އަދި الحافظ ابن حجر ވެސް ވަނީ މި ފޮތް الأطراف ގެ ފޮތްތައް ހުންނަ ގޮތަށް ތަރުތީބުކުރައްވާފައެވެ. [1] އަދި އެ ފޮތަށް ނަންދެއްވާފައިވަނީ: “إطراف الْمُسنِد المعتلي بأطراف المسند الحنبلي” އެވެ. ދެން އެއަށް ފަހުގައި މިފޮތާ އިތުރު ދިހަ ފޮތަކާ “إتحاف المهرة بالفوائد المبتكرة من أطراف العشرة” ގައި އެއްކުރެއްވިއެވެ.
ޢިލްމުވެރިން މުސްނަދު އަޙްމަދަށް ދެއްވާފައިވާ އަހަންމިއްޔަތު:
ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހަތުގައި ބާރު ދުވެލީގައި އަންނަ އެއްޗެއް ވެއެވެ. އެއީ ކަށްވަޅެވެ. ފަހެ އޭގެ ފިއްތާލުމާއި އަނދިރިކަމާއި އެކަނިވެރިކަމަށް ބިރުވެތިވާށެވެ.
ޗާޕުކޮށްފައިވާ މުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްތައް ބަހާލާފައިވާ ބައިތައް:
* ދީނުގެ ޙުކުމްތަކާ ފުށުއަރާ ގޮތަށް އިންސާނުން ހަދާފައިވާ ޤާނޫނުތަކާއި އެކިއެކި ނަޒރިއްޔާތުތަކަކީ ﷲއާއި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ ޙުކުމްތަކަށް ވުރެ މާ މޮޅު އަދި މާ ރަނގަޅު އެއްޗެހި ކަމަށް ދެކުމަކީ ކުފުރުގެ ޢަމަލެކެވެ.
އަލްމުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްްތަކުގެ ދަރަޖަ:
އަލްމުސްނަދުގައި ޞަޙާބީންގެ މުސްނަދު ގެންނަވާފައިވާ ޢަދަދު:
މުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްތަކުގެ ޢަދަދު:
މި މުސްނަދުގެ އަހައްމިއްޔަތު:
ދަންނާށެވެ! އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑެތި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ދިހަ ކަމެއް ހިމެނެއެވެ.
4 – މުސްނަދު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ނަމޫނާ ފޮތެއް ދިރާސާކުރުން
މުލްޙިދުން ބުނާ ގޮތުގައި މިކައުނު އުފެއްދެވި ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ކައުނު ވުޖޫދަށް އައީ އަމިއްލައަށެވެ. އަދި ކައުނު އުފެދިފައިވާ މާއްދާއަކީ އަބަދުމެ ވުޖޫދުގައިވާ އެއްޗެކެވެ. އަދި ކައުނަކީ އެއީ ޚާލިޤެވެ. އަދި އެއީ މަޚްލޫޤުވެސް މެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ކާފިރުވެއެވެ. އަދި ދީންތަކާ ދެކޮޅު ހަދައެވެ.
އެހެންކަމުން މިކަމުގައި ރައްކާތެރި ގޮތަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ލިޔެގެން ހަދާފައިވާ ތަވީދުތަކާއި އެ ނޫން ތަވީދުތައްވެސް ދޫކޮށްލައި ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޛިކުރުތަކާއި ދުޢާތައް ކިޔައި، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް މިފަދަ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް ޢަމަލުކުރުމެވެ.
މުސްނަދު ފޮތްތަކެކޭ އެއްގޮތަށް، ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ ނަންފުޅުގެ ތަރުތީބުން ލިޔުއްވާފައިވާ އެހެން ފޮތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ
مسند أحمد بن إبراهيم الطرسوسي الخزاعي (އަވަހާރަވީ 273 ހ).
مسند إسحاق بن إبراهيم الحنظلي – އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ابن راهويه ގެ ނަމުންނެވެ. – (އަވަހާރަވީ 238 ހ).
