މުލްޙިދުން ބުނާ ގޮތުގައި މިކައުނު އުފެއްދެވި ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ކައުނު ވުޖޫދަށް އައީ އަމިއްލައަށެވެ. އަދި ކައުނު އުފެދިފައިވާ މާއްދާއަކީ އަބަދުމެ ވުޖޫދުގައިވާ އެއްޗެކެވެ. އަދި ކައުނަކީ އެއީ ޚާލިޤެވެ. އަދި އެއީ މަޚްލޫޤުވެސް މެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ކާފިރުވެއެވެ. އަދި ދީންތަކާ ދެކޮޅު ހަދައެވެ.
އެހެންކަމުން މިކަމުގައި ރައްކާތެރި ގޮތަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ލިޔެގެން ހަދާފައިވާ ތަވީދުތަކާއި އެ ނޫން ތަވީދުތައްވެސް ދޫކޮށްލައި ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޛިކުރުތަކާއި ދުޢާތައް ކިޔައި، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް މިފަދަ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް ޢަމަލުކުރުމެވެ.
މުސްނަދު ފޮތްތަކެކޭ އެއްގޮތަށް، ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ ނަންފުޅުގެ ތަރުތީބުން ލިޔުއްވާފައިވާ އެހެން ފޮތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ
مسند أحمد بن إبراهيم الطرسوسي الخزاعي (އަވަހާރަވީ 273 ހ).
مسند إسحاق بن إبراهيم الحنظلي – އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ابن راهويه ގެ ނަމުންނެވެ. – (އަވަހާރަވީ 238 ހ).
މިސާލަކަށް: މަޖުލީހެއްގައި އިން މީހަކަށް އެ މަޖުލީހުގައި މީހަކާ ބެހޭ ގޮތުން ނޭދެވޭ ވާހަކައެއް ދައްކާ އަޑު އިވުމުން، އެވާހަކައާއިގެން އެމީހެއްގެ ގާތަށް ގޮސް، އެފަދަ ވާހަކައެއް އޭނާއާ ބެހޭގޮތުން ދެކެވުނުކަމަށް ބުނުމެވެ. މިފަދަ ކަންކަމަށް ދިވެހި ބަހުގައި “ދޭތެރެ ޖެއްސުން” ނުވަތަ “ދެބައޮޑުވުން” ކިޔާ އުޅެއެވެ.
3 – މުސްނަދު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މުހިންމު ފޮތްތައް:
ފުރަތަމަ ފަޞްލު: މުސްނަދު ފޮތްތައް 1 ތަޢުރީފު: ބަހުގެ ގޮތުން: ފަރުބަދައިގެ ބުޑުގައި ހުންނަ އުފުލިފައިވާ ބިމެވެ. [1] އިޞްތިލާޙީ ގޮތުން: ދެ މާނައެއްގައި މުޙައްދިޘުން މި ލަފްޡު ބޭނުންކުރައްވައެވެ. ފުރަތަމައީ: މުސްނަދު ޙަދީޘް
އަތުބާޢުއް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް އެބޭކަލުން ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ފަދައިން، ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ބޭކަލުންވެސް ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.
ބަންގިއާ ގުޅިފައިވާ ފަސް ސުންނަތެއްވާކަމުގައި އިބްނުލް ޤައްޔިމު رحمه الله އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތް جلاء الأفهام ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
އަތުބާޢުއް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް އެބޭކަލުން ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ފަދައިން، ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ބޭކަލުންވެސް ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.
ތިންވަނަ ބާބު: ހިޖުރީ ގޮތުން ތިންވަނަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް
ތިންވަނައީ: މިޤަރުނުގައި ލިޔެ ރައްކާކުރެވުނު ފޮތްތަކުގެ މިޘާލެއް
ދެވަނައީ: މިޤަރުނުގައި ޙަދީޘްގެ ފޮތްތައް ލިޔުއްވިކަމަށް މަޝްހޫރުވެފައިވާ ބޭކަލުން
އީމާންކަމާމެދު އެކި ފިރުޤާތައް ދެކޭ ގޮތް
ފުރަތަމައީ: މުރުޖިއާއިން
މިޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް 3 ބަޔަކަށް ބަހާލާނަމެވެ.
މުލްޙިދުން ބުނާ ގޮތުގައި މިކައުނު އުފެއްދެވި ފަރާތެއް ނުވެއެވެ. ކައުނު ވުޖޫދަށް އައީ އަމިއްލައަށެވެ. އަދި ކައުނު އުފެދިފައިވާ މާއްދާއަކީ އަބަދުމެ ވުޖޫދުގައިވާ އެއްޗެކެވެ. އަދި ކައުނަކީ އެއީ ޚާލިޤެވެ. އަދި އެއީ މަޚްލޫޤުވެސް މެއެވެ. އެހެންކަމުން އެބައިމީހުން ރަސޫލުބޭކަލުންނަށް ކާފިރުވެއެވެ. އަދި ދީންތަކާ ދެކޮޅު ހަދައެވެ.
