“وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّـهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ” ﴿النور: ٤٨﴾ “އަދި އެއުރެންގެ މެދުގައި حكم ކުރެއްވުމަށް، اللَّه އާއި އެކަލާނގެ رسول ގެ އަރިހަށް
ފަސް ވަނަ ދަޢުވާ: ދެން އެމީހުން ގެންނަ ދަޢުވާއަކީ، ޙުކުމް ކުރުމަކީ ހަމަ އެކަނި ﷲ އަށް ވާ ކަމެއް ކަމަށާއި ޤުރްއާން ފިޔަވައި ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ސުންނަތައް
އޭގެ އިތުރުން ސަޢުދު ބުނު ޢުބާދާ رضي الله عنه އާއި ޢަބްދުﷲ ބުނު އަބީ އައުފު رضي الله عنه އާއި ސަމުރަތު ބުނު ޖުންދުބު رضي الله عنه ވެސް
ފަހެ އިސްލާމް ދީނުގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއް ރުކުން ކަމުގައިވާ ނަމާދުގެ އަދަދާ މެދެގައިވެސް އެބައިގަނޑުތަކުގެ މެދުގައި ވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ. އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ދުވާލަކު ފަސް ނަމާދު ކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް
މިންވަރަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހަތަރު ކަމަކަށް އީމާންވުން ހިމެނެއެވެ. ފުރަތަމައީ: ވެނިމިފައިވާ ކަންކަމާއި ވާނޭކަންކަމާއި، އެއިލާހުގެ އަޅުތަކުން ޙާލަތާއި، އެބައިމީހުންގެ ރިޒްޤުތަކާއި، އަޖަލުތަކާއި، ޢަމަލުތައް ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ދެނެވޮޑިގެންވާކަމަށް އީމާންވުމެވެ. އަދި އެނޫންވެސް
އަދި މީގެ އިތުރުންވެސް ޢުމަރު رضي الله عنه ބަޔާން ކުރެއްވި ފަދައިން މީސްތަކުން މަޝްޣޫލު ކުރަނިވި އެތައް ބައިވަރު ހުރަސްތަކެއް އެދަނޑިވަޅުގައި ހުންނާނެ ކަމީ ޝައްކެއް ވެސް އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ.
އެބޭކަލުން މަޝްވަރާ ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވީ އެ ލިޔެ ރައްކާކޮށް ޖަމާ ކުރުމާ މެދުގައެެވެ. އެކަމަށްވެސް އެވަނީ ހުރިހާ ބޭކަލުން އެއްބަސްވެވަޑައިގެން އިޖުމާޢު ވެވަޑައިގެންފައެވެ. ހަމައެކަނި ހުރަހަކަށްވީ އިސްތިޚާރާ ނަމާދަށް ފަހު ޢުމަރު رضي
މީގެ އިތުރުން އެމީހުން ގެންނަ އަނެއް ރިވާޔަތަކީ؛ ޢުމަރުގެފާނު رضي الله عنه ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ގެ ނުންނަތް ލިޔުއްވައި ޖަމާކުރައްވަން މަޝްވަރާ ކުރެއްވެމަށް ޞަޙާބީ ބޭކަލުން ޖަމާކުރެއްވި
އާޚިރަތް ދުވަހަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. މަރުވުމަށްފަހު ވާނޭކަމަށް، ﷲ އާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޚަބަރު ދެއްވާފައިވާ އެންމެހާ ކަންކަމަށް އީމާންވުން އެކަމުގައި ހިމެނެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި: ކަށްވަޅުގައި އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމާއި،
އަދި އަބޫ ދާވޫދު رحمه الله ގެ ރިވާޔަތުގައި ޢުމަރު رضي الله عنه ވިދާޅުވިކަމަށް ވެއެވެ: “أَمَا إِنِّي لَمْ أَتَّهِمْكَ وَلَكِنْ خَشِيتُ أَنْ يَتَقَوَّلَ النَّاسُ عَلَى
ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހިމެނެނީ ޢާންމު ގޮތެއްގައި އަދި ތަފްޞީލީކޮށް (ރަސޫލުބޭކަލުންނާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާކަންކަމަށް) އީމާންވުމެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ﷲ سبحانه وتعالى، އެއިލާޙުގެ އަޅުތަކުންގެ ގާތަށް އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާ އަދި އިންޒާރުކުރައްވާ
