އައްޝައިޚް އިސްމާޢީލް ރިޔާޟް

13ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): إِذَا تَعَارَضَ الـمَرْفُوعُ وَالـمَوْقُوفُ قُدِّمَ الـمَرْفُوعُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {މަރުފޫޢުއާއި މައުޤޫފު ތަޢާރުޟުވެއްޖެނަމަ، މަރުފޫޢު އިސްކުރެވޭނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: މަރުފޫޢު ޚަބަރަކާއި މައުޤޫފު ޚަބަރެއް

12ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): خَبَرُ الوَاحِدِ مُقَدَّمٌ عَلَى القِيَاسِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޤިޔާސްގެ މައްޗަށް އާޙާދު ޚަބަރު އިސްކުރެވިގެންވޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢީ ޤިޔާސްގެ މައްޗަށް އަބަދުވެސް އާޙާދު

ފަޟީލަތުއްޝައިޚް ޕުރޮފެސަރު ޑރ. އައްޞިއްދީޤު މުޙައްމަދު އަލްއަމީން އައްޟަރީރުއަކީ، ސޫދާނަށް ނިސްބަތްވެވަޑައިގަންނަވާ، ޒަމާނީ އިސްލާމީ މާލީ މުޢާމަލާތްތަކާގުޅޭ ދާއިރާއިން ތަޚައްޞުޞު (ސްޕެޝަލައިޒް) ވެވަޑައިގެން ހުންނެވި، މޮޅު ޢިލްމުވެރިޔެއް އަދި ކުޅަދާނަ ބާޙިޘެކެވެ. އެ ބޭފުޅާ

11ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُتَوَاتِرُ مُقَدَّمٌ عَلَى الآحَادِ وَالأَقْيِسَةِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އާހާދުއާއި ޤިޔާސްތަކުގެ މައްޗަށް މުތަވާތިރު އިސްކުރެވިގެންވޭ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ތަވާތުރުގެ ދަރަޖައިގައި ފޯރުކޮށްދެވިފައިވާ ޚަބަރު، އާޙާދުގެ

10ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الدَّلِيْلَانِ إِذَا كَانَ بَيْنَهُمَا عُمُومٌ وَخُصُوصٌ مِن وَجْهٍ فَالـمُعْتَبَرُ التَّرْجِيْحُ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދެ ދަލީލެއްގެ ދެމެދުގައި އެއްގޮތަކުން ޢާއްމުކަމަކާއި ޚާއްޞަކަމެއް ވާނަމަ، ބަރޯސާވެވޭނީ

9ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الدَّلِيْلَانِ إِذَا تَعَارَضَا قُدِّمَ مَا كَانَ مِنْهُمَا أَقْرَبَ إِلَى الاِحْتِيَاطِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ދެ ދަލީލު ތަޢާރުޟުވެއްޖެނަމަ، އެ ތަނުން ރައްކާތެރިކަންބޮޑު ގޮތާ ގާތްކަންބޮޑު

8ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الدَّلِيْلُ النَّاقِلُ عَنِ البَرَاءَةِ الأَصْلِيَّةِ مُرَجَّحٌ عَلَى الـمُقَرِّرِ لَهَا މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {البَرَاءَةُ الأَصْلِيَّة ދޫކޮށް އެހެން ޙުކުމަކަށް ގެންގޮސްދޭ ދަލީލަކީ، އެއަށް އިޤުރާރުވާ

7ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الأَدِلَّةُ العَدَمِيَّةُ لَا تُعَارِضُ الأَدِلَّةَ الوُجُودِيَّةَ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ޢަދަމީ ދަލީލުތައް ވުޖޫދީ ދަލީލުތަކާ ފުށުނާރާނެ} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ވުޖޫދީ ދަލީލުތަކަކީ ޢަދަމީ ދަލީލުތަކުގެ

6ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ بَيْنَ الدَّلِيْلَيْنِ بِلَا مُرَجِّحٍ بَاطِلٌ، وَالعَمَلُ بِالرَّاجِحِ مِنْهُمَا وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ރާޖިޙުދޭނޭކަމެއްނެތި ދެ ދަލީލެއް ދެމެދު ތަރުޖީޙުދިނުމީ ބާޠިލުކަމެއް، އަދި އެ

އަދި أَبُو زَيْدُ النَّحْوِيّ ވިދާޅުވެފައި ވެއެވެ. ((أتينا شعبة يوم مطر، فقال: ليس هذا يوم حديث، اليوم يوم غيبة، تعالوا نغتاب الكذابين))[1] {މާނައީ: [ވާރޭވެހެމުންދިޔަ ދުވަހެއްގައި އަޅުގަނޑުމެން

5ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): كَثْرَةُ الأَدِلَّةِ عَلَى أَحَدِ الـمُتَعَارِضَيْنِ مُرَجِّحَةٌ لَهُ عَلَى الآخَرِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ދޭތިންކުރެ އެކައްޗަކަށް ގިނަ ދަލީލު ލިބުމީ، އަނެކަތީގެ މައްޗަށް އެއަށް

4ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الأَقَلُّ احْتِمَالاً مُقَدَّمٌ عَلَى الأَكْثَرِ احْتِمَالاً عِنْدَ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާހިނދު އިޙްތިމާލުގެގޮތުން ގިނަ އެތީގެ މައްޗަށް އިޙްތިމާލުގެގޮތުން މަދު އެތި އިސްކުރެވޭނެ} މި

އެ ރާވީއެއްގެ ރިވާޔަތް ޤަބޫލުކުރެވޭ ރާވީގެ ސިފަ ބަޔާންކުރެވިފައިވާ އެންމެ ޝާމިލު ބުނުންތަކުގެ ތެރޭގައި، الشَّافِعِي ގެ އަންނަނިވި ބަސްފުޅު ހިމެނެއެވެ. ((ولا تقوم الحجة بخبر الخاصة حتى يجمع أمورا، منها:

3ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): الـمُتَّفَقُ عَلَيْهِ أَرْجَحُ مِنَ الـمُخْتَلَفِ فِيْهِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {އިއްތިފާޤުވެވިފައިވާ އެތި އިޚްތިލާފުއުފެދިފައިވާ އެއްޗަށްވުރެ ރާޖިޙުކަން ބޮޑު} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: ޝަރުޢީ ދަލީލުތަކުގެ ތެރެއިން

2ވަނަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): العَمَلُ بِأَرْجَحِ الظَّنَّيْنِ عِنْدَ التَّعَارُضِ وَاجِبٌ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަޢާރުޟުވާ ހާލަތުގައި ދެ ޡައްނުގެ ތެރެއިން ރާޖިޙު ޡައްނަށް ޢަމަލުކުރުމީ ވާޖިބެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު:

ފުރަތަމަ ޤަވާޢިދު (ޖުމްލަ 60): التَّرْجِيْحُ فَرْعُ التَّعَارُضِ މި ޤަވާޢިދުގެ ތަރުޖަމާ: {ތަރުޖީޙަކީ ތަޢާރުޟުގެ ދަށަށް ވަންނަ ކަމެއް} މި ޤަވާޢިދުގެ މުރާދު: އުޞޫލީ ޢިލްމުވެރިންގެ އަރިހުގައި ތަޢާރުޟުއޭ ބުނެވެނީ، ދެ ދަލީލެއް