އެހެންކަމުން މިކަމުގައި ރައްކާތެރި ގޮތަކީ ކީރިތި ޤުރުއާނުގެ އާޔަތްތައް ލިޔެގެން ހަދާފައިވާ ތަވީދުތަކާއި އެ ނޫން ތަވީދުތައްވެސް ދޫކޮށްލައި ކީރިތި ޤުރުއާނާއި ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ޛިކުރުތަކާއި ދުޢާތައް ކިޔައި، ނަބިއްޔާ صلى الله عليه وسلم ގެ ސުންނަތުގައި ވާރިދުވެފައިވާ ގޮތަށް މިފަދަ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް ޢަމަލުކުރުމެވެ.
މުސްނަދު ފޮތްތަކެކޭ އެއްގޮތަށް، ޞަޙާބީ ބޭކަލުންގެ ނަންފުޅުގެ ތަރުތީބުން ލިޔުއްވާފައިވާ އެހެން ފޮތްތަކެއްވެސް ވެއެވެ
مسند أحمد بن إبراهيم الطرسوسي الخزاعي (އަވަހާރަވީ 273 ހ).
مسند إسحاق بن إبراهيم الحنظلي – އެކަލޭގެފާނު މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ ابن راهويه ގެ ނަމުންނެވެ. – (އަވަހާރަވީ 238 ހ).
މިސާލަކަށް: މަޖުލީހެއްގައި އިން މީހަކަށް އެ މަޖުލީހުގައި މީހަކާ ބެހޭ ގޮތުން ނޭދެވޭ ވާހަކައެއް ދައްކާ އަޑު އިވުމުން، އެވާހަކައާއިގެން އެމީހެއްގެ ގާތަށް ގޮސް، އެފަދަ ވާހަކައެއް އޭނާއާ ބެހޭގޮތުން ދެކެވުނުކަމަށް ބުނުމެވެ. މިފަދަ ކަންކަމަށް ދިވެހި ބަހުގައި “ދޭތެރެ ޖެއްސުން” ނުވަތަ “ދެބައޮޑުވުން” ކިޔާ އުޅެއެވެ.
3 – މުސްނަދު ފޮތްތަކުގެ ތެރެއިން އެންމެ މުހިންމު ފޮތްތައް:
ފުރަތަމަ ފަޞްލު: މުސްނަދު ފޮތްތައް 1 ތަޢުރީފު: ބަހުގެ ގޮތުން: ފަރުބަދައިގެ ބުޑުގައި ހުންނަ އުފުލިފައިވާ ބިމެވެ. [1] އިޞްތިލާޙީ ގޮތުން: ދެ މާނައެއްގައި މުޙައްދިޘުން މި ލަފްޡު ބޭނުންކުރައްވައެވެ. ފުރަތަމައީ: މުސްނަދު ޙަދީޘް
އަތުބާޢުއް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް އެބޭކަލުން ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ފަދައިން، ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ބޭކަލުންވެސް ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.
ބަންގިއާ ގުޅިފައިވާ ފަސް ސުންނަތެއްވާކަމުގައި އިބްނުލް ޤައްޔިމު رحمه الله އެކަލޭގެފާނުގެ ފޮތް جلاء الأفهام ގައި ވިދާޅުވެފައިވެއެވެ.
އަތުބާޢުއް ތާބިޢީ ބޭކަލުންގެ ޒަމާނުގައި ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް އެބޭކަލުން ބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްދެއްވި ފަދައިން، ތިންވަނަ ޤަރުނުގެ ބޭކަލުންވެސް ސުންނަތަށް ޚިދުމަތްކޮށްދެއްވުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެއްވިއެވެ.
ތިންވަނަ ބާބު: ހިޖުރީ ގޮތުން ތިންވަނަ ޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް
ތިންވަނައީ: މިޤަރުނުގައި ލިޔެ ރައްކާކުރެވުނު ފޮތްތަކުގެ މިޘާލެއް
ދެވަނައީ: މިޤަރުނުގައި ޙަދީޘްގެ ފޮތްތައް ލިޔުއްވިކަމަށް މަޝްހޫރުވެފައިވާ ބޭކަލުން
އީމާންކަމާމެދު އެކި ފިރުޤާތައް ދެކޭ ގޮތް
ފުރަތަމައީ: މުރުޖިއާއިން
މިޤަރުނުގައި ސުންނަތް ރައްކާތެރިކުރެވުނު ގޮތް 3 ބަޔަކަށް ބަހާލާނަމެވެ.
