6ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ بَيْنَ الدَّلِيْلَيْنِ بِلَا مُرَجِّحٍ بَاطِلٌ، وَالعَمَلُ بِالرَّاجِحِ مِنْهُمَا وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ރާޖިޙުދޭނޭކަމެއްނެތި ދެ ދަލީލެއް ދެމެދު ތަރުޖީޙުދިނުމީ ބާޠިލުކަމެއް، އަދި އެ
5ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): كَثْرَةُ الأَدِلَّةِ عَلَى أَحَدِ الـمُتَعَارِضَيْنِ مُرَجِّحَةٌ لَهُ عَلَى الآخَرِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ދޭތިންކުރެ އެކައްޗަކަށް ގިނަ ދަލީލު ލިބުމީ، އަނެކަތީގެ މައްޗަށް އެއަށް
4ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الأَقَلُّ احْتِمَالاً مُقَدَّمٌ عَلَى الأَكْثَرِ احْتِمَالاً عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު އިޙްތިމާލުގެގޮތުން ގިނަ އެތީގެ މައްޗަށް އިޙްތިމާލުގެގޮތުން މަދު އެތި އިސްކުރެވޭނެ} މި
އަންހެނުންނާ ދިމާއަށް ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި، ބެލުން ތިރިކުރުމަކީ ވާޖިބުކަމެއްކަމުގައި ބުނުމުން ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ.
“އެހެންވިއްޔާ އަންހެނާގެ މޫނުކަޝްފުކުރުން ހުއްދަވާނެތާއެވެ!”
ދަންނައެވެ. މިފަދައިން ބުނާ މީހުންގެ ބަހުގައި އެއްވެސް ބުރަދަނެއް ނެތެވެ.
3ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُتَّفَقُ عَلَيْهِ أَرْجَحُ مِنَ الـمُخْتَلَفِ فِيْهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އިއްތިފާޤުވެވިފައިވާ އެތި އިޚްތިލާފުއުފެދިފައިވާ އެއްޗަށްވުރެ ރާޖިޙުކަން ބޮޑު} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢީ ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން
… ވުޟޫ ބާޠިލުވެއްޖެކަމާމެދު ވަސްވާހެއް މެދުވެރިވިޔަސް އެކަމާ އަޅާލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ.
ހެޔޮޢަމަލުކުރުމުގައި އިޚުލާސްތެރިވުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ ކޮންމެ ހެޔޮޢަމަލެއްވެސް ޤަބޫލުކުރެއްވުން ހިމެނެނީ އިޚުލާސްތެރިކަން ހިމެނޭނަމައެވެ. އެހެންކަމުން އިޚުލާސްތެރިކަމަކީ ކޮބައިކަން އެނގުމަކީ ވަރަށް މުހިންމުކަމެކެވެ. ﷲ ސުބުޙަނަހޫ ވަތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. (مَن كَانَ يُرِيدُ
2ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): العَمَلُ بِأَرْجَحِ الظَّنَّيْنِ عِنْدَ التَّعَارُضِ وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ހާލަތުގައި ދެ ޡައްނުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ޡައްނަށް ޢަމަލުކުރުމީ ވާޖިބެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
ފުރަތަމަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ فَرْعُ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަރުޖީޙަކީ ތަޢާރުޟުގެ ދަށަށް ވަންނަ ކަމެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: އުޞޫލީ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ތަޢާރުޟުއޭ ބުނެވެނީ، ދެ ދަލީލެއް
ޤަވާޢިދު: الزِّيَادَةُ عَلَى النَّصِّ لَيْسَتْ نَسْخًا މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނައްޞަށް އިތުރުވުމީ ނަސްޚެއް ނޫން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ނައްޞެއް ވާރިދުވެފައި، އޭގެ ފަހުން، އެ ނައްޞުގައިވާ ކަންތަކަށް
ޤަވާޢިދު: الوُجُوبُ إِذَا نُسِخَ بَقِيَ الجَوَازُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ވާޖިބުކަން ނަސްޚުވެއްޖެނަމަ، ޖާއިޒުކަން ދެމިއޮންނާނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ވަކި ކަމެއް ވާޖިބުކުރައްވައި އަމުރެއް ވާރިދުވެފައި، އޭގެ ފަހުން އެހެން ނައްޞަކުން
ޤަވާޢިދު: الفَضَائِلُ لَا تُنْسَخُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ފަޟީލަތްތައް ނަސްޚެއް ނުވާނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މި ޤަވާޢިދުގައި ބަޔާންވެފައި އެ ވަނީ، [ފަޟާއިލު] ނުވަތަ ފަޟީލަތްތަކަކީ ނަސްޚު ނުވާނޭ އެއްޗެއް ކަމުގައެވެ.