ކޮންމެއަކަސް ޢުމަރު رضي الله عنه ގެ ޙާދިޘާއަށް ބަލާލަމާ ހެއްޔެވެ. އެޙާދިޘާއަކީ؛ އެއް ދުވަހަކު އަބޫ މޫސާ އަލްއަޝްޢަރީ رضي الله عنه ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވިއެވެ. އަދި
ކޮންމެއަކަސް، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ގެ ޞަހާބީން ވެވަޑައިގެންނެވީ ޙަދީޘް ރިވާކުރެއްވުމުގައި ވަރަށްވެސް ތަޤްވާވެރިވެ އެކަމާއި މެދު ބިރުވެތި ވެވަޑައިގެން ފަރުވާތެރި ވެވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލުންތަކެއް ކަމުގައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް
ފޮތްތަކަށް އީމާންވުމުގައި ވާޖިބުވެގެންވަނީ ހަމަކަށަވަރުން އެއިލާހުގެ ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންގެ ދަޢުވަތުގެ ޙައްޤުކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވުމުގެ ގޮތުން ﷲ ފޮތްތައް ބާވައިލެއްވިކަމަށް އީމާންވުމެވެ. އެއީ އެއިލާހު ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ
މަލާއިކަތުންނަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހިމެނެނީ ޢާންމު ގޮތެއްގައި އަދި ތަފްޞީލީކޮށް (މަލާއިކަތުންނާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާކަންކަމަށް) އީމާންވުމެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ މަލާއިކަތުންތަކެއް ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާކަމަށް މުސްލިމުން އީމާންވެއެވެ. އަދި އެއީ އެއިލާހަށް ކިޔަމަންތެރިކަން
ނ- ދެން އެއަށްފަހު، ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން އިސް ސަފުގައި އުޅުއްވި ބޭބޭކަލުން ޙަދީޘް ރިވާކުރުމާއި އެ ލިޔެ ހެދުމާ މެދުގައި ނުރުހުންވެވަޑައިގެން ކަމަށާއި އެކަމަށް އިންޒާރު ދެއްވާފައިވާ ކަމަށާއި، ޙަދީޘް ރިވާކުރެއްވި ބައެއް
“وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّـهِ وَرَسُولِهِ لِيَحْكُمَ بَيْنَهُمْ إِذَا فَرِيقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ” ﴿النور: ٤٨﴾ “އަދި އެއުރެންގެ މެދުގައި حكم ކުރެއްވުމަށް، اللَّه އާއި އެކަލާނގެ رسول ގެ އަރިހަށް
ފަސް ވަނަ ދަޢުވާ: ދެން އެމީހުން ގެންނަ ދަޢުވާއަކީ، ޙުކުމް ކުރުމަކީ ހަމަ އެކަނި ﷲ އަށް ވާ ކަމެއް ކަމަށާއި ޤުރްއާން ފިޔަވައި ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ސުންނަތައް
އޭގެ އިތުރުން ސަޢުދު ބުނު ޢުބާދާ رضي الله عنه އާއި ޢަބްދުﷲ ބުނު އަބީ އައުފު رضي الله عنه އާއި ސަމުރަތު ބުނު ޖުންދުބު رضي الله عنه ވެސް
ފަހެ އިސްލާމް ދީނުގެ އެންމެ މުހިއްމު އެއް ރުކުން ކަމުގައިވާ ނަމާދުގެ އަދަދާ މެދެގައިވެސް އެބައިގަނޑުތަކުގެ މެދުގައި ވަނީ ޚިލާފު އުފެދިފައެވެ. އެމީހުންގެ ތެރޭގައި ދުވާލަކު ފަސް ނަމާދު ކުރަން ޖެހޭ ކަމަށް
މިންވަރަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހަތަރު ކަމަކަށް އީމާންވުން ހިމެނެއެވެ. ފުރަތަމައީ: ވެނިމިފައިވާ ކަންކަމާއި ވާނޭކަންކަމާއި، އެއިލާހުގެ އަޅުތަކުން ޙާލަތާއި، އެބައިމީހުންގެ ރިޒްޤުތަކާއި، އަޖަލުތަކާއި، ޢަމަލުތައް ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ދެނެވޮޑިގެންވާކަމަށް އީމާންވުމެވެ. އަދި އެނޫންވެސް
އަދި މީގެ އިތުރުންވެސް ޢުމަރު رضي الله عنه ބަޔާން ކުރެއްވި ފަދައިން މީސްތަކުން މަޝްޣޫލު ކުރަނިވި އެތައް ބައިވަރު ހުރަސްތަކެއް އެދަނޑިވަޅުގައި ހުންނާނެ ކަމީ ޝައްކެއް ވެސް އޮތްކަމެއް ނޫނެވެ.