އަދި الحافظ ابن حجر ވެސް ވަނީ މި ފޮތް الأطراف ގެ ފޮތްތައް ހުންނަ ގޮތަށް ތަރުތީބުކުރައްވާފައެވެ. [1] އަދި އެ ފޮތަށް ނަންދެއްވާފައިވަނީ: “إطراف الْمُسنِد المعتلي بأطراف المسند الحنبلي” އެވެ. ދެން އެއަށް ފަހުގައި މިފޮތާ އިތުރު ދިހަ ފޮތަކާ “إتحاف المهرة بالفوائد المبتكرة من أطراف العشرة” ގައި އެއްކުރެއްވިއެވެ.
ޢިލްމުވެރިން މުސްނަދު އަޙްމަދަށް ދެއްވާފައިވާ އަހަންމިއްޔަތު:
ހަމަކަށަވަރުން ތިޔަބައިމީހުންގެ ފަހަތުގައި ބާރު ދުވެލީގައި އަންނަ އެއްޗެއް ވެއެވެ. އެއީ ކަށްވަޅެވެ. ފަހެ އޭގެ ފިއްތާލުމާއި އަނދިރިކަމާއި އެކަނިވެރިކަމަށް ބިރުވެތިވާށެވެ.
ޗާޕުކޮށްފައިވާ މުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްތައް ބަހާލާފައިވާ ބައިތައް:
* ދީނުގެ ޙުކުމްތަކާ ފުށުއަރާ ގޮތަށް އިންސާނުން ހަދާފައިވާ ޤާނޫނުތަކާއި އެކިއެކި ނަޒރިއްޔާތުތަކަކީ ﷲއާއި ރަސޫލާ صلى الله عليه وسلم ގެ އަރިހުން އައިސްފައިވާ ޙުކުމްތަކަށް ވުރެ މާ މޮޅު އަދި މާ ރަނގަޅު އެއްޗެހި ކަމަށް ދެކުމަކީ ކުފުރުގެ ޢަމަލެކެވެ.
އަލްމުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްްތަކުގެ ދަރަޖަ:
އަލްމުސްނަދުގައި ޞަޙާބީންގެ މުސްނަދު ގެންނަވާފައިވާ ޢަދަދު:
މުސްނަދުގައިވާ ޙަދީޘްތަކުގެ ޢަދަދު:
މި މުސްނަދުގެ އަހައްމިއްޔަތު:
ދަންނާށެވެ! އިސްލާމްކަން ގެއްލޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ ބޮޑެތި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ދިހަ ކަމެއް ހިމެނެއެވެ.
4 – މުސްނަދު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން ނަމޫނާ ފޮތެއް ދިރާސާކުރުން
މުލްޙިދުން ބުނާ ގޮތުގައި މިކައުނު އުފެއްދެވި ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ކައުނު ވުޖޫދަށް އައީ އަމިއްލައަށެވެ. އަދި ކައުނު އުފެދިފައިވާ މާއްދާއަކީ އަބަދުމެ ވުޖޫދުގައިވާ އެއްޗެކެވެ. އަދި ކައުނަކީ އެއީ ޚާލިޤެވެ. އަދި އެއީ މަޚްލޫޤުވެސް މެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ކާފިރުވެއެވެ. އަދި ދީންތަކާ ދެކޮޅު ހަދައެވެ.
އެހެންކަމުން މިކަމުގައި ރައްކާތެރި ގޮތަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ލިޔެގެން ހަދާފައިވާ ތަވީދުތަކާއި އެ ނޫން ތަވީދުތައްވެސް ދޫކޮށްލައި ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޛިކުރުތަކާއި ދުޢާތައް ކިޔައި، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް މިފަދަ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް ޢަމަލުކުރުމެވެ.
މުސްނަދު ފޮތްތަކެކޭ އެއްގޮތަށް، ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ ނަންފުޅުގެ ތަރުތީބުން ލިޔުއްވާފައިވާ އެހެން ފޮތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ
مسند أحمد بن إبراهيم الطرسوسي الخزاعي (އަވަހާރަވީ 273 ހ).
مسند إسحاق بن إبراهيم الحنظلي – އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ابن راهويه ގެ ނަމުންނެވެ. – (އަވަހާރަވީ 238 ހ).