ޤަވާޢިދު: الأَخْبَارُ الـمَحْضَةُ لَا يَدْخُلُهَا النَّسْخُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޚާލިޞް ޚަބަރުތަކަކީ އެއަށް ނަސްޚުވުން ވަންނަ އެއްޗެއް ނޫން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޚަބަރަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ތެދަކަށްވުމާއި ދޮގަކަށްވުމުގެ އިޙްތިމާލު
ޤަވާޢިދު: صَرِيْحُ التَّأْبِيْدِ مَانِعٌ مِن احْتِمَالِ النَّسْخِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދާއިމީކޮށްކަން ޞަރީޙަކޮށްފައިވުމީ ނަސްޚުވެފައިވާކަމުގެ އިޙްތިމާލުއުފެދުން މަނާކުރާ ހުރަހެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ސާފުސީދާ ޢިބާރާތަކުން ދާއިމީކޮށް ބާވައިލެއްވުނު
ޤަވާޢިދު: الـمُتَأَخَّرُ مِنَ النَّصَّيْنِ نَاسِخٌ لِلمُتَقَدَّمِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދެ ނައްޞުގެ ތެރެއިން ފަހުގެ ނައްޞަކީ ކުރީގެ ނައްޞު ނަސްޚުކުރާ އެއްޗެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނަސްޚުކުރާ ދަލީލަކީ ނަސްޚުކުރެވޭ ދަލީލަށްވުރެ
ޤަވާޢިދު: النَّسْخُ يُعْرَفُ بِتَنْصِيْصِ الشَّارِعِ عَلَيْهِ وَبِالتَّارِيْخِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނަސްޚުވެފައިވާކަން އެނގެނީ ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން އެކަން ނައްޞުކުރެއްވުމުން ނުވަތަ ތާރީޚުން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މި ޤަވާޢިދުގައި ވާހަކަ މިދެކެވެނީ
6ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ بَيْنَ الدَّلِيْلَيْنِ بِلَا مُرَجِّحٍ بَاطِلٌ، وَالعَمَلُ بِالرَّاجِحِ مِنْهُمَا وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ރާޖިޙުދޭނޭކަމެއްނެތި ދެ ދަލީލެއް ދެމެދު ތަރުޖީޙުދިނުމީ ބާޠިލުކަމެއް، އަދި އެ
5ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): كَثْرَةُ الأَدِلَّةِ عَلَى أَحَدِ الـمُتَعَارِضَيْنِ مُرَجِّحَةٌ لَهُ عَلَى الآخَرِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ދޭތިންކުރެ އެކައްޗަކަށް ގިނަ ދަލީލު ލިބުމީ، އަނެކަތީގެ މައްޗަށް އެއަށް
4ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الأَقَلُّ احْتِمَالاً مُقَدَّمٌ عَلَى الأَكْثَرِ احْتِمَالاً عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު އިޙްތިމާލުގެގޮތުން ގިނަ އެތީގެ މައްޗަށް އިޙްތިމާލުގެގޮތުން މަދު އެތި އިސްކުރެވޭނެ} މި
އަންހެނުންނާ ދިމާއަށް ބެލުމުގެ ބަދަލުގައި، ބެލުން ތިރިކުރުމަކީ ވާޖިބުކަމެއްކަމުގައި ބުނުމުން ބައެއް މީހުން ބުނެއެވެ.
“އެހެންވިއްޔާ އަންހެނާގެ މޫނުކަޝްފުކުރުން ހުއްދަވާނެތާއެވެ!”
ދަންނައެވެ. މިފަދައިން ބުނާ މީހުންގެ ބަހުގައި އެއްވެސް ބުރަދަނެއް ނެތެވެ.
3ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُتَّفَقُ عَلَيْهِ أَرْجَحُ مِنَ الـمُخْتَلَفِ فِيْهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އިއްތިފާޤުވެވިފައިވާ އެތި އިޚްތިލާފުއުފެދިފައިވާ އެއްޗަށްވުރެ ރާޖިޙުކަން ބޮޑު} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢީ ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން
… ވުޟޫ ބާޠިލުވެއްޖެކަމާމެދު ވަސްވާހެއް މެދުވެރިވިޔަސް އެކަމާ އަޅާލާކަށް ނުޖެހޭނެއެވެ.
