތު އެއްވެއްޖެނަމަ، ބަރޯސާވެވޭނީ ޞަރީޙުއަށެވެ. އެ ހާލަތުގައި
49ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الإِضْمَارُ مُسَاوٍ لِلـمَجَازِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އިޟްމާރުކުރުން މަޖާޒްކަމަށް ކަނޑައެޅުމާ ހަމަހަމަވެގެންވޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މާނަ ވިސްނައިގަތުމުގައި ތަޢާރުޟުވުމެއް އުފެދި، ވަކި ގޮތަކަށް ލަފްޒުން ކަނޑައެޅިފައި
އެގޮތުން ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم އެކަލޭގެފާނުގެ އަޞްޙާބުންނަށް ކުޑަކަމުދިއުމާއި ބޮޑުކަމުދިއުމުގައި ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުން ނަހީ ކުރެއްވިހިނދު، ޤިބުލައަށް ފުރަގަސްދިނުންވެސް ވަނީ ނަހީކުރައްވާފައެވެ. ދުނިޔެއަކީ ވަށް އެއްޗަކަށްވާއިރު “ފުރަގަސްދިނުން”ވެސް ވާނީ ހަމަ ޤިބުލައަށް ކުރިމަތިލުމަށެވެ.
އިންޑިއާގައި ހުރި މީހެއް ކައިރި އެމެރިކާ ބައްރު ވަނީ ކޮން ދިމާލެއްގައިތޯ އެހުމުން އިރުމަތީ ފަރާތަށް އިޝާރާތެއް ނުކުރާނެއެވެ. އެހެނެއްކަމަކު އިޝާރާތް ކުރާނީ ހުޅަނގު ފަރާތަށެވެ. އިރުމަތީ ފަރާތުން ގޮސް ދުނިޔެ ވަށާ އެތަނަށް ދެވުނުކަމުގައި ވިޔަސްމެއެވެ. ތަނެއް އޮތް ފަރާތަކާއި އެތަނަކަށް ވާޞިލުވެވޭ ގޮތް އެއީ މުޅިން ތަފާތު ދެކަމެކެވެ.