އެބޭކަލުން މަޝްވަރާ ކުރައްވަން ޖެހިވަޑައިގެންނެވީ އެ ލިޔެ ރައްކާކޮށް ޖަމާ ކުރުމާ މެދުގައެެވެ. އެކަމަށްވެސް އެވަނީ ހުރިހާ ބޭކަލުން އެއްބަސްވެވަޑައިގެން އިޖުމާޢު ވެވަޑައިގެންފައެވެ. ހަމައެކަނި ހުރަހަކަށްވީ އިސްތިޚާރާ ނަމާދަށް ފަހު ޢުމަރު رضي
މީގެ އިތުރުން އެމީހުން ގެންނަ އަނެއް ރިވާޔަތަކީ؛ ޢުމަރުގެފާނު رضي الله عنه ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ގެ ނުންނަތް ލިޔުއްވައި ޖަމާކުރައްވަން މަޝްވަރާ ކުރެއްވެމަށް ޞަޙާބީ ބޭކަލުން ޖަމާކުރެއްވި
އާޚިރަތް ދުވަހަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. މަރުވުމަށްފަހު ވާނޭކަމަށް، ﷲ އާއި އެއިލާހުގެ ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ޚަބަރު ދެއްވާފައިވާ އެންމެހާ ކަންކަމަށް އީމާންވުން އެކަމުގައި ހިމެނެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި: ކަށްވަޅުގައި އިމްތިޙާނުކުރެއްވުމާއި،
އަދި އަބޫ ދާވޫދު رحمه الله ގެ ރިވާޔަތުގައި ޢުމަރު رضي الله عنه ވިދާޅުވިކަމަށް ވެއެވެ: “أَمَا إِنِّي لَمْ أَتَّهِمْكَ وَلَكِنْ خَشِيتُ أَنْ يَتَقَوَّلَ النَّاسُ عَلَى
ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހިމެނެނީ ޢާންމު ގޮތެއްގައި އަދި ތަފްޞީލީކޮށް (ރަސޫލުބޭކަލުންނާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާކަންކަމަށް) އީމާންވުމެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން، ﷲ سبحانه وتعالى، އެއިލާޙުގެ އަޅުތަކުންގެ ގާތަށް އުފާވެރިކަމުގެ ޚަބަރުދެއްވާ އަދި އިންޒާރުކުރައްވާ
ކޮންމެއަކަސް ޢުމަރު رضي الله عنه ގެ ޙާދިޘާއަށް ބަލާލަމާ ހެއްޔެވެ. އެޙާދިޘާއަކީ؛ އެއް ދުވަހަކު އަބޫ މޫސާ އަލްއަޝްޢަރީ رضي الله عنه ޢުމަރުގެފާނުގެ ޚިލާފަތުގައި އެކަލޭގެފާނުގެ އަރިހަށް ޒިޔާރަތް ކުރެއްވިއެވެ. އަދި
ކޮންމެއަކަސް، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسـلم ގެ ޞަހާބީން ވެވަޑައިގެންނެވީ ޙަދީޘް ރިވާކުރެއްވުމުގައި ވަރަށްވެސް ތަޤްވާވެރިވެ އެކަމާއި މެދު ބިރުވެތި ވެވަޑައިގެން ފަރުވާތެރި ވެވަޑައިގެންނެވި ބޭކަލުންތަކެއް ކަމުގައެވެ. އަދި އެކަލޭގެފާނުގެ މައްޗަށް
ފޮތްތަކަށް އީމާންވުމުގައި ވާޖިބުވެގެންވަނީ ހަމަކަށަވަރުން އެއިލާހުގެ ނަބިއްޔުންނާއި ރަސޫލުންގެ ދަޢުވަތުގެ ޙައްޤުކަން ބަޔާންކޮށްދެއްވުމުގެ ގޮތުން ﷲ ފޮތްތައް ބާވައިލެއްވިކަމަށް އީމާންވުމެވެ. އެއީ އެއިލާހު ވަޙީކުރައްވާފައިވާ ފަދައިންނެވެ. ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ
މަލާއިކަތުންނަށް އީމާންވުމާމެދު ދަންނައެވެ. އެކަމުގައި ހިމެނެނީ ޢާންމު ގޮތެއްގައި އަދި ތަފްޞީލީކޮށް (މަލާއިކަތުންނާ ބެހޭގޮތުން އައިސްފައިވާކަންކަމަށް) އީމާންވުމެވެ. ފަހެ، ހަމަކަށަވަރުން ﷲ ތަޢާލާ މަލާއިކަތުންތަކެއް ޚަލްޤުކުރައްވާފައިވާކަމަށް މުސްލިމުން އީމާންވެއެވެ. އަދި އެއީ އެއިލާހަށް ކިޔަމަންތެރިކަން
ނ- ދެން އެއަށްފަހު، ޞަޙާބީންގެ ތެރެއިން އިސް ސަފުގައި އުޅުއްވި ބޭބޭކަލުން ޙަދީޘް ރިވާކުރުމާއި އެ ލިޔެ ހެދުމާ މެދުގައި ނުރުހުންވެވަޑައިގެން ކަމަށާއި އެކަމަށް އިންޒާރު ދެއްވާފައިވާ ކަމަށާއި، ޙަދީޘް ރިވާކުރެއްވި ބައެއް