ހެޔޮޢަމަލުކުރުމުގައި އިޚުލާސްތެރިވުމަކީ ވަރަށް މުހިންމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ ކޮންމެ ހެޔޮޢަމަލެއްވެސް ޤަބޫލުކުރެއްވުން ހިމެނެނީ އިޚުލާސްތެރިކަން ހިމެނޭނަމައެވެ. އެހެންކަމުން އިޚުލާސްތެރިކަމަކީ ކޮބައިކަން އެނގުމަކީ ވަރަށް މުހިންމުކަމެކެވެ. ﷲ ސުބުޙަނަހޫ ވަތަޢާލާ ވަޙީކުރައްވާފައިވެއެވެ. (مَن كَانَ يُرِيدُ
2ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): العَمَلُ بِأَرْجَحِ الظَّنَّيْنِ عِنْدَ التَّعَارُضِ وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ހާލަތުގައި ދެ ޡައްނުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ޡައްނަށް ޢަމަލުކުރުމީ ވާޖިބެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:
ފުރަތަމަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ فَرْعُ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަރުޖީޙަކީ ތަޢާރުޟުގެ ދަށަށް ވަންނަ ކަމެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: އުޞޫލީ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ތަޢާރުޟުއޭ ބުނެވެނީ، ދެ ދަލީލެއް
ޤަވާޢިދު: الزِّيَادَةُ عَلَى النَّصِّ لَيْسَتْ نَسْخًا މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނައްޞަށް އިތުރުވުމީ ނަސްޚެއް ނޫން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ނައްޞެއް ވާރިދުވެފައި، އޭގެ ފަހުން، އެ ނައްޞުގައިވާ ކަންތަކަށް
ޤަވާޢިދު: الوُجُوبُ إِذَا نُسِخَ بَقِيَ الجَوَازُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ވާޖިބުކަން ނަސްޚުވެއްޖެނަމަ، ޖާއިޒުކަން ދެމިއޮންނާނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ވަކި ކަމެއް ވާޖިބުކުރައްވައި އަމުރެއް ވާރިދުވެފައި، އޭގެ ފަހުން އެހެން ނައްޞަކުން
ޤަވާޢިދު: الفَضَائِلُ لَا تُنْسَخُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ފަޟީލަތްތައް ނަސްޚެއް ނުވާނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މި ޤަވާޢިދުގައި ބަޔާންވެފައި އެ ވަނީ، [ފަޟާއިލު] ނުވަތަ ފަޟީލަތްތަކަކީ ނަސްޚު ނުވާނޭ އެއްޗެއް ކަމުގައެވެ.
ޤަވާޢިދު: الأَخْبَارُ الـمَحْضَةُ لَا يَدْخُلُهَا النَّسْخُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޚާލިޞް ޚަބަރުތަކަކީ އެއަށް ނަސްޚުވުން ވަންނަ އެއްޗެއް ނޫން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޚަބަރަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ތެދަކަށްވުމާއި ދޮގަކަށްވުމުގެ އިޙްތިމާލު
ޤަވާޢިދު: صَرِيْحُ التَّأْبِيْدِ مَانِعٌ مِن احْتِمَالِ النَّسْخِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދާއިމީކޮށްކަން ޞަރީޙަކޮށްފައިވުމީ ނަސްޚުވެފައިވާކަމުގެ އިޙްތިމާލުއުފެދުން މަނާކުރާ ހުރަހެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން ސާފުސީދާ ޢިބާރާތަކުން ދާއިމީކޮށް ބާވައިލެއްވުނު
ޤަވާޢިދު: الـمُتَأَخَّرُ مِنَ النَّصَّيْنِ نَاسِخٌ لِلمُتَقَدَّمِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދެ ނައްޞުގެ ތެރެއިން ފަހުގެ ނައްޞަކީ ކުރީގެ ނައްޞު ނަސްޚުކުރާ އެއްޗެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ނަސްޚުކުރާ ދަލީލަކީ ނަސްޚުކުރެވޭ ދަލީލަށްވުރެ
ޤަވާޢިދު: النَّسْخُ يُعْرَفُ بِتَنْصِيْصِ الشَّارِعِ عَلَيْهِ وَبِالتَّارِيْخِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ނަސްޚުވެފައިވާކަން އެނގެނީ ޝަރުޢުކުރައްވާ ފަރާތުން އެކަން ނައްޞުކުރެއްވުމުން ނުވަތަ ތާރީޚުން} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މި ޤަވާޢިދުގައި ވާހަކަ މިދެކެވެނީ
